Azərbaycanda keçirilən COP29 iqlim sammiti müasir dövrün ən mühüm çağırışlarından biri olan iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəyə həsr olunub. Lakin Almaniyanın xarici işlər naziri Annalena Berbokun bu tədbirdəki çıxışı iqlim problemlərindən tamamilə uzaq idi. Planetin gələcəyi ilə bağlı konstruktiv dialoq aparmaq əvəzinə, Berbok bu beynəlxalq platformanı Azərbaycana qarşı növbəti siyasi hücum üçün istifadə etdi.
Onun çıxışının əsasını təşkil edən arqumentləri təhlil edək və vəziyyətin kontekstinə nəzər salaq — buraya elə Almaniyanın özündə baş verən ciddi insan hüquqları pozuntuları da daxildir.
COP29 geosiyasi oyunlar meydanı deyil
BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Konfransı (COP29) nə geosiyasi sammitdir, nə də insan hüquqları məsələlərinin müzakirə olunduğu hüquqi platforma. Onun əsas məqsədi qlobal emissiyaların azaldılması və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün davamlı strategiyaların hazırlanması yollarını tapmaqdır. Annalena Berbokun bu tədbiri Azərbaycanı əsassız tənqid etmək üçün platformaya çevirmək cəhdi yalnız onun aktual problemlərə diqqət yetirmək istəmədiyini deyil, həm də iqlim konfransının mahiyyətinə açıq şəkildə hörmətsizlik etdiyini nümayiş etdirir.
Əgər frau Berbok, həqiqətən də, ekoloji məsələlərdən narahatdırsa, diqqətini faktlara yönəltməsi daha məntiqli olardı: Azərbaycanın karbon izinin azaldılması sahəsindəki töhfələri, davamlı inkişaf sahəsindəki səyləri və beynəlxalq ekoloji təşəbbüslərə verdiyi dəstək diqqətəlayiqdir. Di gəl, görünən odur ki, alman nazirin əsl məqsədi ekoloji məsələlər deyil, siyasi gündəmin irəlilədilməsidir.
76 PASE deputatına girişin yasaqlanması: Bakı tam haqlıdır
Azərbaycanın, o cümlədən, Almaniya nümayəndələrinin də daxil olduğu, 76 Avropa Şurası Parlament Assambleyası (PASE) deputatına ölkəyə girişini qadağan etmək qərarı COP29-un tribunasından Annalena Berbok tərəfindən sərt şəkildə tənqid edildi. Berbok bu addımı "qəbuledilməz" və guya Azərbaycanın Avropa Şurası qarşısındakı öhdəliklərinə zidd olaraq qiymətləndirdi. Lakin Berbokun pafoslu ritorikası və yüksəktonlu çıxışları arxasında Qərb diplomatiyasına xas riyakarlıq dayanır. Əslində, bu qadağa Azərbaycanın uzun illərdir PASE üzvlərinin bəzi nümayəndələrinin açıq təxribatlarından müdafiə olunması üçün qanuni və məcburi cavab addımıdır.
Uzun illərdir ki, bəzi PASE deputatları öz tərəfkeşliyini gizlətməyərək, anti-Azərbaycan qüvvələrinin tərəfində dayanır və dezinformasiya təbliğatı ilə məşğul olurlar. Bu siyasətçilər nəinki Ermənistanın təcavüzünə və Azərbaycanın 30 illik ərazilərinin işğalına göz yumublar, həm də Ermənistanın ərazi iddialarını legitimləşdirməyə çalışan ritorikanı fəal şəkildə dəstəkləyiblər. Beynəlxalq məhkəmələrin qərarlarına və BMT qətnamələrinə baxmayaraq, bu deputatlar Azərbaycanın suverenliyini və ərazi bütövlüyünü açıq şəkildə təhdid edən hərəkətlərə dəstək veriblər. Bundan əlavə, həmin şəxslər "insan hüquqları" ilə bağlı yalan ittihamlarla çıxış edərək, faktları təhrif edir və regionda baş verənlər haqqında yanlış təsəvvürlər yaradırlar. Onların bu fəaliyyəti Azərbaycanın daxili işlərinə müdaxilə və ölkənin suverenliyini sarsıtmaq cəhdlərindən başqa bir şey deyil.
