Son günlərdə Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı İran və Rusiya arasında açıq ziddiyyətlərin yaşandığı müşahidə olunur. Moskva əvvəlki kimi israrla bəyan edir ki, dəhliz atəşkəs razılaşmasında nəzərdə tutulduğu qaydada açılmalıdır və onun təhlükəsizliyinə Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidməti nəzarət etməlidir.
Buna cavab olaraq İranın xarici işlər naziri Abbas Əraqçi yenə Zəngəzur dəhlizinin ölkəsinin “qırmızı xətti” olduğunu bəyan edib.
Baş verənlər fonunda Rusiyanın “Nezavisimaya qazeta” mətbu orqanı yazır: “İran rəsmiləri açıq şəkildə bəyan ediblər ki, Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birləşdirən və Ermənistan hakimiyyətinin nəzarətində olmayan nəqliyyat sahəsi olan Zəngəzur dəhlizinin açılması onların ölkəsini heç bir halda qane etməyəcək. Azərbaycan hakimiyyətinin Moskvanın dəstəyi ilə bu fikrə qayıtmaq niyyətində olması ilə bağlı spekulyasiyalar Tehranda Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Bakıya səfərindən sonra ortaya çıxıb. Bütün bunların fonunda Qərb Rusiya Federasiyasına xatırladıb ki, Rusiya və İranın hakimiyyət orqanları, münasibətlərində yaranan problemlərə baxmayaraq, hələ də eyni qayıqdadırlar. Hətta bu fonda Avropa İttifaqı İrandan Moskvaya ballistik raketlərin tədarükü ilə bağlı araşdırma aparmağa hazırlaşır. İran Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Nasir Kənani isə bildirib ki, Rusiya rəsmilərinin bəyanatlarından tələsik nəticə çıxarmağa ehtiyac yoxdur. Eyni zamanda o, İran hakimiyyətinin “ölkələrin siyasi müstəqilliyinə zidd olan hər hansı sərhəd dəyişikliyi ilə razılaşmadığını” vurğulayib. Kənani “Qafqazı qeyri-sabit regiona çevirmək istəyən” “regiondan kənar bəzi gücləri” xatırladıb. O, hansı gücləri nəzərdə tutduğunu qeyd etməyib. Ola bilsin, söhbət həmişə olduğu kimi İsrail və ABŞ-dan gedir. Və ya bəlkə də yox. Kiçik İran rəsmiləri daha konkret və sərtdir. Belə ki, İran parlamentinin xarici siyasət komitəsinin üzvü Fədahüseyn Maliki “Təsnim” agentliyinə müsahibəsində Rusiyanı ikili standartlarda ittiham edib və Zəngəzur dəhlizi ideyasını ölkəsinə “arxadan vurulan zərbə” adlandırıb. O, İslam Respublikası üçün milli maraqların heç kimin keçə bilməyəcəyi “qırmızı xətt” olduğunu vurğulayıb. Zəngəzur dəhlizi dörd il əvvəl İkinci Qarabağ müharibəsinin başa çatması nəticəsində yaranmış ideyadır. 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli Ermənistan-Azərbaycan-Rusiya atəşkəs bəyanatında deyilir ki, “Ermənistan Respublikası hər iki istiqamətdə vətəndaşların və yüklərin maneəsiz gediş-gəlişini təşkil etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikasının qərb rayonları ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında nəqliyyat əlaqələrinin təhlükəsizliyinə təminat verir”. Ermənistanın təfsirində söhbət yalnız bütün nəqliyyat kommunikasiyalarının blokdan çıxarılmasından gedir. Azərbaycan isə, öz növbəsində, sənədin bu müddəasına başqa cür baxır - Ermənistanın Sünik bölgəsi (azərbaycanlılar bunu Zəngəzur adlandırır) vasitəsilə rəsmi İrəvanın nəzarətində olmayan, Naxçıvan anklavını Azərbaycanın qalan hissəsi ilə birləşdirən nəqliyyat dəhlizinin yaradılması öhdəliyi kimi. Daha sonra bəyanatın bu təfsiri İranın qəti mövqeyi sayəsində ictimai müstəvidə diqqətdən yayındı. Onlar Zəngəzur dəhlizi layihəsini bir bucaqdan nəzərdən keçirdiklərini gizlətmirdilər: bu, İranda ölkəni Avropa ilə birləşdirən həyati nəqliyyat arteriyasını kəsmək cəhdi kimi qəbul olunur.
