Beşinci gündür ki, dünyanın ürəyi paytaxt Bakıda döyünür. BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyası Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası (COP29) liderlərin çağırışları, aparılan müzakirələr və verilən təkliflər kontekstində müsbət perspektivlərə söykəndiyini bəyan edir. Prezident İlham Əliyevin COP29-dakı çıxışı və dünya güclərinə səslənərək verdiyi mühüm mesajlar, eləcə də konfransın Bakı platformasının bir çox ölkə liderləri tərəfindən yüksək dəyərləndirilməsi sammitin əsas məqsədə doğu irəlilədiyini ortaya qoymaqla diqqət çəkir. COP29 Azərbaycana və eləcə də dünyaya nə vəd edir? Müsahibimiz fəlsəfə doktoru, politoloq Rauf Məmmədovdur:
- Prezident İlham Əliyev COP Kanfransında etdiyi çıxışla dünya dövlətləri qarşısında hansı əsas məsələləri önə çəkmiş oldu?
- Prezident İlham Əliyev çıxışı zamanı çox mühüm məsələlərə toxundu. Xüsusilə də Azərbaycanın iqlim ədalətinə dair mövqeyini vurğulayaraq, iki əsas mövzunu önə çəkdi. Bu, enerji asılılığı və neokolonial tənqidlə bağlı idi.
O, Qərb ölkələrini, xüsusən də ABŞ və Aİ-ni enerji siyasətlərində “ikili standartlar” apardıqlarına görə tənqid edib. Prezident İlham Əliyev həmçinin çıxışında ciddi iqlim riskləri ilə üzləşən kiçik ada dövlətlərinin problemlərini qabardıb.
Ölkə başçısı Fransa və Hollandiyanı həssas bölgələrdə xarici əraziləri saxladıqlarına görə tənqid edib. Prezidentin şərhləri kiçik ada dövlətlərinin nümayəndələri tərəfindən güclü dəstəklə qarşılanıb. Prezidentin müraciəti eyni zamanda Qərbin iqlim siyasətinin kəskin tənqidi olub, iqlimlə bağlı fəaliyyətdə daha çox qlobal bərabərliyə və iqlim dəyişikliyindən qeyri-mütənasib şəkildə təsirlənən ölkələrə dəstək verməyə çağırışı ifadə edib.
- Bu gün COP29 sammiti Azərbaycanı tənqid edib ölkəmizə qarşı qarayaxma kampaniyası aparan qüvvələrə necə cavab verir?
- COP29 həqiqətən də rəqəmsal neokolonializmə bənzər problemləri həll etmək üçün inkişaf edən platforma kimi nəzərdən keçirilə bilər. Rəqəmsal neokolonializm ümumiyyətlə güclü dövlətlərin və ya koorporasiyaların rəqəmsal resurslar və texnologiyalar üzərində hökmranlığına istinad edir ki, bu da çox vaxt az inkişaf etmiş ölkələrdə rəqəmsal infrastruktur üzərində asılılığa, istismara və yerli nəzarətin olmamasına gətirib çıxarır.
Bakıda keçirilən COP29-da Azərbaycan rəsmiləri, o cümlədən Prezident İlham Əliyev Qərb gücləri və mediası tərəfindən ədalətsiz tənqid və “qaryaxma kampaniyaları” kimi qəbul edilən məqamları açıq şəkildə səsləndiriblər. O, bu ölkələrin bəzilərinin qalıq yanacaqlardan necə istifadə etməyə davam etdiyinə, eyni zamanda inkişaf etməkdə olan ölkələrə qarşı məhdudlaşdırıcı iqlim siyasətinə təkan verdiklərinə diqqət çəkib.
COP29-da kiçik ada dövlətlərinə və həssas ölkələrə diqqət yetirilməsi Azərbaycana həm də xarici təzyiqlərlə üzləşən digər xalqlarla həmrəyliyi vurğulamaq üçün platforma təqdim etdi. Bununla da konfrans Azərbaycanı daha ədalətli beynəlxalq təcrübələrin tərəfdarı kimi təqdim edir ki, bu da iqlim siyasətində Qərbin hökmranlığını tənqid edən digər ölkələrdə rezonans doğura bilər.
