Müasir Azərbaycanın dövlət başçısı cənab İlham İlham Əliyevin son on illiklər ərzində həyata keçirdiyi milli dövlətçilik quruculuğu siaysəti parlaq səhifələrlə zəngindir. Daxili social-iqtisadi siyasətdə əldə olunmuş uğurlar, beynəlxalq aləmdə sülhpərvər və etibarlə tərəfdaşlıq faəliyyəti ölkəmizin nüfuzunu artırmış və onu daha da güvənli etmişdir.
Bu baxımdan ölkəmizdə belə bir beynəlxalq tədbirin keçirilməsi möhtəşəm hadisədir. Ölkə olaraq biz beynəlxalq və regional əməkdaşlığın əhəmiyyətini xüsusi vurğulayır və inanırıq ki bu təşəbbüs də müxtəlif ölkələrin ekoloji məsələlər istiqamətində fəaliyyəti gücləndirmək üçün bir platforma rolunu oynayır. COP20-a ev sahibliyi edən bir ölkə olaraq bu istiqamətdə vəzifə və öhdəliklərimizə diqqətli yanaşırıq. Məhz buna görədir ki, ölkəmizin yaxın perspektivdə başlıca trend olaraq elan etdiyi istiqamət Yaşıl İqtisadiyyat olmuşdur.
Ölkə ərazisində bütün fəaliyyətlərimizdə Yaşıl İqtisadiyyat hədəfi prioritet olaraq nəzərə alınmalıdır. Bu mənada Qarabağda və Şərgi Zəngəzurda iqtisadiyyatın, infrastrukturun, bütünlükdə yaşayışın bərpa edildiyi bir regionda bu bizim üçün həm prioritetdir, həm də qeyd olunan məsələlərin nəzərə alınması digər regionlarla müqayisədə daha asan olacaq.
"Yaşıl enerji" və "yaşıl iqtisadiyyat"a keçid
Azərbaycan BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası çərçivəsində, ilk növbədə, iqlim dəyişikliyi üzrə qlobal kommunikasiyanı daha da irəli apararaq bu əsasda həm aktivizm, həm də ekodost davranış istiqamətləri üzrə yeni impulslara səbəb olacaq. Digər tərəfdən, COP29-un ölkəmizdə keçirilməsi istər ölkə imici, istərsə də "yaşıl enerji" sahəsindəki dövlət siyasəti üçün həm qlobal, həm də lokal mənada proseslərin gedişinə müsbət təsir edəcək.
Beynəlxalq konfrans "yaşıl enerji" sektoruna xarici investisiyaların cəlb edilməsi ilə yanaşı. ölkəmizin alternativ enerji bazarlarına çıxış imkanları üçün də müstəsna əhəmiyyətə malikdir. İqtisadi diversifikasiya istiqaməti kimi "yaşıl iqtisadiyyat"a keçid iqtisadi inkişafı və investisiyaları artırmaq, eyni zamanda ətraf mühitin keyfiyyətini və sosial inklüzivliyi yaxşılaşdırmaq baxımından da dövlət siyasətinin iqtisadi sahədə mərkəzi determinantı kimi qiymətləndirilə bilər.
Tədbirin miqyasının 80-dən çox dövlət və hökümət başçısı, 72 min qonaq və BMT-nin bütün qurumlarının iştirakçıların təsir gücü baxımından konfrans "yaşıl iqtisadiyyat"a transformasiya yolunu seçmiş ölkəmiz üçün qlobal ekosistemə inteqrasiyanı daha da sürətləndirə bilər: "COP29 çərçivəsində mümkün birgə əməkdaşlıq formatları siyasət qərarvericilərinə "yaşıl maliyyə təşviqləri"nin effektivliyini təmin etmək üçün alternativ baxış fürsətləri də yaratmış olacaq. Konfrans, eyni zamanda siyasət transferləri kontekstində iqlim dəyişikliyinə yönəlik dövlət siyasətlərinin müqayisəli təhlili və təcrübə mübadiləsi baxımından da dəyərləndirilməlidir".