Azərbaycan öz milli maraqlarını qoruyaraq, həmin şəxslərin ölkəyə girişini qadağan etmək barədə tamamilə qanuni və əsaslı qərar qəbul edib. Hər bir suveren dövlətin özünü xarici siyasi təxribatlardan qorumaq hüququ var. Ən maraqlısı isə odur ki, belə tədbirlər artıq demokratik ölkələrdə adi bir təcrübə halını alıb, o cümlədə, Almaniyada da. Almaniya dəfələrlə xarici siyasətçilərə, fəallara və hətta jurnalistlərə, mövqeləri rəsmi Almaniya hökumətinin mövqeyi ilə üst-üstə düşmədiyi halda, ölkəyə giriş qadağası tətbiq edib.
Məsələn, Almaniya hakimiyyəti Rusiya və Belarus nümayəndələrinin ölkəyə girişini "milli təhlükəsizlik" adı altında qadağan edib, bəzi hallarda isə, ümumiyyətlə, heç bir izahat verməyib. Bəs Almaniya və onun müttəfiqləri öz maraqlarını bu şəkildə qorumaq hüququna malikdirsə, sistematik xarici təzyiqlə üzləşən Azərbaycan niyə oxşar hərəkətlərə görə tənqid olunmalıdır?
Qərbin ikiüzlü siyasəti
Sualın cavabı sadədir: ikili standartlar. Qərbin bütün xarici siyasəti məhz bu prinsipə əsaslanır. Öz “demokratiya” modelini bütün dünyaya diktə etmək istəyən Qərb ölkələri başqa dövlətlərin suverenliyinə və milli maraqlarına hörmət etmək əvəzinə, onları siyasi manipulyasiyalara məruz qoyur. Avropa Şurası isə artıq çoxdan öz neytrallığını itirib və müstəqil siyasət yürütməyə cəsarət edən dövlətlərə təzyiq vasitəsinə çevrilib. PASE-nin qərəzli qətnamələri, birtərəfli hesabatları və seçmə tənqid yanaşması Azərbaycan kimi ölkələr üçün norma halını alıb. Diskriminasiya nümunələri çoxdur: siyasi fəalların təqibindən, dini azlıqların sıxışdırılmasından və söz azadlığının məhdudlaşdırılmasından tutmuş, Avropa daxilində baş verən insan hüquqları pozuntularına qədər hər şey ya görməzdən gəlinir, ya da Azərbaycanı tənqid etmək üçün bəhanə kimi istifadə olunur.
Azərbaycanın PASE-nin qərəzli deputatlarına giriş qadağası tətbiq etməsi yalnız milli maraqların qorunması deyil, həm də açıq mesajdır: ölkə təxribatlara, yalan təbliğatlara və suverenliyə qəsdlərə qarşı müqavimət göstərəcək. Berbok və onun həmkarları əgər demokratiya prinsipləri ilə, həqiqətən, maraqlıdırsa, ilk növbədə özlərinə baxmalıdırlar - beynəlxalq təşkilatları təzyiq vasitəsi kimi istifadə etməyi dayandırmalı, ikili standartlardan əl çəkməli və öz ölkələrindəki problemləri həll etməlidirlər. Əks halda onların tənqidləri səmimi narahatlıqdan çox, geosiyasi ambisiyaların pərdəsi kimi görünəcək. Azərbaycan isə təzyiq və diskreditasiyaya baxmayaraq, öz maraqlarını qorumağa davam edir və edəcək.
Berlin öz qüsurlarını niyə görmür?
Demokratik dəyərlərin bəyan edilməsinə rəğmən, Almaniyada hökumətin rəsmi siyasəti ilə zidd olan fikirləri ifadə edən dinc etirazçıların mütəmadi olaraq həbsi baş verir. Bunun bir neçə nümunəsi var:
1. Ekoloji fəallara qarşı repressiyalar: "Fridays for Future" hərəkatının yüzlərlə iştirakçısı və digər təşkilatların üzvləri kömür mədənlərinin və yolların tikintisini dayandırmağa çalışdıqları üçün həbs olunub. Fəallara qarşı həyata keçirilən polis reydləri zamanı zorakılıq tətbiq edilib ki, bu da insan hüquqlarının müdafiəçiləri tərəfindən pislənib.
