Bakı. Trend:
Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) 15-ci ildönümünü qeyd edərkəndiqqətimizi ümumi tərəqqi, birlik və əməkdaşlıq səyahətimizəyönəltməyimiz son dərəcə vacibdir. TDT yarandığı gündən türkxalqlarını birləşdirən, qarşılıqlı inkişafı təşviq edən və qlobalsəhnədə ortaq səsimizi ucaldan dinamik platformaya çevrilib. Ortaqtarix, adət-ənənə, dil və mədəniyyətlə birləşən üzv dövlətlərimizəməkdaşlığı dərinləşdirməklə yanaşı digər tərəfdən, qlobalproblemlərin aradan qaldırılması istiqamətində mühüm addımlaratıblar.
Naxçıvan sazişi və Türk Dövlətləri Əməkdaşlıq Günü qeydolundu
3 oktyabr Təşkilatımızı yaradan Naxçıvan müqaviləsininimzalanmasının 15 illiyini və Türk Dövlətlərinin Əməkdaşlıq Gününüqürurla qeyd etdik. Bu münasibətlə Türk Dünyasındakı bütünqardaşlarımızı ən səmimi arzularımla təbrik etməkdən çoxxoşbəxtəm.
Birliyimizin rəsmiləşdiyi son dərəcə mühüm gün ümumi irsimizə vəəməkdaşlığımızın rəsmiləşməsinə görə minnətdarlığın ifadəsidir.Möhkəm əlaqələr üzərində qurulan birliyimiz ildən-ilə daha damöhkəmlənir. Bu gün 35-dən çox əməkdaşlıq sahəsində fəaliyyətinidavam etdirən TDT siyasi, iqtisadi, mədəni, hüquqi və sosialsahələrdə əməkdaşlığı təşviq edən təməl daşına çevrilib. Bu mühümirəliləyiş bütün region üçün firavan gələcək yaratmaq üçün ÜzvDövlətlərimizin və Müşahidəçilərimizin birgə işləmək iradəsininnümayişidir.
Gələcəyə baxış
Təşkilatımızın əsasını qoyan Naxçıvan Sazişinin ilk günlərindənümumi gələcəyimiz üçün vacib olan sahələri əhatə etməkləgündəliyimizi genişləndirmişik. Bu sahələrə siyasi və iqtisadiəməkdaşlıq, enerji və nəqliyyat bağlantısı, turizm, təhsil,mədəniyyət, ədalət, iqlim dəyişikliyi və davamlı inkişaf kimiaktual qlobal problemlərin həlli daxildir.
Nəhayət, 2024-cü il iyulun 6-da Azərbaycanın Şuşa şəhərindəkeçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin dövlətbaşçılarının qeyri-rəsmi Zirvə görüşü türk xalqları arasında möhkəmbirlik və ortaq baxışı bir daha vurğuladı. “Nəqliyyat, əlaqə vəiqlimlə bağlı fəaliyyət vasitəsilə davamlı gələcəyin qurulması”mövzusu altında keçirilən zirvədə mühüm qlobal problemlərin birgəhəlli üçün ümumi məqsədlər vurğulanıb.
Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin tam bərpasınıtəmsil edən Şuşa Türk Dünyası üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən birşəhərdir. Zirvədə qəbul edilən Qarabağ Bəyannaməsində nəqliyyatinfrastrukturu, iqlim dəyişikliyi, rəqəmsal iqtisadiyyat, enerjiinteqrasiyası və kosmik texnologiyalar da daxil olmaqla müxtəlifsektorlarda əməkdaşlığın artırılmasının zəruriliyi vurğulanıb.
Bəyannamədə transregional dəhlizlərin yaradılmasının vacibliyivurğulanmış, Transxəzər Beynəlxalq Şərq-Qərb Mərkəzi Dəhlizi kimilayihələrin iqtisadi rifah və ticarətin təşviqində roluvurğulanmışdır. Həmçinin iqlimə davamlı ağıllı şəhərlər, bərpaolunan enerji sahəsində əməkdaşlıq və “Rəqəmsal İpək Yolu” layihəsikimi təşəbbüslər də daxil olmaqla davamlı təcrübələrin qəbuledilməli olduğu vurğulanıb. Zirvə Türkiyə dövlətlərinin iqtisadi,mədəni və ekoloji tərəfdaşlıqlar qurmaq üçün birgə səyləri ilədavamlı gələcəyə sadiqliyini bir daha təsdiqlədi.
