Artıq bir neçə müddətdir ki, ölkə gündəmini zəbt edən mövzulardan biri də plastik cərrahiyyə sahəsində baş verənlərdir. Amerikada yaşayan jurnalist Qənirə Ataşova instaqram sosial şəbəkəsində 50-yə yaxın plastik cərrahın adını paylaşaraq onları qeyri-qanuni əməliyyatlar etməkdə günahlandırmışdı.
Məsələ ictimailəşəndən sonra ötən il 17 estetik cərrahın fəaliyyət göstərdikləri sahədə 50-yə yaxın həmkarlarından müxtəlif dövlət qurumlarına şikayət məktubları göndərmələri barədə məlumatlar dərc olundu. Bildirilirdi ki, aralarında Vüqar Ələkbərov, Adil Cümşüdov, Dilqəm Məhərrəmov, Mahir Əliyev, Dilqəm Məmmədov və digərlərinin də olduğu həmin qrup plastik cərrahiyyə sahəsindəki vəziyyətlə bağlı hüquq-mühafizə orqanlarının tədbirlər görməsini tələb edib.
Teleqraf.com mövzunu bir neçə istiqamətdə araşdırmağa çalışıb.
“Bu məsələ hələ çox başağrısı olacaq”
Millət vəkili Fazil Mustafanın fikrincə, kütləvi plastik əməliyyat etdirmək dəbə çevrilib:“Bu modaya bir qrup insanlar qoşulur ki, təbii, onların arasında zərurətdən müraciət edənlər də var. Hansısa qəzadan sonra plastik əməliyata ehtiyacı olmaq anlaşılandı. Amma orta, yaxud yaşlı vaxtda özünü bıcaq altına atıb belə riskə getmək başa düşülən deyil.
Üstəlik, gəlirli sahə olduğuna görə, xeyli sayda mütəxəssis olmayan adamlar qısa müddətdə ixtisaslarını dəyişib, yəni kursa gedərək, Türkiyədə üç-dörd ay gəzib gələrək belə əməliyyatları edəcəklərini söyləyirlər. Bu, çox narahatedici amillərdən biridir. Çünki mütəxəssisin yetişməsi belə asan məsələ deyil. Belə hal özüylə mütləq fəsadlar da gətirməlidir.
Fikrimcə, bu məsələ insanların məsuliyyətsizcəsinə öz həyatlarını riskə atmaqları kimi anlaşılmalıdır və burda hansısa qayda tətbiq etməyin adı yoxdur. Sadəcə təbligat olmalıdır ki, Allahın verdiyi vücudla insan kimi yaşayın, ekstremal hallar istisna olmaqla. Moda üçün bunu etmək, açığı, gülünc haldır və yolverilməzdir. Amma neyləyək, insanları biz hansısa düşüncə sistemimizin süzgəcindən keçirə bilmərik. O baxımdan bizdə bu məsələ hələ çox başağrısı olacaq”.
“Bəzi dəllarlar çox vəsait qazanırlar”
Millət vəkili Ceyhun Məmmədov da hesab edir ki, məsələnin əsas kökü vətəndaşların kütləvi şəkildə bu cür əməliyyatlara meyl göstərməsidir: “Bəlkə də Azərbaycan çox azsaylı ölkələrdəndir ki, orada bu qədər insan estetik cərrahiyyə əməliyyatı həyata keçirir. Biz bunun səbəblərini tapmalıyıq.
Və bundan da istifadə edən bəzi dəllarlar qazanc əldə edirlər. Bəzən də bu əməliyyatlar qeyri-qanuni formada həyata keçirilir. Bu, bir daha onu söyləməyə əsas verir ki, məsələ ciddi araşdırılmalıdır. Günahı olan, məsuliyyət daşıyan şəxslər də cəzalandırılmalıdır. Görün vəziyyət o hala çatıb ki, həkimlər bir-birindən bu formada şikayət edir və narazılıqlarını bildirirlər. Məncə, problemin həlli istiqamətində real addımlar atmalıyıq”.