2. Rusiya-Ukrayna müharibəsinə qarşı etirazlar: Münaqişənin başlanmasından bəri Almaniyada Ukraynaya silah tədarükünə qarşı çıxan və ya sülh danışıqlarını dəstəkləyən şəxslər müntəzəm olaraq həbs olunub. Bu həbslər "ictimai asayişin pozulması" adı altında həyata keçirilib və demokratiyanın əsasını təşkil edən ifadə azadlığını ciddi şəkildə şübhə altına alıb.
3. Pandemiya dövründə dinc etirazlara qarşı sərt tədbirlər: COVID-19 pandemiyası zamanı Almaniya lokdaunlara və məcburi vaksinasiyaya qarşı keçirilən etiraz aksiyalarının iştirakçılarına qarşı sərt mövqe nümayiş etdirib. Yalnız 2021-ci ildə minlərlə dinc nümayişçi həbs olunub.
Almaniyadakı müsəlmanların səbri tükənir
Almaniya dini azlıqlar, xüsusilə də müsəlmanların hüquqlarının qorunması ilə bağlı ciddi problemlərlə üzləşir. Bunun bir neçə aydın nümunəsi mövcuddur:
Məscidlərə nəzarət: Son illərdə Almaniyanın xüsusi xidmət orqanları "ekstremizmlə mübarizə" adı altında müsəlman icmalarına qarşı müşahidələri gücləndirib. Lakin bu tədbirlər tez-tez sübuta əsaslanmayan ittihamlarla müşayiət olunur, dini icmalarda qorxu atmosferi yaradır.
Məscidlərin bağlanması və imamların həbsi: Almaniya hakimiyyəti radikalizmlə mübarizə adı altında islam mərkəzlərini dəfələrlə bağlayıb və dini liderləri əsassız səbəblərlə həbs edib. Bu cür addımlar müsəlman kimliyinin sıxışdırılması istiqamətində ümumi tendensiyanın bir hissəsinə çevrilib.
Müsəlmanlara qarşı gizli islamofobiya: Araşdırmalara görə, Almaniyada müsəlmanların 50%-dən çoxu işə düzəlmə, təhsil və ictimai xidmətlərə çıxış kimi gündəlik həyatın müxtəlif sahələrində diskriminasiyaya məruz qalır.
Söz azadlığının alman təzahüru
Almaniyada demokratiyanın əsas dayaqlarından biri hesab olunan mətbuat azadlığı təhlükə altındadır. Ölkə jurnalistlərə edilən hücumların sayına görə Avropada ən yüksək göstəricilərdən birinə malikdir:
Mediaya təzyiq: 2023-cü ildə insan hüquqları təşkilatları tərəfindən hökumət əleyhinə məzmunlu məsələlər, o cümlədən, hökumətin fəaliyyətini tənqid edən mövzularla bağlı jurnalistlərə təzyiq göstərildiyi barədə onlarla hadisə qeydə alınıb.
Jurnalistlərə qarşı fiziki zorakılıq: Kütləvi etirazları işıqlandıran reportyorlar dəfələrlə polis tərəfindən hücumlara məruz qalıb. Məsələn, iqlim siyasətinə qarşı etirazları işıqlandıran jurnalistlər həbs olunub, avadanlıqları müsadirə edilib və hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən təhdidlərə məruz qalıb.
Senzura və özünüsenzura: Almaniyada mövcud siyasi iqlim jurnalistləri mübahisəli məsələləri işıqlandırmaqdan çəkindirməkdədir, bu da onları repressiya və ya ictimai qınaq qorxusu ilə üz-üzə qoyur.
Antihumanitar miqrant böhranı
Almaniyada qaçqın düşərgələri artıq humanitar böhran simvoluna çevrilib. Hökumət miqrantların layiqli yaşayış şəraitini təmin etmək əvəzinə, onların hüquqlarının ciddi şəkildə pozulmasına imkan yaradır:
Həddindən artıq yüklənmiş düşərgələr: Bir çox qaçqın mərkəzləri həddindən artıq yüklənmiş vəziyyətdədir, burada insanlar antisanitariya şəraitində yaşamağa məcburdur. Məsələn, Hannover şəhərindəki bir düşərgədə 20 kvadrat metrdən az sahədə 10 nəfər yaşayırdı.
