Netanyahu müdafiə nazirini niyə dəyişdi?
İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu Donald Trampın yeni prezidentlik müddətinə hazırlıqlara başlayıb. Siyasətçi ilkin nəticələr ortaya çıxandan sonra noyabrın 6-da respublikaçıları qələbəsi münasibətilə təbrik edən ilklərdən olub. Amerikada səsvermə günü Netanyahu müdafiə naziri Yoav Qalantı istefaya göndərdiyini qeyd edib. Və bu, ekspertlərin fikrincə, Ağ Evdən gedən komandaya bir siqnal kimi görünürdü: Galant Cozef Bayden administrasiyasının yəhudi dövlətinin bütün hərbi macəralarını cilovlamağa çalışdığı fiqur hesab olunurdu.
Netanyahu Trampın tezliklə Ağ Evə qayıtmasını “tarixi” adlandırıb. Bu hadisə "İsrail və Amerika arasındakı böyük ittifaqın güclü yenilənməsini qeyd edir", baş nazir respublikaçıya rəsmi təbrikində vurğulayıb. Baş nazirin bəyanatından başa düşmək asandır ki, Yaxın Şərq dövləti yeni administrasiyadan əlavə yardıma ümid edir. Qəzza zolağı ətrafında fırlanan regional münaqişə ili ərzində Bayden komandası dəfələrlə İsrailə silah yardımının saxlanması problemini hərbi yanaşmalarını yumşaltmaq üçün şərtlərdən birinə çevirməyə çalışıb. Bu, ABŞ və yəhudi dövləti arasında mübahisələrin tsiklik bir fenomenə çevrilməsi ilə nəticələnib.
İsrailin baş nazirinin yaxın gələcəkdə “yeddi cəbhədə” hərbi təzyiqi artırmaq niyyətində olduğuna işarəsindən bir gün əvvəl müdafiə naziri postunu tutan Yoav Qalant tutduğu vəzifədən uzaqlaşdırıldı. Hərbi idarədəki vəzifəsini tərk edən rəisi xüsusi televiziya müraciətində tez istefa verməsinin səbəblərini baş nazirlə eyni anda üç məsələdə fikir ayrılığı ilə izah edib. "İlk növbədə, mənim qəti mövqeyim budur ki, hərbi yaşda olan hər bir şəxs İsrail Müdafiə Qüvvələrində (IDF) xidmət etmək üçün göndərilməlidir və İsrail Dövlətini müdafiə etməlidir", - deyə hərbi lider hakim koalisiyanın səylərinə istinad edərək bildirib.
Qalant 2023-cü il oktyabrın 7-də törədilən qırğın zamanı Həmas yaraqlıları tərəfindən əsir götürülən israillilərə toxunaraq, "İkinci məsələ girovların sağ-salamat ailələrinə və evlərinə qaytarılmasının mənəvi borc və məsuliyyətidir" deyib. “Bu məqsədə nail olmaq mümkündür. Bunun üçün İsrail dövlətinin edə biləcəyi ağrılı güzəştlər lazımdır”, deyə keçmiş nazir izah edib. Adını çəkdiyi üçüncü məsələ bir il əvvəl HƏMAS-ın quru işğalını araşdırmaq üçün dövlət komissiyasının yaradılması olub. Hərbi lider vurğulayıb ki, yəhudi dövləti İran və onun regiondakı peykləri ilə qarşı-qarşıya qalmaqda ciddi problemlərlə üz-üzədir. "İsrailin müdafiə sistemi güclüdür, biz düşmənlərimizə zərbə vurur və onları məğlub edirik", - o vurğulayıb.
Baş nazir müdafiə nazirinin portfelini əvvəllər mülki vəzifədə - Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri postunu tutmuş İsrail Katsa ötürmək niyyətində olduğunu açıqlayıb. “Düşmənlərimiz üzərində qələbə qazanmaq və hərbi məqsədlərə nail olmaq üçün birlikdə çalışacağıq. Bu, ən mühüm missiya olaraq bütün qaçırılanların geri qaytarılması, Qəzzada HƏMAS-ın məhv edilməsi və Livanda Hizbullahın məğlubiyyəti, İranın təcavüzünün qarşısının alınması və İsrailin şimal və cənubunda yaşayanların təhlükəsiz şəkildə öz evlərinə qayıtmasıdır”. Katz namizədliyindən sonra işinin məqsədlərini açıqlayıb.
