Rusiya və Ukrayna müharibəsi, 2022-ci ilin fevral ayında başlayan və beynəlxalq arenada geniş rezonans doğuran bir münaqişədir. Bu müharibə, təkcə Rusiya və Ukrayna arasındakı sərhədlər çərçivəsindəki bir münaqişə deyil, həm də qlobal təhlükəsizlik, enerji təminatı, iqtisadiyyat və geosiyasət məsələlərini təsir altına almış, dünya siyasətində ciddi dəyişikliklərə səbəb olmuş bir hadisədir.
Müharibənin Başlanma Səbəbləri
Rusiya-Ukrayna müharibəsinin bir neçə əsas səbəbi vardır:
1. Ukraynanın Qərbə Yönəlməsi: 2014-cü ildə Ukraynada baş vermiş “Maidan İnqilabı”nın ardından, Ukrayna avrointeqrasiya istiqamətində ciddi addımlar atmağa başladı. Bu, Rusiya üçün böyük bir strateji təhdid kimi qiymətləndirildi. Ukraynanın Avropa İttifaqı və NATO ilə əməkdaşlığını dərinləşdirməsi, Rusiyanın hərbi və siyasi maraqlarına zidd hesab edildi.
2. Rusiya İmperiyasının Bərpası Arzusu: Rusiya Prezidenti Vladimir Putin, bəzən açıq şəkildə, bəzən də dolaylı şəkildə, keçmiş Sovet İttifaqının tərkibində olan ölkələrin “yenidən birləşdirilməsi” ideyasını irəli sürüb. Ukraynanın müstəqil və suveren dövlət kimi mövcudluğu, Rusiyanın bu məqsədinə maneə törədirdi.
3. Rusiyanın Strateji Maraqları: Ukrayna, geosiyasi baxımdan Rusiya üçün vacibdir, çünki bu ölkə, həm Rusiya ilə Qərb arasında bir tampon zonası, həm də Qara dəniz və Şərqi Avropadakı enerji tranzit yolları üçün əhəmiyyətlidir. Rusiya, Ukraynanın Qərbə inteqrasiyasını öz milli təhlükəsizliyinə təhdid kimi görür.
4. Krim və Donbasın Statusu: 2014-cü ildə Rusiya Krimi ilhaq etdi və Donbas bölgəsində separatçı qüvvələri dəstəkləyərək, Ukrayna ilə münaqişə başlatdı. Bu, Ukrayna və beynəlxalq aləm tərəfindən qanunsuz sayıldı. Bu dövr, 2022-ci ilin fevralında geniş miqyaslı müharibənin başlamağa birbaşa zəmin yaratdı.
Müharibənin Gedişi və Əsas Hadisələr
2022-ci ilin fevral ayında Rusiya, Ukraynanın demək olar ki, bütün ərazisini işğal etmək məqsədilə böyük hərbi hücum başlatdı. Bu, 2014-cü ildən bəri davam edən münaqişənin ən böyük mərhələsi oldu. Rusiya, böyük bir hərbi qüvvə ilə hücuma başladı və çoxsaylı cəbhələrdə döyüşlər getdi, xüsusilə Kiyev, Xarkov, Mariupol və digər strateji şəhərlər hədəf alındı.
1. Ukraynanın Müqaviməti və Qərbin Yardımı
Ukraynalılar gözlənilməz dərəcədə güclü bir müqavimət göstərdilər. Kiyevin qorunması, Donbas bölgəsində ağır döyüşlər, Mariupolun mühasirəyə alınması və Zaporojye nüvə stansiyasının təhlükəsi, müharibənin gedişatını təyin edən əsas anlar oldu. Ukrayna hökuməti həmçinin Qərbdən, xüsusən ABŞ və Avropa Birliyi ölkələrindən silah və maliyyə yardımı aldı. Bu yardımlar, Ukraynanın uzun müddət davam edən müqavimətini təmin etdi.