Nəticədə Şuşa Zirvəsi Türk Dünyasının birlik ruhunu, regional vəqlobal çağırışların birgə həllinə hazır olduğunu əks etdirən tarixivə simvolik bir zirvə oldu. Aydındır ki, bu birlik ruhu TürkDövlətləri Təşkilatı çərçivəsində əməkdaşlığın gələcəyiniformalaşdıracaq.
Noyabrın 6-da Bişkekdə keçiriləcək Dövlət Başçıları Şurasının11-ci Zirvə Görüşümüz “Türk dünyasının gücləndirilməsi: İqtisadiinteqrasiya, davamlı inkişaf, rəqəmsal gələcək və hamı üçüntəhlükəsizlik” mövzusuna həsr olunacaq. Bu zirvə həm də bu kritikməsələlərdə qətiyyətimizi bir daha təsdiqləmək üçün mühüm fürsətolacaq.
Nəqliyyat və kommunikasiya sahəsindəuğurlar
Son 15 ildə TDT türk dünyasında nəqliyyat və kommunikasiyasahəsinin inkişafına mühüm töhfələr verib. Transxəzər Şərq-QərbMərkəzi Dəhlizi kimi təşəbbüslər regional ticarətdə inqilab edərəkticarəti daha səmərəli və dayanıqlı edib. Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu kimi mühüm layihələr Asiyanı Avropa ilə birləşdirən ticarətşəbəkəsinin yaradılması, iqtisadi inteqrasiyanın təşviqi və qlobaliştirakımızın artırılması istiqamətində birgə səylərimizin bariznümunəsidir. Avrasiya əlaqələrinin artırılması çərçivəsində MərkəziDəhlizin cənub marşrutunun bir hissəsini təşkil edənÇin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolu layihəsi regionalinteqrasiyanın təməl daşlarından biridir. Bu dəmir yolu istismaraverildikdən sonra Çinin sənaye mərkəzini inkişaf etməkdə olanbazarlarla birbaşa birləşdirəcək. İlkin hesablamalar göstərir ki,bu yeni marşrut Şərqi Asiya ilə Yaxın Şərq və Cənubi Avropaarasında məsafəni təxminən 900 kilometr qısaldacaq, çatdırılmamüddətini 7-8 gün azaldacaq və ildə 12-15 milyon ton yükündaşınmasını asanlaşdıracaq. TDT üzv ölkələr arasında səmərəli vəproblemsiz daşıma üçün daşıma prosedurlarının rəqəmsallaşdırılmasıistiqamətində də mühüm addımlar atmışdır. Əsas təşəbbüslərə gömrükprosedurlarını sadələşdirən Digital TIR layihəsi və Qırğızıstanın2022-ci ildə qoşulması ilə Qazaxıstan və Özbəkistan arasında yaşıldəhlizin həyata keçirilməsi daxildir. Türkiyə və Özbəkistanavtomobil nəqliyyatı əməliyyatlarını rəqəmsallaşdırmaqla inzibatixərcləri azaldan və sərhəd keçidlərini yaxşılaşdıran e-İcazəlayihəsinə öncülük ediblər. Bundan əlavə, rəqəmsal çatdırılmaqeydləri üçün e-CMR sisteminin tətbiqi üzrə işlər davam etdirilirki, bu da bütün regionda daşımaları daha da asanlaşdıracaq. Bulayihələr nəqliyyatın müasirləşdirilməsinə və üzv ölkələr arasındadaha rahat ticarətin təşviqinə yönəlib.
İqtisadi əməkdaşlıq: Ortaq rifah yolu
İqtisadi əməkdaşlıq gündəmimizin diqqət mərkəzində olmaqda davamedir. 2023-cü ildə regiondaxili ticarəti və investisiyaları təşviqedən layihələrin maliyyələşdirilməsi üçün ümumi platformanı təminedən Türk İnvestisiya Fondunun yaradılması əlamətdar hadisədir.Bundan əlavə, Xidmətlər və İnvestisiyalarda Azad Ticarət Sazişi vəRəqəmsal İqtisadiyyat Tərəfdaşlığı Sazişi üçün davam edəndanışıqlar maneələri aradan qaldırmaq və bizneslər üçün yeni yollaraçmaq, regionda böyümə və innovasiyaları stimullaşdırmaq məqsədidaşıyır. Bundan əlavə, biz TDT-ə üzv ölkələrin Mərkəzi (Milli)Banklar Şurasının yaradılması istiqamətində qəti addımlar atırıq.Bu strateji layihələrlə Türk Dünyasını qlobal ticarət yollarınınkritik bir halqası olaraq yerləşdirərək daha əlaqəli vərəqabətədavamlı bir bölgə yaratmağı hədəfləyirik.
