ABŞ prezidenti Co Bayden administrasiyasının ErmənistanıAzərbaycanla növbəti provokasiyaya təhrik etmək cəhdi N. Paşinyanınhökumətinin zəifləməsi və ABŞ-ın bölgədən sıxışdırılması ilənəticələnə bilər. Ermənistanın son illərdə keçirdiyi siyasi vəiqtisadi böhranlar bu ssenarinin reallığını daha dagücləndirir.
2020-ci ildə 44 günlük İkinci Qarabağ Müharibəsində tamməğlubiyyətdən və kapitulyasiyadan sonra Ermənistaniqtisadiyyatında ciddi durğunluq müşahidə edildi. Ölkənin hərbipotensialı kəskin şəkildə zəiflədi və ordunun yenidənformalaşdırılması cəhdləri ya qeyri-kafi oldu, ya da bu prosesPaşinyanın daxili və xarici siyasətinin nəticəsi olaraq əngəlləndi.Ermənistanın iqtisadi zəifləməsi də diqqətdən qaçmır – 2023-cü ilinstatistikası göstərir ki, ölkənin xarici borcu artmağa davam edir,büdcə çatışmazlığı ciddi narahatlıq doğurur və investisiya mühititəhlükə altındadır. Ermənistanın cari siyasi kursu və ABŞ-dan asılısiyasəti ölkəni daha dərin bir siyasi böhrana və iqtisadi uçurumasürükləyir.
ABŞ-ın Ermənistana dəstəyi fonunda Paşinyanın ölkə daxilindənüfuzu da zəifləyib. 2024-cü ilin martında keçirilmiş sorğularaəsasən, hökumətin reytinqi cəmi 13%-dir, bu isə daxili sabitliyintamamilə itirilməsindən xəbər verir. Həmçinin, 2023-cü ilinsentyabr ayında keçirilən Yerevan meri seçkilərində Paşinyanındəstəklədiyi namizəd cəmi 8% səs toplaya bildi. Mövcud situasiyayalnız hökumətin zəifləməsini deyil, həm də xalqın Paşinyana qarşıümidlərini tam itirməsi kimi dəyərləndirilə bilər.
Co Bayden administrasiyasının Ermənistan hökumətinə, xüsusən dəNikol Paşinyana göstərdiyi dəstək beynəlxalq münasibətlər üzrəekspertlər və analitiklər tərəfindən haqlı tənqidlərə məruz qalır.Ermənistanın siyasi və iqtisadi qeyri-sabitlik şəraitində olduğu,revanşizmin artdığı və regionun hərbiləşmə riskinin artdığı birdövrdə ABŞ-ın belə yanaşması təkcə məntiqsiz deyil, həm də CənubiQafqazda sabitlik üçün ciddi təhlükələr yaradır.
2020-ci ildən bəri Ermənistan həm daxili, həm də xaricicəbhələrdə ciddi çətinliklər yaşayır. İkinci Qarabağ müharibəsinəticəsində ordusu darmadağın olan Ermənistanın mövqeləri ciddişəkildə zəifləyib. Ermənistan iqtisadiyyatı təzyiqlərə məruzqalmağa davam edir və ölkənin siyasi səhnəsi xaos vəziyyətindədir.Belə bir vəziyyətdə ABŞ, Paşinyanın son dərəcə aşağı reytinqinə vəartan daxili müxalifətə baxmayaraq, onun hökumətinə dəstəkgöstərməyi seçdi.
C.Bayden administrasiyasının dəstəyi ölkədəki vəziyyətisabitləşdirməyə yönəlmiş olsa da, bu yanaşma regional balansıpozmaq riskini daşıyır. 2023-cü ildə aparılmış statistikaya əsasən,Ermənistan əhalisinin 65%-i Paşinyanın siyasətindən narazıdır ki,bu da ölkədə dərin etimad böhranından xəbər verir. Belə birşəraitdə ABŞ-ın mövcud rejimi dəstəkləməsi narahatlıqlardoğurur.
ABŞ-ın Ermənistan siyasətinin əsas risklərindən biri revanşistmeyillərin artmasıdır. Hazırda Ermənistan cəmiyyəti millətçiqüvvələr tərəfindən qızışdırılaraq, itirilmiş ərazilərin geriqaytarılmasını tələb edir. 2023-cü ildə Paşinyan, siyasi dəstəyinisaxlamaq məqsədilə, silahlı qüvvələrin modernləşdirilməsi vəsayının artırılması zərurətindən danışdı. Ermənistan MüdafiəNazirliyi 2024-cü ildə müdafiə büdcəsini 25% artırmağıplanlaşdırdığını elan etdi. Bu isə ciddi narahatlıq doğurur, çünkibelə addımlar Azərbaycanla yeni bir gərginlik dalğasını alovlandıravə regionda sülhə təhlükə yarada bilər.
