“Afrika ölkələrində özündən başqa heç bir aktyoru qəbul edə bilməyən və bu aktyoru bütün Avropaya düşmən kimi göstərən Fransa əsrlər boyu müstəmləkəçilik refleksləri ilə birtərəfli maraq və üstünlüyə söykənən əlaqələr qurmağa çalışıb. Son illərdə Afrikanın bəzi bölgələrində baş verən təhlükəsizlik problemləri Fransanın Afrikadakı siyasət və addımlarını yenidən gündəmə gətirməyə başlayıb. Bu reaksiyanın əsas səbəbləri Fransa ordusunun xüsusilə Qərbi və Mərkəzi Afrikada həyata keçirdiyi hərbi əməliyyatlar, silahlı təşkilatların terror aktlarının qarşısının alınmaması, fransız frankı ilə bağlı müzakirələr, Fransa liderlərinin afrikalılara qarşı himayədar ifadələridir. Bu reaksiyalar küçə nümayişləri ilə ifadə edilsə də, Afrika ziyalıları və liderləri tərəfindən də səslənir”. Bu sözləri SİA-ya açıqlamasında politoloq Züriyyə Qarayeva deyib.O bildirib ki, başqa bir qitədə daha çox müstəmləkə əraziləri quran Fransanın Afrikada atdığı addımlar son illərdə tənqid olunsa da, bu ölkənin qitəyə marağı xüsusilə sənaye inqilabından sonra təsirini artırmağa başladı, yeni dünya nizamı quruldu. Əslində, əsrlər boyu Portuqaliya, İspaniya, Hollandiya və İngiltərənin rəhbərlik etdiyi qul ticarəti indi fabriklərin ehtiyac duyduğu xammalla əvəz edilmişdir. Bu prosesdə İngiltərə ilə yanaşı, Fransa da qitədə varlığını hiss etdirdi.18-ci əsrdə İngiltərə Nigeriya, Cənubi Afrika və Sudan kimi ölkələrdə hökmranlığını artırarkən, Fransa Əlcəzair, Tunis, Seneqal, Kamerun, Mali və Çad kimi şimal, mərkəzi və qərbi Afrika ölkələrindən təsir zonası olaraq istifadə etdi. Fransanın Afrikadakı təsir dairəsi 20-ci əsr boyu davam etdi və 21-ci əsrdə Fransa əleyhinə reaksiyalar ortaya çıxmağa başladı. Bir çox Afrika ölkələrində, xüsusən Fransa, Əlcəzair və Ruanda, həmçinin Seneqal, Niger, Kamerun və Mavritaniyada vətəndaş qarşıdurması və soyqırımına görə məsuliyyət daşıyır. Məsələn, Fransa Nigeriyada Biafra vətəndaş müharibəsində mərkəzi hökumətə qarşı separatçılara dəstək verdi.Fransanın keçmiş müstəmləkə ölkələri müstəqillik əldə etdikdən sonra terrorizmi, siyasi qeyri-sabitliyi və təhlükəsizlik problemlərini əsas gətirərək bu ölkədəki hərbi mövcudluğunu saxlamağa çalışması diqqət çəkir. Bu məqamda Paris rəhbərliyi son vaxtlar gündəmdə olan Mali ilə yanaşı Mavritaniya, Niger, Burkina Faso və Çad kimi ölkələrin liderləri ilə sıx əlaqə qurmağa çalışır. Soyuq Müharibə dövründə “Afrika jandarmiyası” kimi tanınan Fransa qitədəki hökmranlığını qorumaq üçün siyasi və iqtisadi addımlarla yanaşı, hərbi addımlar da atır. Məsələn, Fransanın Malinin şimalındakı silahlı təşkilatlara qarşı yerləşdirilən Sahel bölgəsindəki hərbi varlığının 5 mini keçdiyi təxmin edilir.Fransa həmçinin 2010-cu ildən bəri Şərqi Afrikanın strateji cəhətdən yerləşdiyi ölkələrdən biri olan Cibutidəki hərbi bazası ilə Hind okeanında təhlükəsizliyi təmin etməyi hədəfləyir, Fil Dişi Sahilinin paytaxtı Abidjandakı hərbi bazasında isə minə yaxın əsgəri var. Qərbi Afrikada. Fransanın neft və uran tədarükçüsü olan Mərkəzi Afrika ölkəsi Qabonda da hərbi bazası var. Fransa 2010-cu ilə qədər Seneqalda yerləşdiyi halda, 2016-cı ilə qədər Mərkəzi Afrika Respublikasında (CAR) hərbi mövcudluğunu qoruyub saxladı.Fransanın Afrika ölkələri ilə bağlı siyasətində digər mühüm element müstəmləkə frankıdır. 