Obsesiv-kompulsiv pozuntu (OKP) günümüzdə daha çox rast gəlinən bir psixoloji vəziyyətdir. Valideynlərin bu vəziyyəti "böyüsün keçəcək" kimi düşünməsi, çox zaman OKP-nin ciddiyyətini və müalicə tələb edən bir xəstəlik olduğunu anlamamaqla bağlı ola bilər.
Bu barədə Moderator.az-a danışan Dr klinik psixoloq, ailə və uşaq psixoloqu Ruhiyyə Rüstəmova bildirir ki, Obsesiv-kompulsiv pozuntu (OKP), psixoloji və bioloji faktorlardan təsirlənən kompleks bir vəziyyətdir.
Klinik psixoloq qeyd edir ki, genetik faktorlar, stress, sosial təzyiqlər və həyat hadisələri birləşərək OKP-nin inkişafına və ya şiddətlənməsinə yol aça bilər.
Obsesiv-kompulsiv pozuntu, fərqli yaş dövrlərində fərqli səbəblərlə ortaya çıxa bilər:
Yeniyetməlik Dövrü (13-18 yaş)
Yeniyetmələr, xüsusilə kimlik inkişafı və sosial adaptasiya dövründə çox sayda daxili və xarici təzyiqlərlə üzləşirlər. Bu yaş dövrü, hormonal dəyişikliklər və beyin inkişafının davam etdiyi bir dövr olduğu üçün, xüsusilə stresli və sosial təzyiqlər artdıqca OKP simptomları ortaya çıxa bilər. Yeniyetmələr, özlərinə inamsızlıq və cəmiyyətdən gələn yüksək gözləntilər nəticəsində obsesiv düşüncələr və kompulsiv davranışlar inkişaf etdirə bilərlər. Eyni zamanda, texnologiyanın artan istifadəsi, sosial media və məlumatın sürətli axını da OKP-nin yaranmasında rol oynaya bilər. Yeniyetmələr, bəzən hər şeyin düzgün olması tələbini hiss edərək əşyaların müəyyən bir qaydada yerləşdirilməsi və ya təkrarlanan ritualistik davranışlara meyl edə bilərlər.
Gənclik Dövrü (19-30 yaş)
Gənclik dövrü karyera qurma, təhsil, şəxsi həyat və gələcək barədə narahatlıqlarla bağlı olur. Gənclər, karyera uğuru və maliyyə sabitliyi kimi məsuliyyətlər altında stres yaşayarkən, OKP simptomlarının güclənməsi mümkündür. Bu dövrdə, xüsusilə genetik olaraq predispozisiya olan şəxslərdə, həddindən artıq stress və təzyiqlər obsesiv-kompulsiv davranışları ortaya çıxara bilər. Məsələn, iş tapmaq, karyera seçimi və maliyyə sabitliyi mövzusunda qarşılaşdıqları çətinliklər OKP simptomlarını təhrik edə bilər. Həmçinin, münasibətlərdə və şəxsi həyatda problemlər, təkrarlanan düşüncələr və hər şeyin “düzgün” olması tələbi ilə bağlı davranışlar daha da güclənə bilər.
Orta Yaş Dövrü (30-50 yaş)
Orta yaş dövrü, ailə məsuliyyətləri, karyera təzyiqləri, maliyyə problemləri və həyatdakı digər çətinliklərin artdığı bir dövrdür. Bu yaşda olan insanlar bəzən özlərini daha çox əksik hiss edirlər və çoxsaylı təzyiqlər qarşısında daha da narahat ola bilərlər. Orta yaş dövründə, hormonal dəyişikliklər, nevroloji problemlər və psixoloji stresslər OKP-nin inkişafına və ya şiddətlənməsinə səbəb ola bilər. Ailədaxili problemlər, cütlüklər arasında gərginlik və ya valideynlərin sağlamlıq problemləri kimi faktorlara görə OKP simptomları daha çox üzə çıxar bilər. Bununla yanaşı, cəmiyyətdəki sosial dəyişikliklər, həyatda əldə edilən uğursuzluqlar və karyera təzyiqləri də obsesiv-kompulsiv pozuntunun yaranmasına səbəb ola bilər.
Ruhiyyə Rüstəmova vurğulayır ki, OKP-nin inkişafında yalnız bir faktorun rol oynamadığını qeyd etmək vacibdir:
"Genetik amillər (ailədə OKP və ya digər psixoloji pozuntuların olması), psixoloji təsirlər (xüsusilə erkən yaşlarda yaşanmış travmalar) və sosial təsirlər (cəmiyyətdən və ailədən gələn gözləntilər, təzyiqlər və stress) bu pozuntunun meydana gəlməsində bir-birini tamamlayıcı şəkildə təsir göstərir. Bu faktorların qarşılıqlı təsiri ilə, fərdlər müxtəlif yaş dövrlərində fərqli simptomlar yaşaya bilər. Bundan başqa, müasir dövrün ən əhəmiyyətli faktorlarından biri də sosial medianın və internetin təsiridir. İnternetin, xüsusilə sosial şəbəkələrin həyatı hər zaman müşahidə etməsi, özünə dair narahatlıqlar yaratmaqla yanaşı, bu cür narahatlıqları daha da şiddətləndirə bilər. Məlumatın çoxluğu, sosial media üzərindən mükəmməl həyat görüntüləri və cəmiyyətdən gələn təzyiqlər, daha çox obsesiv düşüncələrə və davranışlara səbəb ola bilər.
Klinik psixoloq hesab edir ki, hər yaş dövründə fərqli amillərin təsirini nəzərə alaraq, OKP-nin vaxtında diaqnoz edilməsi və müalicəsi çox vacibdir:
“Əgər valideynlər öz uşaqlarında OKP-nin simptomlarını görürlərsə, onların bu vəziyyəti ciddi şəkildə qəbul edib, mütəxəssisə müraciət etmələri vacibdir. Bu, uşağın həyatında gələcəkdə qarşılaşacağı çətinlikləri azaldar və sağlam inkişafını dəstəkləyər. OKP-nin müalicəsi zamanında başlarsa, nəticələr çox müsbət ola bilər. Bu səbəbdən, valideynlərin belə vəziyyətləri gözardı etməməsi və müvafiq müalicəyə yönəlməsi vacibdir. Bu, insanların təkrarlanan, əlacsız fikirlər (obsesiyalar) və ya davranışlara (kompulsiyalar) qarşı mübarizə aparmalarına səbəb olan bir pozuntudur. Bu cür hallar, insanın həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə azalda bilər və sosial, emosional problemlərə yol aça bilər.Müalicə olunmayan OKP isə depressiya, narahatlıq və sosial təcrid kimi daha ciddi psixoloji fəsadlara səbəb ola bilər. Müalicə, həm fərdi, həm də ailəvi dəstək və psixoterapiya ilə mümkündür. Bu pozuntu vaxtında müalicə edilərsə, insanın həyatında əhəmiyyətli dəyişikliklər ola bilər”.
Mehin Mehmanqızı