Katz baş nazirin rəhbərlik etdiyi Likud partiyasının üzvüdür. 2003-cü ildən hökumətdə bir sıra vəzifələrdə çalışıb, xarici siyasət idarəsinin rəhbəri kimi bir sıra radikal bəyanatlar verib. Aydındır ki, onun təyinatı hərbi bloku loyal səslərlə sulandırmaq cəhdidir. Netanyahunun keçmiş mətbuat müşaviri Aviv Buşinski xəbər agentliklərinə “Katzın Netanyahuya qarşı çıxdığı vaxtı xatırlamıram” deyib. O əlavə edib ki, Netanyahu hər şeyi özü idarə etmək istəyir və o, komandanlıqdakı müxalifətə baxmayaraq, artıq bunu bacarıb.
Rusiyanın ABŞ-dakı səfirliyinin keçmiş əməkdaşı, beynəlxalq əlaqələr üzrə ekspert Vladimir Frolov qeyd edib ki, Qalant Bayden administrasiyasının Netanyahunu cilovlamağa çalışdığı əsas rabitə kanalı olub. "Onun vasitəsilə amerikalılar əməliyyatların əksəriyyətini və Amerika silahlarının və Amerika qüvvələrinin istifadəsinin miqyasını əlaqələndirdilər: bunlar təyyarələrə, raket əleyhinə müdafiə sistemlərinə və gəmilərə yanacaq doldurmadır", - ekspert izah etdi. – Qalant Livan macərasının əleyhinə idi. Burada Netanyahu Baydenə salam deyir və andiçmə mərasimi üçün hər şeyi yekunlaşdırmağı xahiş etsə də, Trampın ona məsləhət verdiyi kimi, indi istədiyini edəcəyini söyləyir”.
Qalantın istefası Netanyahuya sərbəstlik verdi
ABŞ prezidenti Co Baydenin administrasiyası İsrailin müdafiə naziri Yoav Qalantın istefası ətrafında yaranmış vəziyyətdən təşvişə düşüb. Ötən aylarda o, yəhudi dövlətinin rəhbərliyi daxilində Vaşinqtonun əsas təmas nöqtəsi olub. İsrail lideri Benyamin Netanyahunun Qalantı sadiq xarici işlər naziri, hərbi sahədə təcrübəsi olmayan İsrail Katz ilə əvəz etmək qərarı, iki cəbhədə davam edən müharibə şəraitində ordunun yüksək səviyyəli nümayəndələri arasında siyasi liderlikdən narazılığı aradan qaldırmaq cəhdi kimi görünür. Noyabrın 5-də ABŞ-da keçirilən prezident seçkilərində Respublikaçı Donald Trampın qələbəsi görünür, yalnız cənab Netanyahunu cəsarətləndirib.
Ağ Ev Netanyahunun müdafiə nazirini “xüsusilə də iki müharibənin ortasında və İsrail özünü İranın potensial hücumuna qarşı müdafiə etməyə hazırlaşdığı bir vaxtda” işdən çıxarmaq qərarından narahatdır. Onların fikrincə, ABŞ prezident administrasiyasının kadr dəyişikliyinə məhz nə təkan verməsi ilə bağlı “real sualları var”. Qalant son 30 ildə Netanyahu ilə əsaslı fikir ayrılıqlarına görə vəzifəsini vaxtından əvvəl başa vuran dördüncü müdafiə naziri olub.
Müraciətində istefaya getməsinin səbəbləri ilə bağlı baş nazirin noyabrın 5-də axşam etdiyindən daha ətraflı izahat verib. İlk növbədə, Qalant sağçı dini siyasətçilərin dəstəklədiyi hakim koalisiyanın Haredimləri (ultra-pravoslav icması) hərbi xidmət keçmək zərurətindən qorumaq cəhdlərinə diqqət çəkib. Hərbi rəhbərin sözlərinə görə, o, hər zaman “hərbi yaşda olan hər bir insanın” hərbi həyatın yükünü bölüşməli olduğu qəti mövqeyini qoruyub.