ABŞ tərəfindən dəstəklənən Ermənistanın hərbiləşməsi yeni birmünaqişənin katalizatoru ola bilər. Azərbaycanın keçmiş xariciişlər naziri Elmar Məmmədyarovun qeyd etdiyi kimi, “Ermənistanınhərbi potensialını mövcud reallıqları nəzərə almadan bərpa etməyəcəhd göstərməsi bütün region üçün bərpaolunmaz nəticələrə səbəb olabilər.”
ABŞ Ermənistanın hərbi yardımlarını davam etdirir, bu isəregionda gərginliyi artırır. 2023-cü ildə Vaşinqton Ermənistan üçünhərbi yardım proqramının maliyyələşdirilməsini 15% artırdı, bu damüstəqil ekspertlərin fikrincə, yalnız İrəvanın revanşistambisiyalarını gücləndirir. 2024-cü ildə Pentaqonun Ermənistan üçünyeni hava hücumundan müdafiə sistemlərinin yaradılmasında köməkgöstərəcəyi gözlənilir ki, bu da regiondakı böhranı daha dadərinləşdirə bilər.
Bu addım Bayden administrasiyasına qarşı artan tənqidlərləqarşılaşır. Təhlükəsizlik məsələləri üzrə analitik Ceyms Karr "TheNational Interest" qəzetinə verdiyi müsahibədə bildirdi ki, “ABŞtərəfindən Ermənistanın silahlandırılması təkcə gərginliyinartmasına deyil, həm də Azərbaycanla yeni münaqişə risklərininyüksəlməsinə səbəb ola bilər”. Beləliklə, ABŞ-ın regiondakısiyasəti, gözlənildiyi kimi sabitliyə deyil, əksinə,qeyri-sabitliyin artmasına səbəb ola bilər.
ABŞ-la Ermənistan arasında möhkəmlənən əlaqələr fonunda TbilisiVaşinqtona olan etimadını itirməkdədir. Cənubi Qafqazda əsastərəfdaş sayılan Gürcüstan indi ikinci planda qalır. Ermənistanüzərindəki mərc və Gürcüstanın maraqlarının gözardı edilməsiVaşinqtonun regional siyasətində ciddi nəticələr doğura bilər.
Qərb strukturlarına inteqrasiya etməyə can atan Gürcüstan sonillərdə ABŞ-ın xarici siyasətinin İrəvana yönəlməsini narahatlıqlaizləyir. 2023-cü ildə bir neçə yüksək vəzifəli gürcü məmuru, ocümlədən xarici işlər naziri İlya Darçiaşvili Vaşinqtonunbirtərəfli şəkildə Ermənistana dəstək verməsi ilə bağlınarahatlıqlarını ifadə etdi. Bu, ABŞ ilə Gürcüstan arasındamünasibətlərin soyumasına səbəb ola bilər ki, bu da VaşinqtonunCənubi Qafqazdakı mövqelərini əhəmiyyətli dərəcədə zəiflədəcək.
Statistika da artan gərginliyi göstərir. 2023-cü ildəGürcüstanda ABŞ-a olan etimad səviyyəsi Beynəlxalq Respublikaİnstitutunun (IRI) sorğularına əsasən 12% azaldı. Bu isəGürcüstanın Avropa İttifaqı və Türkiyədən asılılığının artdığı birdövrdə baş verir. Vaşinqtonun siyasətindəki səhvlər Gürcüstanıuzaqlaşdıraraq ABŞ-ın Cənubi Qafqazdakı mövqeyini zəiflədəbilər.
ABŞ-ın Ermənistanla bağlı yanlış siyasəti, Gürcüstanınmaraqlarının nəzərə alınmaması və artan regional risklər bütünCənubi Qafqazın geosiyasi konfiqurasiyası üçün fəlakətli nəticələrəsəbəb ola bilər. Bayden administrasiyasının siyasəti, əslində,regionda yeni bir silahlanma yarışının əsasını qoyur, bu isəuzunmüddətli sülh və sabitlik arzularına ziddir.
Son illərdə davamlı iqtisadi və hərbi güc nümayiş etdirənAzərbaycan da baş verənləri narahatlıqla izləyir. Bakı Ermənistandarevanşizmin artması və xarici qüvvələr tərəfindən silahlandırılmasıilə bağlı narahatlığını artıq ifadə edib. Bunun cavabındaAzərbaycan da öz müdafiə xərclərini artıra bilər ki, bu dagərginliyin daha da artmasına səbəb olacaq.
