2020-ci ilin sentyabr ayında başlayan ikinci Qarabağ müharibəsi, yalnız Azərbaycan və Ermənistan arasında deyil, bütün Cənubi Qafqaz regionunda mühüm siyasi və geostrateji dəyişikliklərə yol açdı. Müharibənin sona çatması ilə regionda yaranan yeni reallıqlar, xüsusilə Azərbaycan, Ermənistan, Rusiya, Türkiyə və digər ölkələr üçün əhəmiyyətli təsirlər yaratdı. İlk növbədə, Azərbaycanın müharibədə qələbəsi, ölkənin ərazi bütövlüyünü bərpa etməsi baxımından tarixi bir əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycan, Laçın, Kəlbəcər, Ağdam kimi strateji rayonlarını döyüşsüz geri aldı. Bu, Azərbaycanın Qarabağ üzərindəki hüquqlarını və ərazi suverenliyini gücləndirdi. Azərbaycanın bu müharibədə qazandığı qələbə, həmçinin Cənubi Qafqazda yeni bir balansın yaranmasına gətirib çıxardı. Azərbaycan, eyni zamanda, beynəlxalq aləmdə də əhəmiyyətli bir strateji güc olaraq öz mövqeyini daha da möhkəmləndirdi. Ermənistan isə müharibədə məğlub olaraq, ağır bir siyasi və sosial böhran yaşadı.
Atəşkəs razılaşmasının imzalanmasından sonra, ölkədə baş nazir Nikol Paşinyan və hökumətinə qarşı geniş miqyaslı etirazlar başladı. Paşinyanın atəşkəs razılaşmasını imzalaması, Ermənistanın məğlubiyyətini qəbul etməsi anlamına gəlirdi və bu, ölkənin daxili siyasətində ciddi təlatümlərə səbəb oldu. Ermənistanın müharibə sonrasında yaşadığı siyasi çətinliklər, həmçinin ölkənin gələcəkdə necə bir strategiya izləyəcəyinə dair suallar doğurdu. Rusiya, müharibənin sonrasında bölgədəki təsirini qoruyub saxlamaq və strateji üstünlüyünü möhkəmləndirmək üçün mühüm bir vasitəçi və sülh təminatçısı olaraq önə çıxdı. Əsas məqsədi həm Cənubi Qafqazdakı geopolitik mövqeyini gücləndirmək, həm də regional sabitliyi öz nəzarətində saxlamaq idi. Moskva, atəşkəs razılaşmasını təmin etmək üçün öz sülhməramlı qüvvələrini bölgəyə yerləşdirdi və bu, Rusiyanın Cənubi Qafqazda təsirini gücləndirdi. Eyni zamanda, Türkiyənin də müharibədə Azərbaycanla birlikdə tərəf olaraq iştirak etməsi, bölgədəki geosiyasi vəziyyəti dəyişdirdi. Türkiyə, Azərbaycanın haqq mübarizəsini açıq şəkildə dəstəkləyərək, həm siyasi, həm də hərbi yardım göstərdi. Xüsusilə, yüksək texnologiyalı PUA-lar (pilotsuz uçuş aparatları) və hərbi təlimlər vasitəsilə müharibədə Azərbaycanın üstünlük qazanmasına böyük töhfə verdi. Türkiyə, həmçinin Azərbaycanla əlaqələrini daha da gücləndirərək, Qarabağ münaqişəsinin həllində öz təsirini artırdı.
Müharibənin nəticələri yalnız regional güclər üçün deyil, həm də bütün dünyada strateji balansı dəyişdirdi. İran müharibə zamanı açıqlamalarında tərəfsiz qalmağa çalışdığını göstərsədə, hərbi texnika və logistika dəstəyi ilə dolayısı yolla Ermənistanın tərəfini tuturdu. Xüsusi ilə qeyd etmək lazımdır ki, Tehran Türkiyənin bölgədəki təsirinin artmasından narahatdır və bu vəziyyət İranın diplomatik mövqeyini yenidən nəzərdən keçirməsi ilə nəicələndi.
İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra 2021-ci il 15 iyun tarixində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan tərəfindən imzalanmış Şuşa Bəyannaməsi Azərbaycan və Türkiyə arasında strateji tərəfdaşlığı və müttəfiqliyi daha da gücləndirən tarixi sənəddir. Bu bəyannamə, hərbi, iqtisadi və mədəni sahələrdə əməkdaşlığı genişləndirərək, iki qardaş ölkənin regional təhlükəsizlik və inkişafda birgə fəaliyyətini təmin edir. 2023-cü ilin sentyabr ayında Azərbaycan, Qarabağ bölgəsində qanunsuz erməni silahlı dəstələrinin fəaliyyəti və hərbi təxribatlarına qarşı antiterror əməliyyatı həyata keçirdi. Əməliyyat nəticəsində ərazidəki separatçı qüvvələr tam zərərsizləşdirildi və ölkənin ərazi bütövlüyü təmin edildi. Qısa müddətli antiterror əməliyyatı nəticəsində, bölgədəki silahlı qruplar tərk-silah edildi və Ermənistanla sərhəd daha təhlükəsiz hala gətirildi. Müharibənin sonrasında yaranan yeni siyasi reallıqlar, bölgədəki güc balansını dəyişdirdi və uzunmüddətli sülhün təmin olunması üçün daha çox diplomatik səylərin göstərilməsini vacib etdi. Azərbaycan və Ermənistan arasında daha sabit və davamlı bir sülhün qurulması, yalnız bu iki ölkə üçün deyil, bütün region üçün vacibdir. Bu baxımdan, beynəlxalq təşkilatlar və regional güclər üçün əsas çağırış, yeni sülh müqavilələri və qarşılıqlı etimadın yaradılmasıdır. Əslində ikinci Qarabağ müharibəsi yalnız münaqişə bölgəsindəki tarixi gərginlikləri deyil, həm də Cənubi Qafqazın gələcək siyasi xəritəsini müəyyənləşdirəcək bir hadisədir. Bu müharibənin nəticələri, regiondakı bütün güclərin mövqeyini və əməkdaşlıq potensialını yenidən qiymətləndirə, eləcə də, uzunmüddətli sülh və sabitlik üçün əsaslı bir platforma yarada bilər.

Aqil Nuriyev,
Azərbaycan Universitetinin Humanitar və sosial elmlər fakültəsinin beynəlxalq münasibətlər ixtisasının 1-ci kurs tələbəsi

• Təsir
• Region
• Nəticələr
• İkinci Qarabağ Müharibəsi