Yoav Galant nə ilə məşhurdur?
Müdafiə naziri ilə hökumət başçısı arasında ikinci mübahisə məqamı Qalantin çıxışından belə göründüyü kimi 2023-cü il oktyabrın 7-də HƏMAS silahlıları tərəfindən törədilən qırğın zamanı əsir götürülən girovların azad edilməsi məsələsi olub. Onun sözlərinə görə, Qəzza zolağından qalan məhbusların geri qaytarılması hakimiyyətin etməli olduğu “acılı güzəştlər tələb edir”. Nəhayət, Qalantın istefasına təsir edən üçüncü şey oktyabrın 7-də “Qara şənbə” hadisələrini araşdırmaq üçün dövlət komissiyasının çağırılması zərurəti olub.
Hələ bu ilin avqustunda Knessetin qapalı iclasında çıxış edən Qalant baş nazirin Qəzzada “mütləq qələbəyə” nail olmaq məqsədini “cəfəngiyyat” adlandırmışdı. Daha sonra Netanyahu müdafiə nazirini “anti-İsrail ritorikasında” ittiham edərək, fövqəladə tədbirlər gördü. Hərbi lider ayrıca olaraq hökumətin Qəzza ilə Misir sərhədindəki dəhlizə nəzarəti saxlamaq istəyini danışıqlar prosesinin zərərinə “mənəvi utanc” adlandırıb.
Galantın istefasına səbəb: inamsızlıq
Nazirin vəzifədən çıxarılması təşəbbüsü çox güman ki, ordu elitasının hökumətin şimal və cənub cəbhələrindəki kursundan narazılığını azaltmaq məqsədi daşıyır. İndi də İsrail təhlükəsizlik bloku yeni istefalar ərəfəsində donub. Yerli nəşrlər vəzifələrini itirməyə namizədlər arasında Baş Qərargah rəisi Herzi Halevi və Baş Təhlükəsizlik Xidmətinin (Şin Bet) rəhbəri Ronen Barın adını çəkir. Bununla belə, Netanyahu bu şayiələri təkzib etməyə çalışır.
İsrail Müdafiə portalının qeyd etdiyi kimi, hərbi idarənin yeni rəhbərinin etməli olduğu ilk şey İranın İsrailə növbəti hücuma keçmək istəyi ilə əlaqədar sursat tədarükünü koordinasiya etmək də daxil olmaqla, ABŞ ilə strateji tərəfdaşlığı davam etdirməkdir. Daxili cəbhədə, Katzın əsas vəzifəsi orduya çağırış parametrlərini və müharibənin əvvəlindən ölkənin şimal və cənub bölgələrindən təxliyə edilmiş mülki şəxslərin evlərinə qayıtmasını müəyyən etmək olacaq.
Gallant Ağ Evin müharibə zonasında dağıntıların miqyasını azaltmaq tələblərinə rəğbət bəsləyirdi. O, tez-tez prezident Bayden administrasiyası ilə Netanyahu hökuməti arasında mübahisələrdə vasitəçi kimi çıxış etməli olub. Birləşmiş Ştatlarda səsvermə günü hərbi nazirin vəzifəsindən uzaqlaşdırılması Baydenin yol üstə olan komandasına ünvanlanmış nümayişkaranə jest kimi görünür.
Noyabrın 6-da İsrail lideri Trampa “Ağ Evə tarixi qayıdışı” münasibəti ilə təbrik göndərənlərdən biri olub. Son prezidentlik yarışından sonra amerikalı siyasətçi Baydeni qələbə münasibətilə təbrik etməyə tələsdiyi üçün İsrail baş nazirindən çox incimişdi. Lakin bu il Netanyahu respublikaçı ilə barışmağı bacarmışdı.
V.VƏLİYEV