Hansı həkimlər estetik əməliyyat edə bilər?
Azərbaycanda qanuni şəkildə estetik əməliyyat etmək üçün həkimlərdən hansı kriteriyalar tələb olunur? Sadə dillə desək, hansı həkimlər estetik əməliyyat edə bilər, kimlər edə bilməz? Bu və digər suallarla bağlı Səhiyyə Nazirliyinə müraciət etdik. Sorğumuza nazirliyin Analitik Ekspertiza Mərkəzindən cavab verildi.
Bildirildi ki, 2011-ci ildən Azərbaycan Tibb Universitetində və Azərbaycan Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunda Plastik cərrahiyyə ixtisası üzrə rezidentura çərçivəsində həkim kadrların hazırlığına başlanılıb:
“Müvafiq qanuna əsasən, rezidenturada plastik cərrahiyyə ixtisası üzrə təhsilin müddəti 5 il müəyyən edilib (https://e-qanun.az/framework/19507). Plastik cərrahiyyə ixtisası ilə məşğul olmaq hüququnu ali təhsilli həkim - plastik cərrahlar əldə edirlər. Xaricdə təhsil alan və plastik cərrahiyyə üzrə rezidenturanı bitirən həkimlər Azərbaycan qanunvericiliyinə əsasən, öncə Təhsil Nazirliyində diplomun akademik ekvivalentliyi və Səhiyyə Nazirliyində peşə ekvivalentliyi təsdiq edildikdə praktik cərrahiyə üzrə peşə fəaliyyətlərini davam edə bilərlər. Həmçinin, bu ali təhsilə yiyələnmiş mütəxəssislər praktik tibb fəaliyyətlə məşğul olduqlarından, beş ildə bir dəfə sertifikasiyaya cəlb edilirlər.
Plastik cərrahiyyə üzrə tibb xidməti “Özəl tibb fəaliyyəti üzrə lisenziyalaşdırılan xidmətlərin və işlərin Siyahısı”na (Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 15 may 2017-ci il tarixli 206 nömrəli qərarı) daxil edildiyi üçün bu istiqamətdə fəaliyyət göstərən müəssisələr müvafiq lisenziyaya sahib olmalıdırlar”.
10 ay: 15 qayda pozulub, 22 cərimə tətbiq olunub
“Səhiyyə Nazirliyi bu sahədə qeyri-qanuni əməlliyyat edənləri aşkar edə bilirmi? Onlar barədə hansı ölçü götürülür?” sualımıza cavabdabildirilib: “Plastik cərrahların çalışdığı müəssisələrdə tibbi xidmətin göstərilməsinə nəzarət Səhiyyə Nazirliyinin müvafiq qurumları tərəfindən plan üzrə yoxlamalar, həmçinin daxil olan şikayət və təqdimatlar əsasında digər qurumlarla birlikdə plandankənar yoxlamalar şəklində aparılır.
Nəzarət tədbirləri zamanı nöqsanlar aşkar olunduqda müvafiq qanunvericilikdə nəzərdə tutulan qaydada inzibati tənbeh tədbirləri (inzibati cərimə) görülür, təkrar aşkar edildikdə əlavə tədbirlər həyata keçirilir.
Belə ki, təkcə 2023-cü il ərzində aparılan planlı və plandankənar yoxlamalar əsasında müxtəlif müəssisələrdə 22 inzibati cərimə tətbiq olunub. Cari ilin 10 ay ərzində yoxlamalar zamanı 15 qayda pozuntuları aşkar olunub və bu haqda inzibati tənbeh tədbirləri görülüb”.
“Bu hallarda araşdırma aparılmayıb”
Son günlər sosial şəbəkədə heç bir tibbi təhsili olmayanların estetik əməliyyatlar etməsi barədə müzakirələr gedir. Bu fonda uğursuz estetik cərrahiyyə əməliyyatları ilə bağlı nazirliyə nə qədər şikayət daxil olub?