Son dövrdəAzərbaycan rəqabətədavamlı iqtisadiyyatı, sosial ədaləti və innovasiyaları əhatə edən iddialı milli prioritetlər ilə müəyyən edilmiş yeni strategiya formalaşdırmışdır. Bu prioritetlər arasında təmiz ətraf mühitə nail olmaq və “yaşıl inkişafın” təşviq edilməsi diqqət mərkəzindədir. Milli ekoloji siyasətlərin ən yaxşı beynəlxalq təcrübələrlə uzlaşdırılması bu işdə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bundan əlavə, COP 29 təkcə ekoloji təşəbbüslər üçün deyil, həm də işğaldan azad edilmiş ərazilərə qayıdış da daxil olmaqla daha geniş iqtisadi inkişaf üçün maliyyə dəstəyinin təmin edilməsi üçün xüsusi bir yol təqdim edir. Bu maliyyə dəstəyi Azərbaycanın sosial-iqtisadi prioritetlərinin iqtisadi aspektlərinin idarə edilməsində, balanslaşdırılmış və davamlı yanaşmanın təmin edilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan ətraf mühitin mühafizəsi və iqtisadi artımın tarazlaşdırılması problemi ilə mübarizə apararkən COP 29 bu mürəkkəblikləri hərtərəfli həll etmək üçün bir fürsət kimi ortaya çıxır. Konfrans ekoloji məqsədlərin daha geniş milli prioritetlərlə inteqrasiyası, davamlı və iqtisadi cəhətdən canlı gələcəyə yol açmaq üçün unikal platforma rolunu oynayır. Əhəmiyyətli neft ehtiyatlarına malik Azərbaycan enerji portfelini şaxələndirmək və davamlılığı qəbul etmək zərurətini qəbul edir. Onun əsas beş milli prioritetləri arasında təmiz ətraf mühitə nail olmaq və "yaşıl inkişafı" təşviq etmək öhdəliyi var. Bu öhdəlik iqlim fəaliyyəti və davamlı inkişaf üçün qlobal imperativlərə uyğunlaşmaq üçün şüurlu səyi əks etdirir. COP-un əhəmiyyəti texnoloji mübadilə və innovasiyaları əhatə edən siyasətin uyğunlaşdırılmasından kənara çıxır . Bu qlobal forumda əməkdaşlıq Azərbaycana təkcə ekoloji problemləri həll etmək deyil, həm də özünü müasir innovasiyalara və rəqabətqabiliyyətli insan kapitalına töhfə verən ölkə kimi göstərmək imkanı verir. Ölkə iqtisadiyyatını şaxələndirməyə və qabaqcıl texnologiyalara sərmayə qoymağa can atdığından, COP biliklərin ötürülməsi və texnoloji irəliləyişlər üçün bir əlaqə kimi ortaya çıxır. Bundan əlavə, COP 29-dan irəli gələn maliyyə və investisiya imkanları Azərbaycanın iqtisadi istəkləri üçün çox vacibdir. Təmiz ətraf mühitə və yaşıl böyüməyə can atarkən, ölkə ekoloji təşəbbüslər və daha geniş iqtisadi inkişaf arasında simbiotik əlaqəni formalaşdırır. COP 29 təkcə ətraf mühit layihələri üçün deyil, həm də işğaldan azad edilmiş ərazilərə qayıdışla bağlı yaşıl təşəbbüslər üçün kanal rolunu oynayır və milli prioritetlərin qarşılıqlı əlaqəsini vurğulayır.
Konfrans yaşıl enerji, və davamlı təcrübələrlə bağlı ideyaların və texnoloji irəliləyişlərin çarpaz inkişafı üçün əsas rol oynayır. Bu beynəlxalq bilik mübadiləsi forumunun fəal iştirakçısı olan Azərbaycan zəngin innovativ həllər və qabaqcıl texnologiyalara çıxış əldə edir. COP29 tərəfindən dəstəklənən texnoloji mübadilə Azərbaycana təkcə ekoloji problemləri həll etmək üçün imkan vermir, həm də ölkəni davamlı təcrübələrə qlobal ekosistemdə ön sıralarda yerləşdirir. Yaşıl inkişafın hərəkətverici qüvvəsi olan innovasiya COP 29-da birgə səylər vasitəsilə inkişaf etdirilir. Dünya liderləri, ətraf mühit üzrə alimlər və sənaye ekspertləri beynəlxalq və regional maliyyə institutları ilə əlaqə saxlamaqla Azərbaycan ən müasir texnologiyaların inkişafı və mənimsənilməsi üçün əlverişli mühit yaradır. Bundan əlavə, COP 29 millətin öz texnoloji nailiyyətlərini və yeniliklərini nümayiş etdirməsi üçün bir forum rolunu oynayır. Azərbaycan fəal iştirak və əməkdaşlıq vasitəsilə davamlı inkişaf üzrə qlobal dialoqa töhfə verən ölkə kimi özünü göstərir. İştirakçı ölkələrin texnoloji innovasiyalardakı tərəqqisi ölkə üçün ilham mənbəyinə çevrilir, ortaq bilik mədəniyyətini və problemlərin birgə həllini təşviq edir. Nəticə olaraq, COP 29 tərəfindən dəstəklənən texnoloji mübadilə və innovasiya Azərbaycanın yaşıl inkişaf strategiyasının tərkib hissəsidir. Konfrans ölkəni ekoloji davamlılığın və texnoloji şücaətin birlikdə getdiyi gələcəyə doğru irəliləyərək qabaqcıl texnologiyalara giriş, uyğunlaşma və onlara töhfə vermək üçün bir platforma təqdim edir. Azərbaycan innovasiya mərkəzi kimi meydana çıxdığı üçün COP 29 ölkənin davamlı və texnoloji cəhətdən inkişaf etmiş gələcəyə doğru istiqamətinin formalaşmasında mərkəzi rol oynayır. Bu işdə isə ölkə başçısının əzmkar və məqsədyönlü fəaliyyəti danılmazdır. Məhz onun dinamik əməyi sahəsində Azərbaycan beynəlxalq miqyasda da nüfuzlu lider və söz sahibi olan ölkələr statusuna sahib ola bilmişdir.
