Müstəqil Azərbaycanın tərəqqisində azərbaycançılıq ideyasının müstəsna rol oynaması danılmaz həqiqətdir və ölkəninqürətinin artmasında o, əsas təməl daşlarından biridir.
Sivil demokratik dövlət uğrunda mübarizədə strateji məqsəd olan Azərbaycanın bu ideologiyasının əsasında vətən qarşısında bütün xalqların milli, etnik, dini və sosial hüquqlarının bərabərliyi prinsipi dayanır. O, həm də ölkənin hüquqi və demokratik dövlət kimi inkişafına və milli təhlükəsizliyinin qorunmasına xidmət edən dəyərlər sistemi kimi çıxış edir.
Ölkənin iqtisadi inkişafına ideologiya dərindən təsir göstərir
İdeologiya olaraq azərbaycançılıq mühüm funksional elementləri özündə birləşdirir. O, ölkənin inkişaf trayektoriyasının formalaşmasında, onun siyasi, sosial və iqtisadi sistemlərinə təsir göstərməkdə əsas rol oynayır. Özündə fərdlərin, qrupların və ya bütün cəmiyyətin hərəkətlərini və siyasətlərini istiqamətləndirən inanclar, dəyərlər və ideyalar toplusuna istinad edir. İdarəetmə strukturlarından tutmuş ictimai davranışa qədər hər şeyi formalaşdıran qərarların qəbulu üçün çərçivə təmin edir.
Dünya tarixinin təhlili göstərir ki, bir ölkənin siyasi sistemi çox vaxt hakimiyyətin necə bölüşdürüldüyünü və həyata keçirildiyini müəyyən edən xüsusi bir ideologiya üzərində qurulur. Məsələn, demokratik ideologiyaları qəbul edən ölkələr azad seçkilərin, fərdi hüquqların və qanunun aliliyinin vacibliyini vurğulayırlar. Bu sistemlərdə siyasi iştirak və hesabatlılıq mərkəzi yer tutur və ölkənin inkişafı siyasi hakimiyyətin öz vətəndaşlarının ehtiyaclarına cavab verməsini təmin etməkdən asılıdır. Bunun əksinə olaraq, millətçilik və ya dini fundamentalizm kimi ideologiyalara sadiq olan rejimlər çox vaxt hakimiyyəti tək bir partiyanın və ya liderin əlində cəmləşdirir. Bu sistemlər sabitlik və milli birlik vəd etsə də, siyasi plüralizm və ictimai iştirakın olmaması innovasiyaları boğa, vətəndaş azadlıqlarını məhdudlaşdıra və demokratik idarəçiliyə mane ola bilər. Bu ölkələrdəki siyasətlər çox vaxt hakim sinfin və ya dövlətin maraqları ilə idarə olunur ki, bu da bərabərsizliyə və hüquqdan məhrumiyyətə gətirib çıxara bilər və beləliklə, ümumi inkişafa təsir edə bilər. qeyd olunanlar fonunda Azərbaycançılıq ideyası Azərbaycanın müstəqilliyini qorumaq, onun demokratik inkişafını təmin etməklə bərabər, davakar millətçilik və şovinizmə qarşı təşəkkül tapmış ideologiyadır. Azərbaycançılıq ideyasının kökündə millətçilik yox, vətəndaşlıq dəyəri dayanır. Bu ideyanın məqsədi çoxmillətli Azərbaycan xalqının birləşməsi və demokratik yolla inkişaf etməsinə zəmin yaradan dəyərlər sistemini formalaşdırmaqdır.
