Natiq Cavadli paylaşıb
Əhali 13 milyon idi, 11 milyonu kəndlərdə yaşayırdı.
40 min kənd var idi, 37 minində məktəb yox idi.
30 min kənddə məscid yox idi.
Günəbaxan yağı istehsal edilmirdi, şəkər istehsalı yox idi.
Un baha idi,düyü xaricdən gətirilirdi. Bütün ölkədə yalnız və yalnız 5000 hektar əkin sahəsini suvarmaq mümkün idi.
Bitlə mübarizə aparmaq mümkün deyildi.
5000 kənddə dabaq xəstəliyi yayılmışdı.
Heyvanlar tələf olurdu,insanlar qırılırdı...
1 milyon adam zöhrəvi xəstəliklərə tutulmuşdu. 2 milyon nəfər sətəlcəm idi, 3 milyon nəfər traxoma idi.Vərəm,tif,taun epidemiyası tüğyan edirdi.
Uşaq ölümü göstəricisi çox yüksək – 40 faizdən çox idi.
Dünyaya gələn hər iki uşaqdan biri ölürdü.
Anaların ölüm statistikası 18 faiz idi.
Hər beş anadan biri ölürdü.
Orta ömür həddi 40 yaş idi.
Ölkədə cəmisi 337 həkim var idi.
Ölkədə cəmisi 60 əczaçı var idi, onlardan da yalnız 8-i türk idi.
Cəmi 4 tibb bacısı vardı, cəmi 136 mamaça vardı.
Yanmış binaların sayı 115 min, qəza vəziyyətində olan binaların sayı 12 min idi.
Tamamilə külə dönən kəndlərin sayı 1000-dən çox idi.
Ölkəni yenidən tikib-qurmaq lazım idi, amma hətta kirəmit də yox idi.
Limanlar, mədənlər əcnəbilərə məxsus idi.
Dəmiryollarının bircə metri belə türklərin əlində deyildi.
Ümumi sərmayənin yalnız 15 faizi türklərə məxsus idi.
Osmanlıdan yalnız dörd zavod qalmışdı – Hərəkə ipək, Fəsxana yun, Bakırköy bez, Beykoz dəri zavodları.
“Sənaye” deyilən müəssisələrin 96 faizində motorlu dəzgah yox idi.
10-dan çox işçisi olan cəmi 280 atelye var idi.
Onlardan 250-si əcnəbilərin idi.
Adambaşına düşən milli gəlir 45 dollar idi.
Elektrik təkcə İstanbul, İzmir və Tarsusda var idi.
“Guya var idi” demək daha düzgün olardı...
Çünki elektrik hasilatı sadəcə 50 kilovat saat təşkil edirdi.
Dörd mövsümdə də istifadə edilə bilən quru yolu yox idi.
Sadəcə 1490 avtomobil var idi.
Ancaq dörd şəhərdə xüsusi maşın var idi.
Qadın insan hesab edilmirdi.
Bərabər təhsil hüququ yox idi; peşə təhsili almaq hüququ yox idi; boşanma hüququ yox idi; övladını öz adına keçirmək, yəni valideynlik haqqı yox idi; ona miras kimi qalan mallardan istədiyi kimi istifadə etmək haqqı yox idi; seçmək haqqı yox idi; seçilmək haqqı yox idi; iş həyatında bərabərlik hüququ yox idi; bərabər məvacib haqqı yox idi; abort hüququ yox idi; hamiləliyin qabağını almaq hüququ yox idi; qızlıq soyadından istifadə etmək haqqı yox idi...
Teatr yox idi, musiqi yox idi, rəssamlıq yox, heykəltəraşlıq yox, idman yox idi...
Arxeoloji abidələr xaricə qaçırılmışdı.
Bəziləri öz bildikləri saatı əsas götürür, günəşin batdığı anı saat 12 kimi qəbul edirdi. Bəziləri sonu olmayan saatdan istifadə edirdi, günəşin ən təpədə olduğu anı 12:00 kimi qəbul edirdi. Bəziləri günəş batarkən “qürubi saat”ını əsas götürürdü.
Bəzisi hicri təqvimdən istifadə edirdi, bəzisi rumi təqvimdən. Bəzi insanların fevral ayı o birilərinin dekabr ayına uyğun gəlirdi. Hamı eyni zaman kəsimində idi, ancaq fərqli aylarda yaşayırdılar.
Dirhəm, oqqa, çəki var idi.
Arşın, qulac, fərsəx var idi.
Türklərin nə çəki vahidi dünyaya uyğun gəlirdi, nə də uzunluq vahidi.
Ölçü sistemləri orta əsrlərdən qalma idi.
600 il ərzində ərəb dili ilə fars dilinin qarışdırılmış formasına Osmanlı dili deyilmişdi. Fransızca və italyanca sözlər, levanten terminləri türk dilini istilaya məruz qoymuşdu.
Qarşılıqlı şəkildə səsli-səssiz hərfləri olmayan ərəbcə ilə türk dilində yazmağa çalışırdılar.
Bu torpaqlara kitab gələnə qədər Avropada2,5 milyon müxtəlif adda kitab nəşr edilmiş, 5 milyard nüsxə satılmışdı.
Qəzet yalnız İstanbulda və İzmirdə idi.
Kişilərin 7 faizi, qadınların isə yalnız və yalnız hər 1000 nəfərdən 4-ü, yəni 0,4 faizi yazıb-oxumağı bacarırdı.
Yazıb-oxuya bilən kişilərin mütləq əksəriyyəti zabitlərdən və ya qeyri-müsəlmanlardan ibarət idi.
Məktəb yaşına çatmış hər 4 uşaqdan 3-ü məktəbə getmirdi. Ümumilikdə 4894 məktəb, cəmi 72 orta məktəb, cəmi 23 lisey var idi. Türkiyənin bütün liseylərində vur-tut 230 şagird qeydə alınmışdı.
Müəllimlərin 1/3 hissəsinin pedaqoji təhsili yox idi.
Bütün ölkədə yeganə universitet var idi, darülfünun mədrəsədən bir az yaxşı idi. Mədrəsələrdə türk dili qadağan idi...