COP 29 vasitəsilə potensial investisiya imkanları Azərbaycana iddialı yaşıl inkişaf məqsədlərini konkret layihə və təşəbbüslərə çevirmək üçün mümkünlüklər təqdim edir. Konfrans davamlı inkişafın irəliləyişinə sadiq olan müxtəlif mənbələrdən beynəlxalq investisiyaların, qrantların və maliyyə vəsaitlərinin cəlb edilməsi üçün kanal rolunu oynayır (Prokopowicz, 2020). Bu, maliyyə resursları Azərbaycanın ekoloji layihələrinin can damarına çevrilir, ölkəyə təmiz ətraf mühitə nail olmaq və yaşıl inkişafın təşviqinə yönəlmiş genişmiqyaslı təşəbbüsləri həyata keçirmək üçün güc verir. Bundan əlavə, COP 29 qlobal səhnədə Azərbaycanın ekoloji davamlılığa sadiqliyini nümayiş etdirməklə investisiya üçün katalizator rolunu oynayır. Konfransda iştirak edən beynəlxalq investorlar və maliyyə institutları Azərbaycanın yaşıl təşəbbüslərə sadiqliyinin, özəl və dövlət investisiyalarının cəlb edilməsi üçün əlverişli mühitin yaradılmasının şahidi olurlar. COP 29-un əməkdaşlıq xarakteri Azərbaycan və qlobal maraqlı tərəflər arasında tərəfdaşlığı təşviq edərək, ölkənin təmiz enerji və yaşıl inkişaf məqsədlərinə uyğun gələn layihələrin maliyyələşdirilməsi və həyata keçirilməsi üçün ortaq məsuliyyəti gücləndirir. Sözügedən tədbir vasitəsilə formalaşan potensial investisiya imkanları təkcə ətraf mühitin mühafizəsi ilə məhdudlaşmır. Azərbaycan bu dəstəkdən daha geniş sosial-iqtisadi inkişafı, o cümlədən işğaldan azad edilmiş ərazilərə bərpasında yaşıl enerjinin payının artırılması ilə bağlı təşəbbüsləri gücləndirmək üçün istifadə edə bilər. Azərbaycan beynəlxalq maliyyələşdirməni təmin etməklə, ətraf mühitin bərpasını işğaldan azad olunmuş rayonlarda çoxşaxəli problemləri daha tez həll edə bilər. Nəticə olaraq, COP 29 vasitəsilə əldə edilən maliyyə dəstəyi və investisiya Azərbaycanın təmiz ətraf mühitə və yaşıl inkişafa doğru səyahətində mühüm rol oynayır. Konfrans təkcə ekoloji təşəbbüslərin maliyyə mənbəyi kimi deyil, həm də ekoloji dayanıqlığın və sosial-iqtisadi rifahın bir-biri ilə əlaqəli xarakterini əks etdirən daha geniş iqtisadi inkişaf üçün əhəmiyyətli rol oynayır.