Təhsil və tibbi xidmətlərin olmaması: Minlərlə qaçqın uşağı təhsildən kənarda qalır, böyüklər isə bürokratik maneələr səbəbindən tibbi yardım ala bilmirlər.
Miqrantlara qarşı zorakılıq: İnsan hüquqları təşkilatları tərəfindən polis tərəfindən miqrantlara qarşı zorakılıq halları dəfələrlə qeydə alınıb. Məsələn, Bavariyada qaçqın düşərgəsində polisin miqrantları döyməsi ilə bağlı rezonans doğuran hadisə baş vermişdi.
Bakının qətiyyəti və Berbokun riyakarlığı
Annalena Berbokun Azərbaycana qarşı tənqidləri nə qədər pafoslu səslənsə də, Almaniyanın insan hüquqları ilə bağlı bu qədər ciddi problemlərlə üzləşdiyi bir vaxtda bu tənqidlərin heç bir mənəvi əsası yoxdur.
Azərbaycan PASE-nin qərəzli deputatlarına ölkəyə giriş qadağası tətbiq etməklə, yalnız öz suverenliyini qorumaq və milli ləyaqətini müdafiə etmək hüququndan istifadə edib. Berbok və onun həmkarları əgər demokratiya və insan hüquqları ilə həqiqətən maraqlıdırsa, ilk növbədə öz ölkələrindəki problemləri həll etməli, beynəlxalq təşkilatları təzyiq vasitəsi kimi istifadə etməyi dayandırmalıdırlar. Azərbaycanın mövqeyi isə dəyişməzdir: ölkə öz maraqlarını qorumaq üçün təzyiqlərə və təxribatlara qarşı mübarizəsini davam etdirəcək.
Almaniyada miqrantlara qarşı polis zorakılığı
Hüquq müdafiə təşkilatları Almaniyada polisin miqrantlara qarşı zorakılığı ilə bağlı çoxsaylı halları qeydə alıblar. Bu hadisələrdən biri Bavyerada qaçqın düşərgəsində baş verib. Polis "nizam-intizamı qorumaq" adı altında qaçqınları döymüşdü. Bu hadisə cəmiyyətdə rezonans doğurub və Almaniyada insan hüquqlarının qorunması ilə bağlı ciddi suallar yaradıb. Lakin belə hallar təkcə bununla məhdudlaşmır. Miqrantların saxlanıldığı mərkəzlərdə zorakılıq, antisanitariya şəraiti və əsas ehtiyacların təmin edilməməsi geniş yayılmış bir problemdir. Almaniya hakimiyyəti bu problemləri həll etmək əvəzinə, onları görməzdən gəlir və ictimaiyyətin diqqətini digər ölkələrə yönəltməyə çalışır.
Belə bir daxili vəziyyət fonunda Almaniyanın xarici işlər naziri Annalena Berbokun Azərbaycanda insan hüquqları ilə bağlı səsləndirdiyi bəyanatlar açıq-aşkar riyakarlıq kimi görünür. Almaniya öz vətəndaşlarının hüquqlarının müdafiəsi ilə bağlı ciddi problemlərlə üzləşərkən, nazir diqqəti daxili uğursuzluqlardan yayındırmaq üçün digər ölkələri ittiham etməyi üstün tutur.
Almaniyanın özünü "mənəvi avtoritet" kimi təqdim etmək cəhdləri inandırıcı deyil, çünki ölkə daxilində mövcud olan sistemli problemlər bu iddiaları əsaslandırmır. Siyasi fəalların həbsi, müsəlmanlara qarşı ayrı-seçkilik, jurnalistlərə təzyiqlər və miqrantlar arasında humanitar böhran Annalena Berbokun insan hüquqlarını qorumaq barədə dediklərini şübhə altına alır. Azərbaycanı tənqid etmək əvəzinə, Almaniya ilk növbədə öz daxili problemlərini həll etməli və başqalarına tətbiq etməyə çalışdığı standartları özü təmin edə bilmədiyini etiraf etməlidir.
