21-ci əsrdə köləlikdən danışmaq bir qədər absurd görünsə də, bu cür ölkələr hələ də mövcuddur. Müasir texnologiyaların inkişaf etdiyi bir zamanda Afrikanın qərbində yerləşən Mavritaniyada insanlar kölə həyatı sürür. Ekspertlər Mavritaniyanı köləliyin mövcud olduğu sonuncu dövlət adlandırır. Hesablamalara görə, Mavritaniya əhalisinin 20%-ə qədəri köləlikdən əziyyət çəkir.
KONKRET.az xəbər verir ki, Moorish köləliyinin kökləri qədim dövrlərə gedib çıxır və bu günə qədər onu ləğv etmək cəhdləri uğurlu olmayıb. Mavritaniyada köləlik rəsmi olaraq qadağan edilsə də, tamamilə aradan qaldırılmayıb. Bu gün Mavritaniyada ağanın öz köləsini qamçı ilə döyməsi qəfəsdə saxlaması daha cansıxıcıdır. Həmçinin beynəlxalq hesabatlara görə, bu günə qədər irsi köləlik, qul ticarəti, ağır uşaq əməyi və bəzi vətəndaşların tam sosial-iqtisadi hüquqlarının olmaması kimi şokedici hallar mövcuddur. Mavritaniyanın hər beşinci sakinindən biri niyə quldur? Bu suala cavab vermək üçün tarixə nəzər salaq və Mavritaniyada köləliklə bağlı vəziyyətin bu günə qədər necə inkişaf etdiyini izləyək. Mavritaniyanın etnik tərkibi ərəblərdir. Bu ölkə Afrikanın şimal hissəsi ilə qitənin cənub hissəsi arasında körpü rolunu oynayır. Əhali Neqroid irqinə mənsubdur. Neqroidlər müasir Mavritaniyanın yerli əhalisi hesab olunurlar. Eramızın ikinci minilliyində Şimali Afrika ərəbləri arasında islam dini yayılmağa başlayıb.
Əsrlər boyu millətlərin bir-birinə qarışması Mavritaniyanın unikal əhalisi – mavrlar formalaşmasına səbəb olub. Bu, həm ölkənin indiki sakinlərinə, həm də Şimali Afrikadan Avropaya gələn orta əsr fəth döyüşçülərini təyin etmək üçün istifadə edilən qeyri-rəsmi termindir. Əslində, Mavritaniyada üç millət təxminən bərabər şəkildə yaşayır. Qaradərililər, ağ ərəblər və qara bərbərlər. Ölkədə üstünlük ərəblərin tərəfindədir. Kölələr isə Negroid irqinin nümayəndələridir. 1904-cü ildə Mavritaniyanı müstəmləkə altına alan və köləliyi ləğv edən fransızlar yeni qayda yaratmağa çalışdılar. Bu isə təkcə qul sahibləri tərəfindən deyil, həm də qulların özlərinin sərt təpkisinə səbəb oldu. Cavab yekdil idi: köləlik unikal Moorish mədəniyyətinin bir hissəsidir, köləlik İslama zidd deyil. Mavritaniya müstəqillik qazandıqdan sonra da bu ənənə ləğv edilmədi. Düzdür, Mavriatniya hökuməti ölkədə köləliyin mövcudluğunu inkar edir. Amma yerli hakimiyyətin dediyinin əksinə olaraq ölkədə vəziyyət quldarlıq quruluşundan fərqlənmir. Moorish köləliyi nədir və gündəlik həyatda necə görünür? Bu gün, 100 və 500 il əvvəl olduğu kimi, bədəvi ərəblər dövlətin bütün sahələrinin başında dayanırlar. Cəmiyyətin aşağı təbəqəsi isə qaradərililərdən ibarətdir. Onların fikirincə ölkənin çöl-səhra ərazilərində vəziyyət daha dözülməzdir. Qullar tarlada işləyir, mal-qaraya baxır, təmizlik və digər ağır işlərlə məşğul olurlar. Ancaq şəhərdə bir qədər fərqli mənzərədir.
Mavritaniyanın paytaxtı Nuakşotda da “qara işlərlə” də qullar məşğul olur. Fiziki əmək tələb olunan yerlərdə qara mavritaniyalılar işə götürülür. Həyat səviyyəsi aşağı olduğundan yerli sakinlər bir tikə çörək üçün istənilən işi görməyə hazırdırlar. Mavritaniya dünyanın ən kasıb ölkələrindən biridir və əksər vaxtlarda burada qul sahibləri saxladığı quldan fərqlənmir. Mavritaniyalıların yoxsulluğu ayrıca müzakirə mövzusudur. Ölkədə filiz yataqlarının sayı çoxdur. Ölkədə həmçinin neft və qaz ehtiyatları da mövcuddur. Eləcə də qızıl və misdən gips və duza qədər bir sıra digər faydalı qazıntılar var. Mavritaniyanın bütün ərazisi səhradır. Lakin burada xurma bağları daha çox gəlir gətirir. Bundan əlavə, Atlantik okeanında balıqçılığı inkişaf etdirmək üçün hər cür imkan var. Mavritaniya əhalisinin sayı cəmi 4 milyon nəfər olsa da, aşıb-daşan sərvətin əhaliyə heç bir faydası yoxdur. Mavritaniya iqtisadi göstəricilərinə görə dünyanın ən yoxsul ölkələri arasında sonuncu yerlərdədir. Hesblamalara görə ölkədə 800 minə yaxın qul var.
Üstəlik, ölkədə təhsil demək olar ki, yoxdur. Bütün qulların hamısı savadsızdır. Onların qənaətincə köləlikdən kənar həyat yoxdur. Qullar onları yemək və paltarla təmin edən sahiblərindən tamamilə asılıdırlar. Bəzən onlara azadlıq veriləndə belə, sahibinin yanını tərk etməyən qullar çoxluq təşkil edir. Bu gün Mavritaniyada quldarlığa qarşı bir neçə təşkilat var və hökumət səviyyəsində hətta “Köləliyin qalıqları, inteqrasiya və yoxsulluğa qarşı mübarizə üzrə Milli Agentlik” yaradılıb. Bununla belə, tənqidçilər iddia edirlər ki, onların hamısı real hərəkətə keçməkdən daha çox görünüş yaradır. Hələlik Mavritaniyada ənənələr qanunlardan daha üstün hesab olunur. Quldarlıq yerli ictimai münasibətlər sistemində o qədər dərin kök salıb ki, heç bir müraciət, qınaq, bəyannamə onun kökünü kəsə bilməz. Köləliyin ölkənin etnik tərkibi ilə sıx əlaqəsi var və bunu sadəcə qısa vaxtda dəyişmək mümkün deyil. Mavritaniyanı buna görə bütün Afrika qitəsinin güzgüsü adlandırırlar.
Vəli Həsənoğlu,
KONKRET.az
