Türkiyə İsrail prezidenti İsaak Hersoqun təyyarəsinin hava məkanından keçməsini əngəlləyib. Ankara qadağa qərarını siyasətçinin Azərbaycanda keçiriləcək BMT-nin İqlim Dəyişikliyi Konfransına (COP29) getməli olduğu bir vaxtda verib. Epizod Qəzza zolağında müharibə fonunda iki ölkə arasında yaranmış bir sıra münaqişəli vəziyyətləri davam etdirdi. Ayrı-ayrılıqda Türkiyə tərəfi HƏMAS-ı dəstəkləmək qərarına gəlib: Ankara bu yaxınlarda Qətərin paytaxtında uzun müddət sığınacağını itirmiş qrupun Siyasi Bürosuna ev sahibliyi edib.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Nezavisimaya qazeta” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
ABŞ-nın “Al-Monitor” nəşri mənbələrə istinadla xəbər verir ki, insident həftənin əvvəlində, Herzoq Bakıda iqlim sammitində iştirak etməli olduğu vaxt baş verib. Onların sözlərinə görə, yəhudi dövlətinin səlahiyyətliləri Ankaraya təyyarənin keçməsi üçün sorğu göndərib, lakin “icazə verilməyib”.
Yerli media iddia edir ki, Azərbaycan hakimiyyəti, həmçinin İsaak Hersoqun COP29-a çatmasını təmin etmək üçün diplomatik səylər göstərib. İsrail prezidentinin ofisi Bakıya səfərin “təhlükəsizlik səbəbindən” ləğv edildiyini elan etməyə məcbur olub.
Bir həftə əvvəl Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan ölkəsinin yəhudi dövləti ilə əlaqələri "yaxşılaşdırmaq üçün addımlar" planlaşdırmadığını söyləyib:
"Hazırda İsraillə heç bir əlaqəmiz yoxdur. Bu qətiyyətimizi qoruyacağıq və Ərdoğanın başçılıq etdiyi Türkiyə Respublikası hökuməti İsraillə əlaqələri inkişaf etdirməyəcək”.
O, jurnalistləri əmin edib ki, tənqidçilərin əksini deməsinə baxmayaraq, Ankara yəhudi dövlətinin səlahiyyətliləri ilə ticarət əlaqələrini dayandırıb:
“Biz Fələstini haqlı davasında sona qədər dəstəkləyirik... Biz məzlumların yanında olacağıq”.
Yəqin ki, prezident təyyarəsinin keçidinə qadağa qoyulması epizodunda Türkiyənin fələstinlilərin maraqlarının müdafiəçisi kimi qətiyyəti vurğulanmalı idi, çünki yəhudi dövlətinə qarşı yumşaq davrandığına görə tənqidlər tez-tez eşidilir.
Başqa bir mühüm təşəbbüsdə Türkiyənin HƏMAS-ın siyasi qanadına təhlükəsiz sığınacaq verdiyi görünür. “The Times of Israel” qəzetinin yazdığına görə, bu, radikal hərəkat üçün ənənəvi təhlükəsiz sığınacaq sayılan Qətərin ABŞ prezident administrasiyasının təzyiqi nəticəsində HƏMAS-ın yüksək səviyyəli liderlərinin ölkədən çıxarıldığını elan etməsindən sonra baş verib. Əmirlik Fələstin siyasi xadimlərinin öz ərazisindən çıxmağa məcbur edilməsini inkar edir. Rəsmi olaraq Doha yalnız Fələstin hərəkatı ilə İsrail arasında sülh sazişi üzrə danışıqlarda vasitəçiliyin başa çatdığını elan edərək, silahlı münaqişə tərəflərinin qarşılıqlı güzəştə getmək istəmədiyini izah edib.
İsrail kəşfiyyatının məlumatlarına görə, HƏMAS uzun müddət İstanbuldan əməliyyat planlaşdırma mərkəzlərindən biri kimi istifadə edir. Üstəlik, orada bu qrupun üzvlərinin ailələri yaşayır. Bununla belə, son bir il ərzində Ankara 7 oktyabrda İsrailin cənubunu işğal etdikdən sonra HƏMAS ilə münasibətlərini necə quracağına dair çoxdan tərəddüd edirdi. Yəhudi dövlətinin hücum əməliyyatları Ərdoğanı problemə daha sərt yanaşmaq məcburiyyətində qoyub.
Digər məsələ ondan ibarətdir ki, Azərbaycan COP29-un ev sahibi kimi mühüm qonağı itirib. Bakı xüsusi tranzit ölkələr, o cümlədən türk şirkətləri vasitəsilə İsrailə xam neft ixrac edir və bundan əlavə, İsrailin müdafiə sənayesindən fəal şəkildə məhsul alır. Bu hərbi texnika, məsələn, 2020-ci ildə İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı göründü. Öz növbəsində, israillilər Azərbaycanı İranın yaratdığı geosiyasi çağırışlarla bağlı narahatlıqlarını bölüşən mühüm tərəfdaş kimi görürlər.
İyulda Türkiyənin İsrailə qarşı sərtliyini nümayiş etdirmək istəyi artıq Azərbaycanın ictimai məkanda maraqlarını zədələyib. Livanda vəziyyət qızışmağa başlayandan sonra Ərdoğan yəhudi dövlətini qiyabi hədələyib: “Biz Qarabağa girdik, Liviyaya girdik, onlara da (israillilərə - N.Q.) belə edəcəyik. Heç bir şey mümkün deyil. Sadəcə, bu addımları atmaq üçün güclü olmalıyıq”.
Türkiyə lideri Netanyahu hökumətinə açıq şəkildə təzyiq göstərmək cəhdi ilə rəsmi Bakının rəvayətlərini alt-üst etdi. Azərbaycan hakimiyyəti dəfələrlə vurğulayıb ki, onun ordusu “ərazi bütövlüyünü təmin etmək üçün heç bir üçüncü qüvvəyə ehtiyac duymur” və tam peşəkar hərbçilərlə təchiz olunub və Qarabağ uğrunda döyüşlərə yaxşı hazırlanıb.
ABŞ-nın Stimson Mərkəzinin öz təhlilində qeyd etdiyi kimi, İsrail və Azərbaycanın Qəzza zolağındakı müharibə ilə korlana bilməyəcək qədər güclü ikitərəfli əlaqələri var:
“Ankara ümid edir ki, Bakı fələstinlilərə daha çox rəğbət göstərəcək. Amma Ankaranın qorxularını dağıtmaq üçün Azərbaycan çətin ki, İsraillə uzunmüddətli strateji tərəfdaşlıqdan əl çəksin”.
Y. QACAR