İkili standartların metaforası
Berbokun çıxışı öz evindəki çatları ört-basdır etməyə çalışaraq qonşularını bağçasına yaxşı baxmamaqda ittiham edən bir insanın davranışı ilə müqayisə edilə bilər. Almaniya insan hüquqları sahəsindəki sistemli problemlərlə üzləşərkən, Berlin müstəqil siyasət yürüdən və Qərbin "çərçivəsinə" uyğun gəlməyən ölkələrə seçmə tənqidlər yönəltməyə üstünlük verir. Bu, diqqəti yayındırmaq üçün klassik bir strategiyadır və artıq Avropa diplomatiyasının standart alətinə çevrilib.
Almaniyanın Azərbaycana qarşı tənqidlərinə cavab olaraq, özünün beynəlxalq hüququ pozduğu çoxsaylı faktları nəzərdən keçirmək lazımdır:
Amerika xüsusi xidmət orqanları ilə əməkdaşlıq. Almaniya, Avropanın digər ölkələri kimi, ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin (CIA) qeyri-qanuni saxlanılma və terrorizm şübhəlilərinin daşınması proqramında fəal iştirak edib. İki onillik ərzində ABŞ xüsusi xidmət orqanları Almaniyanın hava məkanından və ərazilərindən istifadə edərək, insanları gizli həbsxanalara daşımış və orada onlara işgəncə vermişdir. Almaniyanın bu proqramdakı iştirakı ilə bağlı sübutlar dəfələrlə ictimaiyyətdən gizlədilib.
MKİ tərəfindən tətbiq edilən işgəncələrin ört-basdır edilməsi. Almaniya hökuməti ABŞ xüsusi xidmət orqanlarının, xüsusilə də Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin (MKİ) tutulan şəxslərə işgəncə verməsi ilə bağlı məlumatları gizlətməkdə ittiham olunub. Ən tanınmış hallardan biri Livan əsilli alman vətəndaşı Xalid əl Məsrinin işi idi. O, ABŞ xüsusi xidmət orqanları tərəfindən oğurlanmış, işgəncələrə məruz qalıb və aylarla qanunsuz olaraq saxlanılıb. Səhvlərin etiraf edilməsinə və ictimai rezonansa baxmayaraq Almaniya ABŞ-ni tənqid etməkdən və öz vətəndaşının hüquqlarını qorumaqdan imtina edib.
Almaniya beynəlxalq hüququn pozulduğu bir sıra hərbi əməliyyatlarda iştirak edib. Misallara Əfqanıstan və Balkanlarda həyata keçirilən hərbi missiyalarda iştirakı daxildir. Bu əməliyyatlar zamanı mülki əhalinin ölümü, işgəncələr və zorakılıq halları qeydə alınıb. Hüquq müdafiə təşkilatlarının tənqidlərinə baxmayaraq, Berlin öz hərəkətləri üçün məsuliyyət daşımaqdan yayınmağa çalışıb.
2013-cü ildə Almaniya Federal Kəşfiyyat Xidməti (BND) ilə ABŞ-ın Milli Təhlükəsizlik Agentliyinin (NSA) casusluq fəaliyyəti sahəsində fəal əməkdaşlıq etdiyi ortaya çıxdı. Bu casusluğun hədəfləri yalnız Almaniya vətəndaşları deyil, həm də Avropa müttəfiqlərinin nümayəndələri idi. Bu fakt beynəlxalq qalmaqala səbəb oldu. Lakin Berlin geniş izahat verməkdən imtina etdi və faktiki olaraq öz beynəlxalq öhdəliklərini görməzdən gəldi.