COP 29 tərəfindən dəstəklənən texnoloji mübadilə və innovasiya Azərbaycanı müasir innovasiyalar və rəqabətqabiliyyətli insan kapitalı üçün mərkəzə çevrilmək vizyonuna doğru aparır. Konfrans ideyaların, texnologiyaların və həllərin mərkəzinə çevrilərək, Azərbaycana yaşıl inkişafın əsasını qoyan qabaqcıl texnologiyalara müraciət etməyə imkan verir. Bu yeniliklərin milli strategiyalara inteqrasiyası Azərbaycanı davamlı təcrübələrə qlobal keçiddə qabaqcıl ölkə kimi yerləşdirir. COP 29 vasitəsilə əldə edilən potensial investisiya yaşıl inkişaf məqsədlərini icra edilə bilən layihələrə çevirmək üçün ortaya çıxır. Konfrans təkcə ekoloji təşəbbüsləri gücləndirmir, həm də daha geniş iqtisadi inkişafa, o cümlədən işğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpasında yaşıl həllərin istifadəsinə töhfə verən investisiyaların cəlb edilməsi ilə potensial maliyyə mənbəyi rolunu oynayır. Bununla belə, təmiz ətraf mühitə və yaşıl inkişafa nail olmağın da öz çətinlikləri mövcuddur. Ətraf mühitin mühafizəsi və iqtisadi artım arasında incə tarazlığın formalaşdırılması əsas prioritetlər arasındadır. Bu çətinliklərin arasında fürsətlər açılır. COP 29 innovasiyaya əsaslanan inkişaf üçün tramplin olur və Azərbaycanın davamlı texnologiyalara investisiyaları onu yaşıl innovasiyalar üzrə nümunə ölkə kimi çıxış edir. Bu kimi təşəbbüslər, Azərbaycanı ekoloji dayanıqlığın iqtisadi rifahla sıx əlaqədə olduğu gələcəyə istiqamətləndirən mayak rolunu oynayır. Ölkə başçısı cənab İlham Əliyevin bilavasitə təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə ölkə davamlı ekoloji inkişafla bağlı qlobal müzakirələrdə fəal iştirak etdiyi üçün COP 29 Azərbaycanın daha təmiz, daha yaşıl və dayanıqlı iqtisadiyyata doğru irəliləməsinə dəstək verir.
2015-ci ildə Fransada keçirilən COP21-də Paris İqlim Sazişi imzalandı. Bu razılaşma, iqlim böhranının qarşısını almaq üçün qlobal orta səth temperaturunun artımını 2 dərəcə ilə məhdudlaşdırmaq və mümkünsə 1,5 dərəcədən aşağı saxlamaq məqsədi daşıyırdı. Qlobal miqyasda baş verən iqlim dəyişikliklərinin ətraf mühitə olan neqativ təsirlərinin getdikcə intensivləşməsi bu sazişi zəruri edən səbəb idi.
Turizmin inkişafına güclü təkan
COP29-un Azərbaycanda keçirilməsi ölkə iqtisadiyyatına bir sıra müsbət təsirlər göstərə bilər. İlk növbədə, Azərbaycanın yaşıl iqtisadiyyata keçid istiqamətində olan məqsədlərini gücləndirəcək. COP29 çərçivəsində Azərbaycan, istixana qazlarının emissiyasını 2030-cu ilə qədər 35%, 2050-ci ilə qədər isə 40% azaltmağı hədəfləyir. Bu tədbir Azərbaycanı qlobal iqlim hədəflərinə yaxınlaşdırmaqla yanaşı, ölkədə bərpaolunan enerji mənbələrinin inkişafına və yaşıl enerji iqtisadiyyatının gücləndirilməsinə dəstək olacaq.
COP29, həmçinin Azərbaycana investisiya cəlbi və texnologiya transferi üçün də əhəmiyyətli imkanlar yaradır. Konfrans müddətində dünya miqyaslı texnoloji yeniliklərin müzakirəsi, yaşıl enerji və ekoloji dayanıqlıq üzrə innovativ həllərin Azərbaycana gətirilməsi gözlənilir. Bu da ölkənin enerji sektorunda inkişafı təşviq edəcək, eyni zamanda yeni iş yerlərinin yaradılmasına və yerli iqtisadiyyatın güclənməsinə şərait yaradacaq.
COP 29-un ölkəmizdə keçirilməsinə dair qərar həm yerli, həm də xarici müşahidəçilər tərəfindən mühüm bir hadisə kimi qiymətləndirilir. Bu mötəbər tədbirin ölkəmizdə keçirilməsi qərarı və şəxsən onun prezident cənab İlham Əliyevin Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə nüfuzunun daha da yüksəldiyini göstərir. Bunun həm siyasi, həm də iqtisadi əhəmiyyəti vardır. Bu tədbirin ölkəmizdə keçirilməsinin mühüm tərəflərindən biri də odur ki, dünyanın hər yerindən gələn 72 min qonaq işğaldan azad edilmiş rayonlarımıza səfər edəcək, bu ərazilərimizlə yaxından tanış olacaq. Bu həm də gələcək illərdə turizmin inkişafına da güclü təkan verəcəkdir.