Cenevrədə Türk həftəsi: Mədəniyyət və diplomatiyagörüşü
2024-cü ilin aprel ayında BMT-nin Cenevrədəkimənzil-qərargahında öz sahəsində bir ilk olan Türk Həftəsinə uğurlaev sahibliyi etmək TDT üçün mühüm mərhələ oldu. Bu yüksək səviyyəlitədbir üzv dövlətlərimizin zəngin mədəni irsini nümayiş etdirdi vəbeynəlxalq arenada diplomatik mövcudluğumuzu gücləndirdi. Müxtəlifsərgilərin, musiqi nömrələrinin və dəyirmi masa görüşlərininkeçirildiyi tədbir Türk dünyasının qlobal mədəniyyətə vədiplomatiyaya verdiyi töhfələri ortaya qoydu. Tədbir həmçininTDT-nin məlumatlılığını daha da artıran və beynəlxalq tərəfdaşlarlaəlaqələrini gücləndirən dialoq platforması yaratdı.
Türk dünyasında turizmin gücləndirilməsi
Turizm Türk dövlətləri arasında əməkdaşlığın əsaselementlərindən biridir. Bölgənin zəngin mədəni və tarixi irsinəbələd olan TDT, Türk Dünyasını aparıcı turizm məkanı kimi tanıtmaqüçün müxtəlif təşəbbüslərə imza atıb. Müasir İpək Yolu Birgə Turuvə Təbərrük Ziyaratı kimi layihələrlə üzv dövlətlər arasında köklüəlaqələr vurğulanaraq həm turizm, həm də mədəniyyət mübadiləsidəstəklənir. Türk Dünyası Turizm Paytaxtı təşəbbüsü mühüm turizmmərkəzlərini tanıtmaqla təkcə mədəni mübadilə deyil, həm dəiqtisadi artıma töhfə verir.
İqlim hərəkatı
İqlim dəyişikliyinin yaratdığı təcili çağırışlara cavab olaraqTürk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) davamlılıq üzrə regionaləməkdaşlığı yaxşılaşdırmaq üçün cəsarətli addımlar atır. Bu səylər2024-cü ilin noyabrında Bişkekdə keçiriləcək Zirvə iclasındaliderlərimiz tərəfindən qəbul ediləcək “Türk Yaşıl Baxışı”nda açıqşəkildə ifadə olunub. Bu vizyon Türk Dünyası boyunca davamlıinkişaf və iqlim fəaliyyətinə dair ümumi öhdəliyimizi əks etdirir.Bu çərçivədə əsas təşəbbüslərdən biri İqlimə Dayanıqlı AğıllıŞəhərlər və Kəndlərin inkişafıdır. Bu layihələr cəmiyyətləriiqlimlə bağlı çağırışlara uyğunlaşmağa hazırlamaqla iqtisadi artımıdəstəkləməklə yanaşı, həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün təmizenerji həllərini və davamlı infrastrukturu birləşdirmək məqsədidaşıyır. TDT həmçinin ekoloji davamlılıq və rəqəmsal innovasiyalarüzrə əməkdaşlığı təşviq etmək üçün İqlim və Yaşıl RəqəmsalPlatformanın yaradılmasını nəzərdən keçirir. Noyabrda Bakıdakeçiriləcək COP29 Zivəsində biz həssas dağ bölgələrində davamlıinkişafı dəstəkləmək üçün Dağ və İqlim Dialoqunu həyata keçirməyihədəfləyirik.