- Prezident çıxışı zamanı Azərbaycanı tənqid edən Qərb mərkəzlərini hansı fakt qarşısında qoydu?
- Bakıda keçirilən COP29-da Prezident İlham Əliyev Azərbaycanı iqlim diplomatiyasında iddialı lider kimi göstərərək, bəzi Qərb ölkələrinin tənqidlərinə cavab verib. Onun çıxışında Azərbaycanın iqlim təşəbbüsləri vurğulanıb, enerji diversifikasiyası səyləri, bərpa olunan enerjiyə investisiyaların artırılması və iqlim böhranında məsuliyyətli aktor olmaq öhdəliyi vurğulanıb. Azərbaycanın töhfələrini və məqsədlərini açıqlayıb.
Azərbaycan bu yaxınlarda özünü inkişaf etməkdə olan dövlətlərin müdafiəçisi və qəbul edilən neokolonial praktikaların tənqidçisi kimi, xüsusən də COP29 kimi forumlar çərçivəsində göstərmişdir. Azərbaycan özünü neokolonializmlə mübarizədə lider kimi göstərməklə, qlobal iqlim siyasətində və beynəlxalq münasibətlərdə daha ədalətli şərtlər axtaran digər resurslarla zəngin və inkişaf etməkdə olan ölkələrlə birləşir.
Prezident İlham Əliyevin COP29 nitqi bu baxışı vurğulayaraq, Qərb dövlətlərini özlərinin qalıq yanacaqlardan faydalanaraq inkişaf etməkdə olan ölkələrə qarşı məhdudlaşdırıcı siyasət yürütmələrini tənqid etdi. Bu mövqe Qərbin üstünlük təşkil etdiyi iqtisadi və ətraf mühit siyasətləri ilə özünü marjinal hiss edən ölkələrdə də rezonans doğurur.
- Məlumdur ki, COP29-un ilk günündə Paris sazişinin 6.4 maddəsi üzrə razılaşmaya nail olunub. Hansı ki, 2015-ci ildə Paris razılaşması imzalandıqdan sonra çoxsaylı müzakirələrə baxmayaraq, onun 6-cı maddəsi - karbon bazarları üzrə hələ də razılıq əldə etmək mümkün olmayıb. COP29 6-cı maddə ilə bağlı razılaşmanın əldə olunmasında hansı ümidəri yaradıb?
- Bu mərhələ uzun müddətdir maneələrlə üzləşmiş 6-cı maddə ətrafında növbəti daha geniş danışıqlara ümid verir. Maddə 6.4 qlobal karbon ticarətində şəffaflıq və hesabatlılıq üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən etibarlı və yoxlanıla bilən karbon ofset kreditləri üçün təlimatları müəyyən edir. ABŞ və Aİ kimi ölkələr üçün bu saziş həm bazara əsaslanan karbonun azaldılmasına, həm də karbon əməliyyatlarında ətraf mühitin bütövlüyünə imkan verməklə onların iqlim hədəflərini dəstəkləyir.
COP29-un 6.4-cü maddə üzrə razılaşması iqlim maliyyəsi və emissiyaların azaldılması üzrə hesabatlılıq üzrə uzun müddətdir fəaliyyət göstərən inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında uçurumu aradan qaldırmağa kömək edir. ABŞ və Aİ-nin bu müzakirələrdə əsas aktor kimi olması ilə bu irəliləyiş qlobal iqlim danışıqlarında təcili saxlamaq üçün mühüm aspekt olan ciddi iqlim məqsədlərini inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadi ehtiyacları ilə tarazlaşdırmaq istiqamətində birgə addımdan xəbər verir. COP29-da bu diqqət Azərbaycanın iqlim arenasında vasitəçi kimi rolunu daha da gücləndirə bilər.
