Şuşanın işğaldan azad edildiyi gün - 8 Noyabr tarixi Azərbaycan Respublikasında Zəfər Günü kimi təntənəli şəkildə qeyd edilir.
Azərbaycanın Şuşa şəhəri 1992-ci il mayın 8-də, I Qarabağ müharibəsi zamanı Ermənistan ordusu tərəfindən işğal edilmişdi. Azərbaycan üçün strateji əhəmiyyət daşıyan bu şəhər düz 28 il erməni işğalı altında qaldı. Həmin dövrdə şəhər erməni qarəti və talanını yaşadı.
Şuşa təkcə Azərbaycan üçün deyil, işğalçı Ermənistan üçün də strateji əhəmiyyət daşıyırdı. Düşmən nəyin bahasına olursa olsun, Qarabağ bölgəsinin tacı olan bu şəhəri əlində saxlamağa çalışırdı.
Lakin Azərbaycan dövləti Şuşanın əbədi olaraq düşmən tapdağı altında qalması ilə barışa bilməzdi.
Şuşa şəhəri Azərbaycan xalqı üçün tarixi, mədəni, mənəvi və rəmzi əhəmiyyətə malikdir. Şuşanı əbəs yerə “Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı” adlandırmırlar. Çox az şəhər Azərbaycanda Şuşa qədər istedadlı insanlar yetişdirə bilib. Bu şəhərin işğalı ilə Azərbaycan xalqının mədəni irsinə ağır zərbə vurulmuşdu.
Nəhayət o gün yetişdi. 2020-ci il sentyanrın 27-də başlayan II Qarabağ müharibəsi zamanı Azərbaycan Ordusunun hədəflərindən biri Şuşanın işğaldan azad edilməsi idi.
Dəniz səviyyəsindən 1500 metr yüksəklikdə yerləşən Şuşa şəhəri nəhəng təbii qalanı xatırladır. Şəhər üç tərəfdən sıldırım qayalarla əhatə olunub. Buna görə də Şuşanın azad edilməsi çətin məsələ idi. Amma Azərbaycan Ordusu bu çətinliyin öhdəsindən şərəflə gəldi.
Dağların başında yerləşən şəhərə tanklarla, yaxud digər ağır silahlarla girmək mümkün deyildi. Şuşanı işğalçılardan geri almağın iki variantı vardı. Birinci halda, şəhərdəki düşmən qüvvələrini hava zərbələri, top atəşləri ilə məhv etmək olardı. Lakin Azərbaycan Ordusunun komandanlığı buna getmədi. Çünki şəhərin bombardman edilməsi böyük dağıntılara səbəb olacaqdı. Buna görə də alternativ variant kimi əlbəyaxa döyüş taktikası seçildi.
Şuşaya hücum Azərbaycan Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrinin komandiri, general Hikmət Mirzəyevin taktiki planı əsasında həyata keçirildi. Həm ərazinin çətin relyefi, həm də seçilən marşrut nəqliyyat vasitələri üçün uyğun olmadığından Azərbaycan hərbçiləri 5 gün Şuşa istiqamətində piyada getməli, şəhərə çatmaq üçün dərin dərələri, qalın meşələri və sıldırım qayaları keçməliydilər. Noyabrın əvvəlində yola çıxan 400 nəfərlik Azərbaycan xüsusi təyinatlısı yalnız yüngül silahlarla – bıçaq, tapança, avtomat silahlı və qumbara ilə silahlanmışdılar.
Ağır silahlara və zirehli texnikaya sahib olan Erməni ordusu bütün gücünü şəhər istiqamətinə gələn iki əsas yola cəmləmişdi. Düşmən hücumu bu yollardan gözləyirdi.