2. Beynəlxalq Reaksiya və Sanksiyalar
Rusiya müharibə başladığı andan etibarən beynəlxalq təcridə düşdü. ABŞ, Avropa İttifaqı, Kanada və digər Qərb ölkələri Rusiya iqtisadiyyatına sanksiyalar tətbiq etdilər, xüsusən enerji ixracatına, maliyyə sektoruna və müxtəlif şirkətlərə məhdudiyyətlər qoydular. Bununla yanaşı, Qərb ölkələri Ukraynanın hərbi və humanitar ehtiyaclarını qarşılamaga davam etdilər.
3. Rusiyanın Hərbi Strateji Hataları və Dönüşüm
Rusiya, ilk aylarda böyük əraziləri işğal etməyi planlaşdırsa da, Ukraynanın sərt müqaviməti və ərazilərdəki şərait bu məqsədə çatmağı çətinləşdirdi. Rusiyanın logistik problemləri, qərarsız hərbi strategiyaları və mülki əhalinin yüksək itkiləri, müharibənin uzanmasına səbəb oldu. 2022-ci ilin sonunda və 2023-cü ilin əvvəllərində, Ukraynanın əks-hücumları nəticəsində Rusiya bəzi strateji mövqelərdən geri çəkilməyə başladı.
Qlobal Təhlükəsizlik və İqtisadi Təsirlər
Müharibə, yalnız Rusiya ilə Ukrayna arasında deyil, bütün dünyada geniş təsirlər yaratdı:
1. Enerji Bazarı: Rusiya dünyanın ən böyük qaz və neft ixracatçılarından biridir. Müharibə nəticəsində Rusiya ilə enerji tədarükündəki kəsintilər, dünya enerji bazarlarını silkələyərək, neft və qaz qiymətlərində artışa səbəb oldu. Bununla yanaşı, Avropa, Rusiyanın enerji təchizatından asılılıqdan qurtulmaq üçün alternativ mənbələr axtarmağa başladı.
2. Global İqtisadiyyat: Müharibə, qlobal iqtisadiyyatın böhrana sürüklənməsinə səbəb oldu. Ukraynanın əsas kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal etdiyi bölgələrdəki müharibə, qlobal ərzaq təchizatını ciddi şəkildə pozdu. Bu, xüsusən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə ərzaq böhranını dərinləşdirdi.
3. İlkin Humanitar Krizlər: Müharibə nəticəsində Ukraynanın böyük bir hissəsi ciddi dağıntılara uğradı, milyonlarla insan evlərini tərk edərək qaçqın vəziyyətinə düşdü. Beynəlxalq humanitar təşkilatlar və ölkələr bu qaçqınları qəbul etməyə çalışdılar, lakin bu, həm də əlavə humanitar və sosial problemləri ortaya çıxardı.
Nəticə və Gələcək Perspektivlər
Rusiya və Ukrayna arasındakı müharibənin gələcəyi hələ qeyri-müəyyəndir. Əgər müharibə hərbi həll yolu ilə sona çatarsa, Ukrayna öz suverenliyini və ərazi bütövlüyünü bərpa edə bilər, lakin Rusiyanın siyasi və hərbi statusu dünya ilə münasibətlərini təkrar nəzərdən keçirməyə məcbur edəcək. Digər tərəfdən, əgər müharibə uzun müddət davam edərsə, bu, həm Ukraynanın, həm də Rusiyanın iqtisadi və sosial strukturlarına ciddi ziyan vuracaq. Həmçinin, Qərb ilə Rusiyanın münasibətləri, beynəlxalq hüququn pozulması və strateji güclərin balansı da uzunmüddətli dəyişikliklərə səbəb olacaq.
Ukrayna müharibəsi, yalnız iki ölkə arasındakı münaqişə deyil, həm də qlobal güc münasibətlərini, iqtisadiyyatları və təhlükəsizliyi təhdid edən bir hadisə olaraq qlobal siyasətdə qalacaq. Müharibənin necə sona çatacağı, gələcək nəsillərin dünya təhlükəsizliyi və geopolitikasına böyük təsir göstərəcək.
Zeyd Bağırzadə