Mərkəzdən bildirilib ki, sosial şəbəkələrdə yazılan hallarla, yəni ölkədə plastik cərrahiyyə üzrə qeyri-qanuni fəaliyyət göstərən şəxslərlə bağlı Mərkəz tərəfindən 25 dekabr 2023-cü il tarixindən 23 fevral 2024-cü il tarixinədək hərtərəfli araşdırma tədbirləri həyata keçirilib və bu tədbirlər mütəmadi olaraq davam etdirilir. Eyni zamanda bu məsələ ilə bağlı hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən də müvafiq araşdırma aparılıb:
“Nəticədə müxtəlif müəssisələrdə plastik cərrahların fəaliyyətlərinin araşdırılması məqsədi ilə ümumilikdə 35 plandankənar yoxlama aparılıb, aidiyyəti üzrə şəxslərin fəaliyyəti hər bir müəssisədə ayrıca araşdırılaraq müvafiq tədbirlər görülüb. Bir neçə müəssisədə adları qeyd olunan şəxslər müəyyən olunmayıb, bəzi hallarda əmək müqavilələrinə artıq xitam verildiyi müəyyən edilib, 14 müəssisədə İnzibati Xətalar Məcəlləsinin müvafiq maddələri üzrə intizam tənbeh tədbiri olaraq inzibati cərimə tətbiq edilib. Bir neçə halda belə şəxslərin həmin müəssisələrdə fəaliyyətinə xitam verilib və ümumilikdə bütün müəssisə rəhbərliklərinə bu istiqamətdə xəbərdarlıq edilib. Mərkəzin səlahiyyətlərinə aid olmayan müəssisələrdə və məlumat natamam (və ya qeyri-müəyyən) olan hallarda araşdırma aparılmayıb. Məsələ daimi nəzarət altındadır. Bundan sonra da yeni faktlar olduğu halda nəzarət tədbirləri görüləcək”.
Həkimdən sertifikat tələb edin
Qeyd olunub ki, hər bir pasiyentin müraciət etdiyi həkimdən sertifikat tələb etmək hüququ var: “Əgər həkim həmin sertifikatı təqdim etməzsə, o zaman vətəndaş Analitik Ekspertiza Mərkəzinin “bir pəncərə” sistemi, “qaynar xətt”i (012 596 05 20), [email protected] elektron ünvanı və ya pharma.az saytının müraciət bölməsi vasitəsi ilə bizə müraciət ünvanlaya bilər. Bu halda araşdırılma aparılır və lazım gələrsə, plandankənar yoxlama barədə qərar qəbul edilir. Adı çəkilən həkimlərə qarşı ittihamlarla bağlı AEM-ə rəsmi şikayət təqdim olunduğu təqdirdə tərəfimizdən araşdırma aparmaq barədə qərar qəbul edilə bilər”.
Kosmetoloji xidmət göstərənlər diplom və lisenziya almalıdır
Plastik cərrahiyyədə ölüm hallarının olması və son dövrlər onların sayının artması cəmiyyətdə böyük narahatlıq doğurub. Bu il aprelin 16-da Ülviyyə İlyasovanın “liposaksiya-piysovurma” əməliyyatı etdiyi və öz eltisi olan 1984-cü il təvəllüdlü Səbirə Vəliyevanın cərrahi əməliyyatdan sonra öldüyü məlum olmuşdu.
Hadisə ilə bağlı Yasamal Rayon Prokurorluğu məlumat yayaraq bildirib ki, toplanmış sübutlar əsasında Ülviyyə İlyasovaya Cinayət Məcəlləsinin 143 (təhlükədə qoyma) və 314.2-ci (ehtiyatsızlıqdan zərərçəkmiş şəxsin ölümünə səbəb olan səhlənkarlıq) maddələrilə yekun ittiham elan edilərək barəsində polis nəzarəti altına vermə qətimkan tədbiri seçilib. Cinayət işi aidiyyəti üzrə baxılması üçün məhkəməyə göndərilib.