26 dekabr 1945-ci ildə dövriyyəyə buraxılan Afrikadakı Fransız müstəmləkə frankı (CFA) qitənin qərb və mərkəzi bölgələrində istifadə olunmağa başladı. 1958-ci ildə "Afrika Fransız İcması" adlandırılan bu pul vahidinin adı 1960-cı illərdə Afrika ölkələri müstəqillik qazanmağa başlayandan sonra "Afrika Maliyyə Cəmiyyəti frankı" olaraq dəyişdirildi. Bu pul vahidi ilə 20-ci əsrin ortalarında müstəqillik əldə etmiş ölkələr üzərində təsirini davam etdirməyi hədəfləyən Fransa, aşağı inflyasiya və iqtisadi sabitlik kimi əsaslarla CFA-nı müdafiə etsə də, bu valyuta ilə bağlı müzakirələr və tənqidlər 2015-ci ildən başlayıb. Tənqid edilən məsələlər arasında CFA-dan istifadə edən ölkələrin bütün valyuta ehtiyatlarının 50 faizindən çoxunu Fransa xəzinəsində saxlaması və Fransanın bu puldan əldə etdiyi birja mənfəətindən istifadə etməsi də var. CFA-nın Afrika ölkələrinin iqtisadiyyatına mənfi təsiri Avropa ölkələri arasında da tənqidlərə səbəb olur. Əslində Aralıq dənizi üzərindən immiqrasiya qəbul edən İtaliya bu humanitar hərəkatın arxasında Fransanın əlində olan CFA valyutasının olduğunu bəyan etdi. Keçmiş Fransa müstəmləkə ölkələrinin CFA frankından “eko”ya keçmək və ya CFA-da islahatlar aparmaqla bağlı müzakirələri Fransanın sadəcə adı dəyişdirməklə Afrika ölkələri üzərində dominantlığını saxlamaq üçün atdığı addımlar kimi qiymətləndirilir. Afrika ölkələrində Fransaya reaksiyalar 2019-cu ildə xüsusilə Sahel bölgəsində artan terror hücumlarından sonra artıb. Bu gün fasilələrlə davam edən nümayişlərdə fransız əsgərlərinin bölgədə təhlükəsizliyi təmin edə bilmədiyi, əksinə, qeyri-sabitliyə səbəb olduğu bildirilir. Silahlı qrupların terror aktlarına məruz qalan Mali və Burkina Faso kimi keçmiş Fransa koloniyalarında yerləşdirilən Fransa ordusu yeni müstəmləkəçilik formasını ortaya qoyur.İndiki postmüstəmləkə dövründə də həmin siyasəti “demokratik əməkdaşlıq” və bu kimi cəzbedici adlarla davam etdirən Fransa keçmiş kaloniyalarını siyasi, iqtisadi, mənəvi-mədəni sahələrdə öz təsiri altında saxlayıb, həmin ölkələrin təbii sərvətlərini mənimsəmək, ucuz işçi qüvvəsi kimi onların əməyinin Fransa iqtisadiyyatına xidmətini davam etdirməkdir. Fransanın müstəmləkəçilik siyasəti Böyük Britaniya müstəmləkəçilik siyasətindən tam fərqlidir. Bu, birbaşa assimilyasiya siyasətidir. Məsələn, Afrikanı “fransızlaşdırmaq” (“Frenchification”), onları bir qara dərili fransıza çevirmək siyasəti. Bunun üçün bütün təbliğat vasitələri işə salınırdı”.
Müəllif: Səbinə Hüseynli