İdeologiya ölkənin tərəqqisini müxtəlif istiqamətlərdə formalaşdıran güclü qüvvədir
İdeologiya həm də ölkənin iqtisadi sistemlərini formalaşdırır, resursların, sərvətin necə bölüşdürüldüyünü və hökumətin bazarda hansı rol oynadığını müəyyən edir. Məsələn, kapitalist ideologiyaları xüsusi mülkiyyətə, azad bazarlara və fərdi sahibkarlığa üstünlük verir. Kapitalist iqtisadiyyatlarında sənaye, texnologiya və infrastrukturun inkişafı çox vaxt rəqabət və mənfəət motivləri ilə həyata keçirilir. Bu, sürətli iqtisadi artıma, texnoloji tərəqqiyə və innovasiyaya təkan verə bilər, çünki müəssisələr məhsuldarlığı artırmağa və istehlakçı tələbatını ödəməyə çalışırlar. Digər tərəfdən, sosialist və ya kommunist ideologiyaları kollektiv mülkiyyətə və sərvətin yenidən bölüşdürülməsinə diqqət yetirir. Bu sistemlər çərçivəsində dövlət iqtisadiyyatın idarə olunmasında, sənayelərin tənzimlənməsində, təhsil, səhiyyə və sosial təminat kimi xidmətlərin göstərilməsində daha fəal rol oynayır. Bu sistemlər bərabərsizliyi azaltmaq və sosial rifahı təşviq etmək məqsədi daşısa da, onlar həm də səmərəsizlik, rəqabətin olmaması və dövlətin həddən artıq ələ keçirilməsi ilə bağlı problemlərlə üzləşə bilərlər. İdeologiya ilə idarə olunan iqtisadi siyasətlər, istər azad bazar kapitalizmini, istərsə də mərkəzləşdirilmiş nəzarəti təşviq etmək, ölkənin iqtisadi inkişafına dərindən təsir göstərir. Bir ölkənin sosial quruluşu da onun hakim ideologiyalarından dərindən təsirlənir. Demokratiya, bərabərlik və insan hüquqları kimi milli ideologiyalar müxtəlif mənşəli, dinə və etnik mənsubiyyətə malik insanların dinc yanaşı yaşadığı inklüziv cəmiyyətləri təşviq edən siyasətlərə gətirib çıxara bilər. Məsələn, sosial ədalət hərəkatları bərabərlik ideologiyasına, vətəndaş hüquqlarına, gender bərabərliyinə və azlıq qruplarının müdafiəsinə əsaslana bilər. Ölkə bu cür ideologiyaları qəbul etdikdə, cəmiyyətin bütün üzvlərinin böyümə və çiçəklənmə imkanlarına çıxışını təmin edərək, daha ədalətli sosial inkişafa səbəb ola bilər. Bir ölkənin ideologiyası onun xarici siyasətinə, beynəlxalq münasibətlərinə də təsir edir. Liberalizm və ya beynəlmiləlçilik kimi sülh və əməkdaşlıq ideologiyalarına abunə olan ölkələr çoxtərəfli diplomatiya ilə məşğul olmağa və iqlim dəyişikliyi, yoxsulluq və münaqişələrin həlli kimi məsələləri həll edən qlobal institutları təşviq etməyə meyllidirlər. Bu ideologiyalar əməkdaşlığı, ticarəti və mübahisələrin sülh yolu ilə həllini təşviq edir ki, bu da xalqların və qlobal cəmiyyətin ümumi inkişafına töhfə verə bilər. Bunun əksinə olaraq militarizm, imperializm və ya təcridçilikdən qaynaqlanan ideologiyalar münaqişələrə gətirib çıxara və inkişafa mane ola bilər. Üstünlük və ya genişlənmə ideologiyası ilə idarə olunan ölkə müharibələr və ya müstəmləkəçiliklə məşğul ola bilər ki, bu da təkcə resursları tükəndirmir, həm də iştirak edən ölkələrin inkişafını pozur. Eynilə, təcrid ideologiyası ölkənin beynəlxalq bazarlara, ideyalara və innovasiyalara çıxışını məhdudlaşdıra, onun iqtisadi və sosial tərəqqini potensial olaraq ləngidə bilər. Onu da vurğulamaq lazımdır ki, azərbaycançılıq ideologiyası təkcə milli-mənəvi dəyərləri qorumaq və yaşatmaq demək deyildir. Eyni zamanda, bu dəyərlərin tərkib hissəsi olan milli kimliyinlə, mənsub olduğun dövlətinlə fəxr etmək, qürur duymaqdır. Beləliklə, cəmiyyətin iqtisadi, siyasi, sosial və mənəvi fəaliyyət sahələrində, həmçinin beynəlxalq aləmlə dövlətin münasibətlərində əsas kimi qəbul olunan və rəhbər tutulan ideya və prinsiplərin, müddəa və şərtlərin cəmini ifadə edən milli ideologiyanın mühüm təyinata malikdir. İdeologiya bir ölkənin inkişafını müxtəlif istiqamətlərdə formalaşdıran güclü qüvvədir. O, siyasi sistemlərə, iqtisadi modellərə, sosial strukturlara və beynəlxalq münasibətlərə təsir göstərir.
Samirə SƏFƏROVA
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