Bu yaxınlarda İlyasovanın əməliyyat etdiyi daha bir xəstənin vəziyyətinin yaxşı olmadığı iddia olunmuşdu, amma o ötən gün “Günə bax” verilişində bildirib ki, hazırda işini dayandırıb və heç bir əməliyyat etmir.
Qanunvericilikdə həkim səhlənkarlığı məsuliyyət yaradırmı? Və bu hansı hallarda qüvvəyə minir? Cəzası nədir?
Hüquqşünas Sima Yaqubova məsələyə belə aydınlıq gətirib:
“İndi müxtəlif kosmetoloji kabinet və ya həkim-kosmetoloq adı altında bir çox qeyri-tibb təhsili olan şəxslər fəaliyyət göstərir. Hətta onların arasında ümumiyyətlə tibb təhsili və ya ali tibb təhsili olmayan şəxslər mövcuddur. Vətəndaşlar bilməlidir ki, kosmetoloji xidmət qanunvericiliyin tələbinə əsasən dermatoloji tibbi xidmətin xüsusi növüdür.
Nazirlər Kabinetinin 15 may 2017-ci il tarixli 206 saylı qərarı ilə təsdiq edilmiş Qaydaların 2.13.2-ci bəndinə əsasən, dermatologiya xidmətinin bir növü kimi “kosmetoloji xidmət”in göstərilməsi xüsusi lisenziya tələb edilən tibbi xidmət növünə malikdir. Yəni kosmetoloji xidmət göstərmək istəyən şəxs əvvəl baza ali təhsilli həkim diplomuna malik olmalı və bununla yanaşı bu xidmət üçün lisenziya almalıdır.
Söhbət plastik cərrahiyə zamanı pasiyentə, xəstəyə vurulan ziyan və onun ödənilməsi, bu sahədə bu tibbi xidməti göstərən şəxslərin və tibb müəssisələrini məsuliyyətindən gedir. Əlbəttə ki, qeyd etdiyim xüsusi ixtisas dərəcəsinə malik olmayan həkimlər tərəfindən plastik cərrahiyyə ilə məşğul olmaq ən azından qanunsuzluqdur. Yaranan nəticənin ağırlığından asılı olaraq belə şəxslərin maddi, mülki və cinayət məsuliyyətini qanun müəyyən edib”.
“Ölüm varsa cinayət məsuliyyəti yaranır”
Sima Yaqubova deyir ki, belə ziyanvurmalara görə həm tibb müəssisəsi, həm də həmin həkim pasiyent qarşısında maddi məsuliyyət daşıyır və Mülki Məcəllənin tələbinə əsasən zərərçəkənin malik olduğu, yaxud yəqin ki, malik ola biləcəyi və itirdiyi qazancın (gəlirin), habelə sağlamlığının pozulması ilə bağlı əlavə çəkdiyi xərclərin, o cümlədən müalicəyə, əlavə qidalanmaya, dava-dərman alınmasına, protezləşdirməyə, başqasının qulluğuna, sanatoriya-kurort müalicəsinə, xüsusi nəqliyyat vasitələri əldə edilməsinə və digər məsələlərlə bağlı çəkdiyi xərclərinin əvəzi ödənilməlidir.
Pasiyentin ölümünə səbəb olarsa və ya sağlamlığına vurulan ziyanın dərəcəsindən asılı olaraq cinayət məsuliyyəti yaranır. Burada səhlənkarlıq; xəstəyə kömək göstərməmək (bilərəkdən və ya ehtiyyatsızlıqdan), ehtiyyatsızlıqdan adam öldürmə; ehtiyyatsızlıqdan sağlamlığa ağır zərər vurma; təhlükədə qoyma; həmçinin lisenziyalaşdırılmış fəaliyyət tələb edilən tibbi xidmətlərdə lisenziya olmadıqda bu qanunsuz sahibkarlıq (CM-nin 192-ci maddəsiS) kimi cinayət əməlləri ilə tövsif edilə bilər”.