Co Bayden administrasiyasının Ermənistan, xüsusən də NikolPaşinyan hökuməti ilə bağlı siyasəti dərin səhvlərdən ibarətdir vəbütün region üçün ağır nəticələrə səbəb ola bilər. Artan revanşizm,hərbiləşmə və Ermənistanla Azərbaycan arasındakı gərginliyingüclənməsi bu yanaşmanın birbaşa nəticəsidir. Bundan əlavə, ABŞ-ınErmənistan üzərindəki mərc Gürcüstanla münasibətləri zəiflədir vəVaşinqtonun Cənubi Qafqazdakı mövqelərini təhlükə altına qoyur.
Bayden administrasiyasının addımları təkrar gözdən keçirilməlivə ABŞ-ın regiondakı strateji maraqlarını qorumaq üçün yeniyanaşmalar tətbiq edilməlidir.
Paşinyan hökuməti ABŞ-la yaxınlaşmağa çalışsa da, Moskva iləəməkdaşlıq hələ də davam edir. Ermənistanın Rusiyanın iqtisadisanksiyalarını aşmaq üçün reeksport mexanizmlərini genişləndirməsivə Rusiya hərbi bazasının ölkədə qalması, onun Moskva iləmünasibətlərinin tamamilə kəsilmədiyinin bir sübutudur. 2024-cüilin Kazan şəhərində keçirilən BRISS sammitində Paşinyanın Rusiyailə əlaqələri davam etdirməsi, Ermənistanın hələ də geosiyasibalansı qorumağa çalışdığını göstərir. Lakin bu, ölkənin Qərb iləRusiya arasında sarsılan mövqeyini daha da mürəkkəbləşdirir.
Bu proseslər fonunda ekspertlər Ermənistanın ABŞ-ın dəstəyi iləyeni hərbi təxribatlara cəlb edilməsinin ölkəni daha birməğlubiyyətə doğru sürüklədiyini bildirirlər. Azərbaycanla hərbiqarşıdurmanın yenidən qızışdırılması Ermənistan üçün yalnıziqtisadi və hərbi faciə deyil, həm də regional humanitar böhranlanəticələnə bilər. Beynəlxalq münasibətlər üzrə analitik AramTer-Petrosyan qeyd edir ki, ABŞ-ın Ermənistana dəstəyinin davametdirilməsi yalnız Paşinyan hökumətini daha da zəiflədəcək vəölkədəki anti-hökumət nümayişlərinin daha geniş vüsət almasınasəbəb olacaq.
Ermənistanda siyasi qeyri-sabitlik davam edir və PaşinyanınABŞ-ın geosiyasi alətinə çevrilməsi, Ermənistanın daxiliproblemlərini həll etməsinə kömək etmək əvəzinə, regionda riskləriartırır. Rəsmi İrəvanın Rusiyaya qarşı cəbhə alma cəhdləri də,əksinə, Ermənistanı geosiyasi vakuuma salıb. Bu şəraitdəAzərbaycanın artan hərbi və iqtisadi gücü, eləcə də Bakınınregionda əsas oyunçu rolunu möhkəmləndirməsi Ermənistanınbeynəlxalq səhnədə daha da təcrid olunmasına səbəb ola bilər.Siyasi analitik Qriqor Avakyanın dediyi kimi, Ermənistanın ABŞ-agüvənməsi yalnız Paşinyan hökumətinin yıxılmasını sürətləndirəbilər: “Paşinyan hökuməti ABŞ-ın təsiri altında sarsılarkən,Azərbaycan isə öz müstəqil və rasional siyasətini davam etdirərəkCənubi Qafqazın əsas siyasi oyunçusu kimi çıxış edir.”
Bayden administrasiyasının Ermənistana dəstəyi, əslində,regionda sabitliyi pozur və Ermənistanın daxili siyasi böhranınıdaha da dərinləşdirir. Paşinyanın Moskva və Vaşinqton arasındasarsılan mövqeyi, Ermənistanın xarici siyasətində böyük biruğursuzluğa çevrilir. Ermənistanın daxili siyasətindəki bu zəiflikvə Paşinyanın ABŞ-ın oyunlarında yer alması, ölkənin regionaltəcridini dərinləşdirərək, Ermənistanın gələcəkdə daha bir hərbiməğlubiyyət yaşaması riskini artırır.
