Qədim misirlilər Nil çayını müqəddəs çay hesab edir və ona tanrı kimi sitayiş edirdilər. Şəhərlərin salınması və kənd təsərrüfatının inkişafı Nil çayının müntəzəm daşqınları sayəsində tarlalara münbit lil gətirməsi sayəsində mümkün oldu. İndiyə qədər Misirin demək olar ki, bütün əhalisi Nil sahillərində yaşayır. Nil çayı ilə bağlı yeddi maraqlı faktdan danışaq.
Nil dünyanın ən ikonik çaylarından biridir, nəinki ən uzun ikinci su sisteminə malikdir, həm də Misir üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Nil on bir ölkədən keçərək cənubdan şimala axır və onun deltası dünyanın ən böyüklərindən biridir. Nil çayı onun sahillərində yaranmış qədim Misir sivilizasiyası üçün həyat mənbəyi idi.
Nil çayının Misir sivilizasiyası üçün əhəmiyyəti onun heyrətamiz coğrafiyasından daha yaxşı məlumdur. Misirdə və Sudanın böyük hissəsində bu bir çaydır, lakin Sudanın paytaxtı Xartumda bu qüdrətli su yolunun şimaldan Aralıq dənizinə gedən yolda birləşərək iki çayı birləşdirdiyi aydındır. Bu qolları Ağ Nil və Mavi Nil adlanır. Birincisi, ağ gilinə görə adını daşıyır, Viktoriya gölünə axan Kagera çayından başlayır, sonra Cənubi Sudandan keçərək Xartuma axır.
Mavi Nil əvvəlki ilə görüş nöqtəsinə davam etməzdən əvvəl Efiopiyada Tana gölündə yaranır. Ağ Nil daha uzun olsa da, Mavi Nil əslində Nilin su həcminin əsas mənbəyi kimi xidmət edir: suyun 80%-ə qədərini aşağı Nil çayına gətirir.
Nildə nəhəng bir bataqlıq var
Cənubi Sudanda Nil mənbəyindən təxminən min kilometr aralıda az tanınan coğrafi ərazi yerləşir. Əl-Sudd Ağ Nil boyunca yerləşən, müxtəlif vaxtlarda sahəsi 30 ilə 150 min kv.km arasında dəyişən nəhəng bir bataqlıqdır. Müxtəlif ekosistemə malik bu yer münbit torpağına görə region üçün çox önəmli sayılır. Bununla belə, Nil çayına qədər səyahət etmək istəyənlər üçün bu bataqlıq təbii maneə rolunu oynayırdı, buna görə də onun ərəbcə adı "maneə" deməkdir.
Qədim dövrlərdə bir çox qədim sivilizasiyaların nümayəndələri onu keçməyə çalışsalar da, heç biri bunu müvəffəqiyyətlə bacara bilmədi. Hətta romalılar da bu nəhəng bataqlığın öhdəsindən gələ bilmədilər. Burada faunanın ayaqqabı quşları, qara taclı durnalar, qızılbaşlar, Sudan dağ keçisi, Nil timsahları, begemotlar və vəhşi itlər kimi nümayəndələrinə rast gəlmək olar.
Papirus Nil deltasından demək olar ki, yoxa çıxdı
Min illər boyu Nil sahillərində böyüyən papirus Misir sivilizasiyası üçün həyati bir mənbə idi. Bu hündür (5 metrə qədər) su bitkiləri papirus kağızının istehsalı sayəsində Qədim Misirlə əlaqələndirildi. Bu bitki minilliklər boyu əhəmiyyətli mədəni əhəmiyyətə malik olsa da, artıq Nil çayının geniş ərazilərində böyümür. İndi Misirdə yalnız Əl-Qaramus və Vadi əl-Natrun kimi bəzi yerlərdə tapıla bilər, papirus kağızı istehsalı hələ də Əl-Qaramusda saxlanılır.
Dünyanın ən qədim himnlərindən biri Nil çayına həsr olunub
Yeni Krallığın XVIII - XIX sülalələri dövründə dünyanın ən qədim himnlərindən biri yazılmış və o, Nil çayına həsr edilmişdir. Eramızdan əvvəl 1550-1189-cu illərdə yaradılmış mətn. e., çayı tərifləyir, onu tanrı kimi təcəssüm etdirir. Nil çayı balıq bolluğuna, Misirin bağlarını və əkin sahələrini suvarmasına, selləri sayəsində sürülərin otlanmasına görə təriflənir. Maraqlıdır ki, bu himn həm də qədim misirlilərin qarşılaşdıqları bəzi mənfi cəhətləri, məsələn, nizamsız daşqınlar, az sayda balıq, gözlənilməz və idarəolunmaz təbiət qüvvələrini vurğulayır. Qədim misirlilər hesab edirdilər ki, Nil çayının illik daşqınları tanrı Hapi tərəfindən idarə olunur.
Nildə 100-dən çox balıq növü yaşayır
Min illərdir ki, Nil çayının suları təkcə əkinçilik və heyvandarlıq üçün deyil, həm də balıq mənbəyi kimi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Son hesablamalara görə, Nil 128-168 növ balıq, o cümlədən Nil perch, Nil tilapia, pələng balığı, fil balıqları, ilanbalıqları və hətta elektrik pişik balıqlarına ev sahibliyi edir. Maraqlıdır ki, Qədim Misir sakinləri Nildə tutulan balıqları bəzək heyvanları kimi saxlamağı sevirdilər, nəinki onları yeyirdilər. Yeni Padşahlıq dövründə yaşamış rəsmi Nebamon məqbərəsində balıq gölməçəsi olan bağı təsvir edən rəsmlər tapıldı. Qədim misirlilər hətta bəzən balıqları mumiyalayırdılar.
Nil deltası yox ola bilər
İqlim dəyişikliyi dünyanın regionlarına təsir edir və Nil çayı da istisna deyil. Nil çayının bütün bölgələrindən delta iqlim dəyişikliyindən ən çox təsirlənəcək. Deltanın 25%-nin cəmi 80 il ərzində yox ola biləcəyi təxmin edilir. Aralıq dənizi sahilləri eroziya və daşqınlara çox həssasdır. İsgəndəriyyənin 6 milyondan çox insanın yaşadığını nəzərə alsaq, bu xüsusilə vacibdir. Dəniz səviyyəsinin qalxması isə cəmi 50 santimetrdir
News365.az