Şuşanın sıldırım qayalar üzərində yerləşməsi oradakı erməni qüvvələrinə taktiki üstünlük qazandırırdı. Azərbaycan qüvvələrinin şəhərə hücumu zamanı Şuşada 3 minə yaxın erməni əsgəri, 100-dən artıq hərbi texnika və çoxsaylı artileriya qurğuları vardı. Amma düşmən bu döyüş zamanı bir məsələni də diqqətdən kənarda qoymuşdu - Azərbaycan əsgərinin Vətən sevgisini. Şuşa döyüşündə həlak olan Azərbaycan əsgərlərinin əksəriyyəti gənc nəslin nümayəndələri idi. Heç biri bu şəhəri görməmişdi, amma Vətən sevgisi hər şeydən, hətta ölümdən də öndə idi.
Noyabrın 6-da hərəsi 100 nəfərdən ibarət olan dörd qrupdan ibarət Azərbaycan xüsusi təyinatlıları Şuşanın sıldırım qayalarına çatdılar. Onlar qayalara iplərlə dırmaşaraq dörd tərəfdən şəhərə daxil olub ermənilərlə yaxın məsafədən ağır küçə döyüşlərinə atıldılar.
Sayca üstünlüyə malik olan ermənilər Azərbaycan hərbçilərinin görünməmiş qəhrəmanlığı, cəsarəti qarşısında duruş gətirə bilmədilər və noyabrın 7-də ağır itkilər verərək qaçmağa məcbur oldular.
Məğlubiyyəti həzm edə bilməyən düşmən bir neçə dəfə əks-hücuma keçərək, T-72 tanklarından və BMP-2 döyüş maşınlarının hesabına şəhəri geri almağa çalışdı.
Hətta noyabrın 7-də Şuşaya Ermənistan tərəfindən “İsgəndər” ballistik raketi də atıldı. Amma ermənilərin əks hücumlarına baxmayaraq, Azərbaycan qüvvələri öz mövqelərini qorudular.
Şuşada Ermənistan ordusuna məxsus çoxlu texnika, silah-sursat ələ keçirildi, mindən çox işğalçı məhv edildi.
2020-ci il noyabrın 8-də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Şuşanın işğaldan azad olunduğunu bildirdi. Məhz Şuşa zəfəri müharibənin taleyini həll etdi və ertəsi gün Ermənistanın baş naziri kapituliyasiya aktını imzalamağa məcbur oldu.
Şuşa döyüşü dünyanın hərb tarixində unikal əməliyyat kimi qiymətləndirilir. Bu qələbə Azərbaycanın döyüş brendinə çevrilib. Ağlasığmaz döyüşlər ən qüdrətli dövlətlərin, NATO-nun ekspertləri tərəfindən diqqətlə araşdırıldı. İsrailli hərbi ekspertlər bildiriblər ki, Şuşanı azad etməklə Azərbaycan ordusu dünya hərb elmində yenilik edib. NATO generalları da etiraf ediblər ki, Şuşa əməliyyatı hərb tarixində tamamilə yeni bir dönəmdir.
Yüksəklikdəki şəhər dağın ətəklərindən başlanan hücumla ələ keçirilib. Bu əməliyyat zamanı Azərbaycan hərbçiləri nə bir yaralını, nə bir şəhidi döyüş meydanında buraxıb. Əsgər döyüş yoldaşı çiynində daşıya-daşıya döyüşüb və sıldırım qayalarla şəhərə qalxıb.
Hərbii mütəxəssislər Şuşanın azad olunmasını müasir hərb elminin prinsiplərini alt-üst edən əməliyyat adlandırırlar. Çünki Şuşa aşağıdan yuxarıya doğru azad olunub və bu, müasir hərb elminin bütün prinsiplərinə sığmayan hadisədir.
İndi dünyanın hərbi mərkəzləri 400 nəfərlik qüvvənin ağır artilleriya olmadan şəhəri əlbəyaxa döyüşlə azad etməsinin taktikasını öyrənir. Bu döyüş hətta xaricdə hərbi dərsliklərə də salınıb.
Ə.Qafarlı
