İtaliyanın Boloniya Universitetindən olan arxeoloqlar qrupu, təxminən 6000 il əvvələ aid bəzi silindrlərə həkk olunmuş dizaynlar ilə müasir İraqda ortaya çıxan proto-çivi yazının digər əlamətləri arasında bir sıra əlaqələri müəyyən edib.
Sherg.az xəbər verir ki, simvollardan yazıya keçid insanın idrak qabiliyyətləri üçün nəhəng irəliləyiş hesab olunur. Bu keçidin necə və nə vaxt başladığını öyrənmək qədim sivilizasiyalardakı gündəlik həyat və növlərimizin necə inkişaf etdiyi haqqında mühüm məlumat verir.
Tədqiqatın müəlliflərindən biri, Boloniya Universitetindən arxeoloq Silvia Ferrara öz açıqlamasında deyib:
"Yazının ixtirası tarixdən əvvəlki və tarix arasındakı keçidi qeyd edir və bu tədqiqatın nəticələri bəzi uzaq tarixdən əvvəlki təsvirlərin ən erkən icad edilmiş yazı sistemlərindən birinə necə daxil edildiyini göstərməklə bu boşluğu aradan qaldırır."
Parçalar indiki İraqın sərhədləri daxilində, Dəclə və Fərat çayları arasında, Tel əl-Varka şəhərində və ya onun qədim adı "Uruk şəhərində" aşkar edilib. Uruk Mesopotamiyada görünən ilk şəhərlərdən biri idi və e.ə. 4-cü əsrdə mühüm görüş nöqtəsi idi. İndiki İranın cənub-qərbində və Türkiyənin cənub-şərqində yerləşən Uruk bölgəyə böyük təsir göstərmişdir.
Uruk bölgəsində istehsal olunan bu silindr möhürləri ümumiyyətlə daşdan hazırlanmış və müxtəlif dizaynlarla bəzədilmişdir. Daha sonra bu silindrlər planşetdə formalar yaratmaq üçün gil lövhələrin üzərində yerləşdirilib. e.ə. IV əsrin ortalarından başlayaraq, bu silindr möhürləmə üsulu bir növ uçot sistemi kimi istifadə edilmişdir. Sistemdə istehlakçılar üçün qida və parça kimi məhsulların istehsalı, saxlanması və daşınması haqqında məlumatlar var idi.
Proto mixi yazı insan yazısının ən qədim məlum formalarından biridir və ticarəti izləmək zərurətindən yaranmışdır. Bu arxaik yazı forması yüzlərlə piktoqrafik işarədən ibarətdir. Bu şəkillərin yarıdan çoxu bu günə qədər tərcümə olunmayıb. Silindr möhürləri kimi, proto-mix yazısı da mühasibat uçotu üçün istifadə edilmişdir. Bu yazının ilk nümunələri İraqın cənubunda aşkar edilmişdir.
Ferrara deyir: "Qədim möhürləmə ilə Cənub-Qərbi Asiyada yazının ixtirası arasında sıx əlaqə çoxdan məlumdur, lakin xüsusi möhür təsvirləri və işarə formaları arasındakı əlaqə çox az tədqiq edilmişdir. Başlanğıcda sualımız bu idi: möhür şəkilləri bölgədəki ilk yazıda işarələrin icadına qatqı verdimi?"
Yeni araşdırmada komanda sistematik olaraq silindrlər üzərindəki formaları proto-çivi işarələrlə müqayisə etdi. Simvolların vizual quruluşu və mənası arasında birbaşa əlaqə yaradan əlaqələr tədqiq edilmişdir.
Tədqiqatın həmmüəllifləri Kathryn Kelley və Mattia Cartolano deyirlər ki, onlar yazının ixtirasından əvvəl möhür təsvirlərinə diqqət yetiriblər: “Bu yanaşma bizə tekstil və saxsı məmulatların daşınması ilə bağlı bir sıra dizaynları müəyyən etməyə imkan verdi".
Onlar möhürlərdə korrelyasiya gördülər və bu silindr plombunun rabitə sisteminin istifadəsi ilə yazının ixtirası arasında əlaqə tapdılar. Məsələn, ZATU639 adlı proto-mix yazısı simvolu həm formada, həm də kontekstdə silindrlərdə tapılan öküz işarəsi ilə əlaqələndirilirdi.
Komanda hesab edir ki, bu, qravüraların Uruk bölgəsində proto-mix yazısının necə inkişaf etməsi ilə birbaşa əlaqəli olduğunu göstərir. Tapıntılar simvolik və yazı sistemlərinin təkamülünü öyrənmək üçün yeni perspektivlər təklif edir. Bundan əlavə, silindr möhürlərindəki dizaynların mümkün mənaları haqqında yeni məlumatlar əldə etməklə, tədqiqatçılar proto-çivi yazısında hələ də naməlum olan bir çox işarələri deşifrə etməyə kömək edə biləcəklər.