- COP29 konfransına ev sahibliyi edən Azərbaycan dünya qarşısında hansı əhəmiyyətini ortaya qoyur? Regiona və dünyaya hansı perspektivləri vəd edir?
- Azərbaycan az inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan dövlətlər arasında əhəmiyyətli lider olmaq potensialına malikdir. Bu, xüsusən də iqlim fəaliyyəti, ticarət və enerji siyasəti kimi qlobal sistemlərdə ədalətli rəftar və bərabərliyin səsli tərəfdarı kimi özünü göstərir. Azərbaycanın strateji coğrafiyada yerləşməsi, enerji resursları və artan diplomatik nüfuzu ona nümunə göstərmək və beynəlxalq qərarların qəbulunda tez-tez diqqətdən kənarda qalan ölkələrlə müttəfiq olmaq üçün unikal platforma verir.
- Azərbaycanın iqlim siyasətinin əsasında nə dayanır və bu, dünyaya nə vəd edir?
- Azərbaycanın iqlim siyasətinə yanaşması xüsusilə aktualdır. İqlim maliyyəsi və ədalətli karbon bazarı strukturlarını müdafiə etməklə birtərəfli məhdudiyyətlərdən daha çox ortaq məsuliyyəti ifadə edir. Azərbaycan bu yanaşma ilə digər inkişaf etməkdə olan ölkələrə müraciət edir. Çünki o, həm onların böyümə ehtiyaclarını, həm də iqlim tədbirlərinin zəruriliyini qəbul edir. Azərbaycanın “Kəmər və Yol Təşəbbüsü” kimi infrastruktur layihələrində iştirakı davamlı inkişafın və əlaqənin əsas narahatlıq doğurduğu Mərkəzi Asiya, Qafqaz və Afrikanın bəzi ölkələri arasında da təsirini gücləndirir.
Azərbaycanın Avropa və Asiya arasında körpü rolu oynaması və Qoşulmama Hərəkatı kimi təşkilatlarda fəal iştirakı onun suverenliyi və bərabər inkişafı hər hansı bir güc blokundan asılılıqdan üstün tutan ölkələrlə uzlaşdırmaqla liderlik potensialını daha da gücləndirir. Əgər Azərbaycan inkişaf etməkdə olan dövlətlərin problemlərini balanslaşdırılmış və ədalətli şəkildə həll edən müzakirələrdə iştirak etməyə və onlara rəhbərlik etməyə davam edərsə, o, həqiqətən də bu ölkələr arasında güclü liderlik rolunu təmin edə, müxtəlif maraqları daha yaxşı təmsil edən və birgə tərəqqiyə kömək edən çoxqütblü dünyanın formalaşmasına kömək edə bilər.
Azərbaycan üçün anti-neokolonial diskursda qlobal lider kimi mövqe tutmaq potensial fayda vəd edir.
Yeni dünya düzəninin qurulmasında Azərbaycanın rolu o zaman əhəmiyyətli ola bilər ki, o, birgə şikayətlərlə inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında birliyi uğurla gücləndirsin. Bu xalqların unikal ehtiyaclarını nəzərə alan iqlim fəaliyyətinə dair siyasətləri dəstəkləməklə Azərbaycan daha tarazlaşdırılmış qlobal gündəliyi idarə etməyə kömək edə bilər.
Azərbaycanın COP29-da göstərdiyi səylər onun qlobal siyasətdə vasitəçi kimi reputasiya yaratmaq istəyini göstərir, bütün xalqların suverenliyinə və inkişaf ehtiyaclarına hörmət edən daha ədalətli beynəlxalq təcrübələri müdafiə edir. Belə bir rol onun qlobal qərarların qəbulu proseslərindəki mövqeyini yüksəldə və Qlobal Cənuba təsir edən siyasətlərin formalaşdırılmasında təsirini artıra bilər. Xüsusən də bu dövlətlər dominant Qərb güclərinə qarşı müttəfiqlər axtarır.