İndi Putinin Bakıya səfərindən və orada Rusiya liderini səmimi qarşılanmasından, eləcə də Rusiya rəsmilərinin bir sıra bəyanatlarından sonra İranın narahatlığı özünə qayıtmış kimi görünür. İran prezidenti Məsud Pezeşkian tezliklə Rusiya rəhbərliyinin mövqeyinə şəxsən aydınlıq gətirə bilər. Onun Kazanda keçiriləcək BRİCS-in oktyabr sammitində iştirak edəcəyi təsdiqlənib. İranın Rusiyadakı səfiri Kazem Cəlili bildirib ki, bu tədbir çərçivəsində Pezeşkian və Putin arasında danışıqlar planlaşdırılır. Bu arada Tehran və Moskva rəsmilərinə Qərbin onların hər ikisinə qarşı iddialarının olduğu xatırladılıb. Aİ sözçüsü Peter Stano deyib: “Biz Rusiyaya İranın ballistik raketlərinin tədarükü ilə bağlı müttəfiqlər tərəfindən verilən etibarlı məlumatların mövcudluğundan xəbərdarıq”. Bu yaxınlarda Amerika mediası da eyni şeyi yazmışdı. “Wall Street Journal” Avropa və Amerika rəsmilərinə istinadən İranın yüzlərlə raketinin Rusiya Federasiyasına ötürüldüyünü iddia edir. Bundan əvvəl Qərb jurnalistləri yenə də mənbələrə istinadən xəbər vermişdilər ki, İran Rusiyanı satmaq və ya çoxlu sayda “Fath-360” raketlərini Rusiya silahlarına dəyişmək niyyətindədir. Moskva və Tehran bunu inkar edir. Həmin Kənani ölkəsinin Rusiya-Ukrayna münaqişəsinin “heç vaxt bir hissəsi olmadığını” vurğulayır və onun sülh yolu ilə həllinə tərəfdardır. Qərbdə Rusiya Federasiyası və İran rəsmilərinə inanmırlar. Stano söz verib ki, ballistik raketlərin tədarükü ilə bağlı məlumat təsdiqlənərsə, bunun nəticələri olacaq. Bu, yəqin ki, təkcə İrana deyil, Rusiyaya da təsir edəcək yeni sanksiyalar deməkdir. Bundan əlavə, İranın yeni rəhbərliyinin mümkün qədər Qərblə əlaqələr qurmaq cəhdlərinə son qoyulacaq”. Hələlik isə İranın Zəngəzur dəhlizi qorxusu davam edir. Bu ölkənin “Tabnak” saytı qeyd edir ki, Zəngəzur dəhlizi yüklərin tranziti məsələsində İranın regiondakı strateji rolunu azalda bilər: “Bu dəhliz Türkiyə və Azərbaycanın rolunu gücləndirəcək ki, bu da güc balansının, İranın xeyrinə deyil, ziyanına dəyişməsinə gətirib çıxaracaq”. “İSNA News” saytı isə yazır ki, İran Zəngəzur dəhlizi məsələsində həssaslığını Rusiyaya çatdırmalıdır: “Ukraynadakı müharibədən sonra İran Rusiya ilə əməkdaşlığa görə çox əziyyət çəkdi, lakin görünür, Moskva İranın mövqeyinə və onun “qırmızı xətlərinə” əhəmiyyət vermir, daha böyük imtiyazlar əldə etmək üçün onları qurban verir”.
Ramil QULİYEV