Təhsil və dil sahəsində əməkdaşlığınvurğulanması
Bütün bu iqtisadi və ekoloji təşəbbüslərə əlavə olaraq, TDTregionda gələcək inkişafın və inteqrasiyanın əsas hərəkətvericilərikimi təhsil və akademik əməkdaşlığa da böyük diqqət yetirir. Üzvölkələrin universitetləri arasında akademik əməkdaşlığa və ortaqtədqiqat layihələrinin həyata keçirilməsinə kömək edən TürkUniversitetlər Birliyinin yaradılması bu kontekstdə mühümmərhələdir. Bu təşəbbüs tələbə və müəllim mübadiləsini dəstəkləyir,ümumi təhsil standartını və qarşılıqlı tərəfdaşlığı təşviq edir.Bundan əlavə, türk xalqının ünsiyyətini asanlaşdırmaq və dil vəmədəni irsini qorumaq məqsədi ilə Ortaq Əlifba Komissiyasıyaradılaraq Ortaq Türk Əlifbası standartlaşdırma araşdırmasıaparılmışdır. Bu yaxınlarda Bakıda Türk Akademiyasının rəhbərliyiilə iclas keçirən Birgə Əlifba Komissiyasının gərgin səylərinəticəsində 34 hərfdən ibarət Ortaq Türk Əlifbası təklifiyekunlaşdırılaraq qəbul edilib. Bu Ortaq Əlifba zəngin dil irsimiziqoruyub saxlamaqla türk xalqları arasında qarşılıqlı anlaşma vəəməkdaşlığı inkişaf etdirmək məqsədi daşıyır.
Beynəlxalq qarşılıqlı əlaqə və diplomatiya
TDT 2022-2026 Strategiyasına uyğun olaraq, beynəlxalqtəşkilatlarla tərəfdaşlığımızı əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirmiş,eyni zamanda ortaq çağırışları həll etmiş və türk dünyasındadavamlı inkişafı təşviq etdik. TDT qlobal forumlara və təşəbbüslərətöhfə verən və Avrasiyada və onun hüdudlarından kənarda sülhün,sabitliyin və əməkdaşlığın təşviqində əsas element kimi özünügöstərən beynəlxalq diplomatiyanın əsas elementinə çevrilib.
Türk Dünyası daxilində əməkdaşlıq
Türk Dünyasında əməkdaşlığı daha da gücləndirmək üçün TürkƏməkdaşlıq Qurumları TÜRKSOY, Türk Akademiyası, Türk Mədəniyyəti vəİrsi Fondu və Türk Dövlətləri Parlament Assambleyasının daxilolduğu Koordinasiya Komitəsinin funksiyasını inkişaf etdiririk. Bukontekstdə 36 əsas təşəbbüsdən ibarət fəaliyyət planının qəbuledilməsi əməkdaşlıq səylərimizin gücləndirilməsi və regionaləlaqələrin dərinləşdirilməsi istiqamətində mühüm irəliləyişdənxəbər verir.
Gələcəyə baxış
Bu səylərə əlavə olaraq, bir çox müxtəlif sahələrdə işimizin tamintensivliklə davam etdiyini vurğulamaq istərdim. Bura məhkəmə,dini işlər, müdafiə, ədalət, ailə və sosial məsələlərdə mühümtəşəbbüslər daxildir. Biz üzv dövlətlərimiz arasında daha genişəməkdaşlıq və inkişafı təşviq etmək üçün bu sahələrin hər birindəhərtərəfli irəliləyiş əldə etmək əzmindəyik. Bu günlərdə TDT-nin 15illik uğurunu qeyd edərkən, gələcəyə daha böyük həyəcanla baxırıq.Bu münasibətlə bizi birləşdirən qardaşlıq, ortaq dəyərlər vəqarşılıqlı hörmət kimi ideallara sadiqliyimizi bir daha vurğulamaqistərdim. Türk Dünyası sələflərimizin qoyduğu təməllərin daha dərinəməkdaşlıq üçün tramplin rolunu oynadığı çox mühüm bir nöqtədədir.Biz birlikdə birliyimizi möhkəmləndirməyə davam edəcəyik və bütünüzv dövlətlərimiz və müşahidəçilərimiz üçün daha parlaq, dahadavamlı gələcəyə çalışacağıq.
Güc birlikdən gəlir!
Birlikdə getdiyimiz bu yolda türk dünyasının gələcəyiparlaq və ümidlidir. Biz birlikdə daha güclüyük!
TDT-nin baş katibi, səfir KubaniçbekÖmüraliyev