Bundan əlavə, tədbir zamanı turistlər və iştirakçılar üçün xüsusi viza prosedurları və güzəştlər də nəzərdə tutulub. Bu cür tədbirlər, həm də yerli otellər, restoranlar və nəqliyyat sektoruna əlavə gəlir gətirərək iqtisadi canlanma yaradacaq və turizm sənayesində yeni iş yerlərinin yaranmasına kömək edəcək.
Beləliklə, yuxarıdakıları ümumiləşdirərək deyə bilərik ki, COP29 konfransının Azərbaycanda keçirilməsi ölkə iqtisadiyyatının bir çox sahəsinə təsir edəcək. Bu təsirlər xüsusilə turizm, bərpaolunan enerji, texnologiya transferi, investisiya cəlbi və yerli infrastrukturun inkişafı sahələrinə aiddir:
1.Turizm sektoru: COP29-un Bakıda keçirilməsi minlərlə xarici qonağı ölkəyə cəlb edib, bu isə turizm sektorunun inkişafına təkan verəcək. Beynəlxalq tədbirdə iştirak edən qonaqlar həm Bakı, həm də digər turistik məkanları ziyarət edəcəklər, bu da yerli otel, restoran və nəqliyyat sektoruna əlavə gəlir gətirəcək və iş yerlərinin artmasına səbəb olacaq.
2.Bərpaolunan enerji və yaşıl iqtisadiyyat: Azərbaycan COP29 çərçivəsində Paris Sazişi hədəflərinə uyğun olaraq istixana qazı emissiyalarını azaltmaq və bərpaolunan enerji mənbələrini artırmaq üçün müxtəlif layihələr həyata keçirir. Bu tədbir ölkədə günəş, külək və bioenerji potensialının inkişafına imkan yaradaraq, enerji sektorunun yenidən formalaşmasına və xarici investisiyaların cəlb olunmasına kömək edəcək.
3.İnnovasiya və texnologiya transferi: COP29, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə yeni texnologiyalar və qabaqcıl həllərin Azərbaycana gətirilməsinə şərait yaradacaq. Bu tədbir çərçivəsində ekoloji dayanıqlığı artıracaq texnologiyaların mübadiləsi ölkənin enerji, sənaye və nəqliyyat sektorlarına uzunmüddətli müsbət təsir göstərir.
4.İnfrastruktur və xidmətlər: Konfrans zamanı Azərbaycanın beynəlxalq qonaqların ehtiyaclarını qarşılamaq üçün nəqliyyat, rabitə və təhlükəsizlik infrastrukturlarını gücləndirməsi planlaşdırılır. Bu tədbir həmçinin, konfrans sonrası dövrdə də ölkənin xidmət sektorunu inkişaf etdirəcək fürsət olacaq, çünki yaradılan infrastruktur turizm və biznes tədbirlərinə davamlı dəstək təmin edə biləcək
5.İnvestisiya və diplomatik Əlaqələr: COP29, Azərbaycanın beynəlxalq əlaqələrini gücləndirəcək və ölkənin qlobal səviyyədə iqlim dəyişikliyi ilə bağlı mübarizədə rolunu artıracaq. Bu tədbir, xarici sərmayələrin cəlb olunması, həmçinin yaşıl iqtisadiyyata keçid üçün tələb olunan investisiyaların artırılmasına şərait yaradacaq.
Ölkəmizdə gedən bu prosesləri qiymətləndirərək bir daha xüsusi olaraq qeyd etmək istərdim ki, bu cür qlobal miqyaslı bir beynəlxalq tədbirin ölkəmizdə keçirilməsi təkcə iqtisadi və siyasi dünyanın Azərbaycana olan dəstəyi və inamı deyil eyni zamanda və daha çox onun prezidenti Ali Baş Komandamızın möhtərəm cənab İlham Əliyevin bütün dünyada olan böyük nüfuzu və sarsılmaz müzəffər iradəsinin nəticəsidir.
Əvəz Ələkbərov
İqtisad elmləri doktoru, professor, UNEC-in “Maliyyə və audit” kafedrasının müdiri, respublikanın Əməkdar müəllimi
