The Astrophysical Journal: Rekord sürətlə fırlanan ulduz kəşf edilib
Danimarka Texniki Universitetinin DTU Space-dən olan tədqiqatçılar qrupu öz oxu ətrafında rekord sürətlə fırlanan neytron ulduzu aşkar ediblər. Tədqiqatın nəticələri ilə bağlı məqalə The Astrophysical Journal-da dərc olunub.
4U 1820-30 neytron ulduzu Oxatan bürcündə, Süd Yolunun mərkəzinə doğru yerləşir və saniyədə 716 dövrə tezliyi ilə fırlanır. Bu, onu başqa bir neytron ulduzu PSR J1748-2446 ilə birlikdə Kainatda müşahidə edilən ən sürətli fırlanan obyektlərdən birinə çevirir.
Müşahidələri həyata keçirmək üçün alimlər NASA-nın Beynəlxalq Kosmik Stansiyada yerləşən və DTU Space-dən izləmə sistemi ilə təchiz olunmuş NICER rentgen teleskopundan istifadə ediblər. Bu texnologiya teleskopun uzaq neytron ulduzlarını dəqiq nişan almağa, rentgen şüaları emissiyalarını və onların hərəkəti haqqında başqa yollarla əldə edilməsi çətin olan məlumatları tutmağa imkan verir.
Yerdən 26 min işıq ili uzaqda yerləşən 4U 1820-30 neytron ulduzu bir sıra ekstremal hadisələrə görə tədqiqatçıların diqqətini cəlb edib. Onun sistemində 11 dəqiqəlik bir orbit dövrü ilə orbitdə fırlanan ağ cırtdan var - hər hansı məlum ikili sistemin ən qısa dövrlərindən biridir. Neytron ulduzun cazibə qüvvəsi materialı özündən uzaqlaşdıraraq onun səthində material yığılmasına və sonradan güclü termonüvə partlayışlarına səbəb olur.
Bu partlayışlar atom bombası partlayışlarını xatırladır və neytron ulduzun parlaqlığını müvəqqəti olaraq Günəşinkindən 100 000 dəfəyə qədər artırır. 2017-ci ildən 2021-ci ilə qədər aparılan müşahidələr zamanı 15 belə termonüvə rentgen partlayışı qeydə alınıb ki, onlardan biri 716 herts tezliyi olan rəqsləri göstərib. Bu tezlik ulduzun özünün fırlanma tezliyi ilə üst-üstə düşür ki, bu da onun qeyri-adi yüksək fırlanma sürətini təsdiqləyir.
Bu neytron ulduzun kəşfi ikili ulduz sistemlərinin təbiəti və onların ekstremal prosesləri haqqında anlayışımızı genişləndirir. Bu cür tədqiqatlar bu cür obyektlərin necə formalaşdığını və təkamül etdiyini anlamağa kömək edir, həmçinin Kainatdakı elementlərin əmələ gəlməsi proseslərini öyrənmək üçün açardır.
V.VƏLİYEV