Avropa Şurasının siyasiləşməsi: təzyiq aləti
Annalena Berbokun Azərbaycanın Avropa Şurası qarşısındakı "öhdəlikləri" ilə bağlı bəyanatları xüsusilə riyakarlıq kimi görünür, əgər nəzərə alsaq ki, Avropa Şurası çoxdan neytral platforma kimi mövqeyini itirib və müstəqil siyasət yürütməyə cəsarət edən ölkələrə təzyiq alətinə çevrilib. Bunun bariz nümunələri mövcuddur:
Şərqi Avropa ölkələrinə qarşı seçmə tənqidlər və sanksiyalar. Macarıstan, Polşa və Azərbaycan kimi Şərqi Avropa ölkələri tez-tez "demokratik standartlara əməl etməmək" adı altında Avropa Şurası tərəfindən tənqidlərə və sanksiyalara məruz qalırlar. Lakin eyni hərəkətlər Qərbi Avropa dövlətləri tərəfindən edildikdə, onlar cəzasız qalır. Məsələn, Almaniya və Fransada miqrantların hüquqlarının pozulması halları PASE tərəfindən nadir hallarda müzakirə olunur.
Azərbaycan əleyhinə qərəzli qətnamələr. Avropa Şurası dəfələrlə birtərəfli məlumatlara əsaslanan və qərəzli təşkilatlar tərəfindən təqdim edilən qətnamələr qəbul edib. Bu cür hərəkətlər təşkilatın Bakıya təzyiq göstərmək niyyətində olduğunu və siyasi qərəzli yanaşmanı nümayiş etdirir.
Avropa İttifaqı daxilində insan hüquqlarının pozulması. Miqrantlara qarşı zorakılıq, söz azadlığının məhdudlaşdırılması və dini azlıqlara qarşı təzyiqlər kimi insan hüquqlarının pozulması halları Avropa İttifaqı ölkələrində ya görməzdən gəlinir, ya da "daxili məsələlər" kimi təqdim olunur. Bu isə Avropa Şurasına neytral beynəlxalq təşkilat kimi inamı sarsıdır.
... Azərbaycanın, o cümlədən, Almaniya nümayəndələrinin də daxil olduğu, 76 PASE deputatına giriş qadağası qanuni və əsaslı bir addımdır. Bu deputatlar dəfələrlə qərəzli mövqe nümayiş etdirib, Azərbaycanın daxili işlərinə müdaxilə edib və birtərəfli mövqeləri təbliğ ediblər. Hər bir suveren dövlətin öz maraqlarını xarici müdaxilələrdən qorumaq hüququ vardır.
Almaniya nümunəsi bunu təsdiq edir: Qərb demokratiyaları da analoji tədbirlərdən istifadə edirlər. Məsələn, Avropa İttifaqı ölkələrinə tez-tez rəsmi mövqelərə zidd olan siyasətçilər və fəalların girişinə icazə verilmir. Nə üçün Azərbaycan oxşar metodlara əl atdıqda tənqid olunur?
Beynəlxalq siyasətdə ikili standartlar hər hansı bir mənəvi üstünlük iddiasını zəiflədir. Almaniya çoxsaylı qalmaqallar və pozuntularla bağlı tarixi nəzərə alındıqda, ilk növbədə öz problemlərini həll etməli, sonra başqalarını ittiham etməlidir. Berbokun tənqidi konstruktiv irad deyil, Azərbaycanın beynəlxalq arenadakı mövqeyini zəiflətməyə yönəlmiş siyasi təzyiq alətidir.
Azərbaycanı tənqid etmək və beynəlxalq öhdəliklərə əməl etməməkdə ittiham etmək əvəzinə, Almaniya daxili problemlərini həll etməlidir: genişmiqyaslı etirazlardan insan hüquqlarının pozulması qalmaqallarına qədər. COP29 isə diplomatik mübahisələr üçün tribuna deyil, bəşəriyyətin həll etməli olduğu real problemlərin müzakirə olunduğu platformadır. Əgər Berlin həqiqətən də iqlim böhranının həllinə töhfə vermək istəyirsə, konfransı siyasi mübarizə meydanına çevirmək cəhdlərini dayandırmalıdır. Azərbaycan isə bütün bu hücumlara baxmayaraq, dialoqa açıq olaraq qalır və ekoloji problemlərin həllinə töhfə verməyə davam edir. Avropa, xüsusilə də Almaniya, artıq özünütənqidə başlamalı və insan hüquqlarını geosiyasi oyunlarda silah kimi istifadə etməyi dayandırmalıdır.
