Polşa prezidenti Ancey Dudanının Ermənistana son səfəri həm Ermənistan-Polşa münasibətləri baxımından, həm də Avropa İttifaqının (Aİ) Cənubi Qafqazdakı strategiyasının dəyişməsi kontekstində diqqətəlayiq bir hadisə sayıla bilər. Səfər yalnız Varşava ilə İrəvan arasındakı ikitərəfli münasibətlərin təzahürü deyil, eyni zamanda, Avropanın bu mürəkkəb regionda yeni bir siyasi oyun xəritəsi çəkmək cəhdlərinin təzahürüdür.
Duda İrəvanda Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin nizamlanması, sərhəd gərginlikləri və Aİ müşahidə missiyasının fəaliyyəti ilə bağlı görüşlər keçirdi, daha sonra isə Ermənistanın Azərbaycanla şərti dövlət sərhədinə, Arazdəyənə baş çəkdi və bununla da səfərin geosiyasi məzmununu daha da "zənginləşdirdi". Bu hadisə, əslində, Avropanın regiondakı yeni yanaşmasının bir növ "müştərək baxışı" idi.
Ümumiyyətlə, Polşanın Cənubi Qafqazda fəallaşması Varşavanın Aİ-də oynadığı rolun daha da genişləndirilməsi istiqamətində mühüm bir mesajdır. Duda administrasiyası Cənubi Qafqazı yalnız bir regional maraq zonası deyil, həm də Avropanın enerji təhlükəsizliyində strateji bir düyün nöqtəsi kimi görür. Xüsusilə Cənub Qaz Dəhlizi Polşanın Avropaya qaz nəqli şəbəkəsində etibarlılığı təmin etməsi üçün vacibdir. Polşa, həmçinin, Qafqazı Rusiya təsirindən uzaqlaşdırmaq üçün Aİ-nin "yumşaq güc" vasitələrindən daha aktiv istifadə etməyə çalışır.
Eyni zamanda, Ancey Dudanın İrəvana viziti Polşa prezidentinin Bakıya səfəri ilə maraqlı bir müqayisə üçün zəmin yaradır. Bakıda Duda COP29 çərçivəsində çıxış etmiş, Azərbaycanın enerji tranziti və regional sülh prosesində oynadığı rolun vacibliyini vurğulamışdı. Ermənistan səfəri isə tamam fərqli bir diplomatik tonu nümayiş etdirdi və İrəvanın Aİ-nin son regional strategiyasında fərqli bir yer tutduğunu göstərdi.
Duda səfəri çərçivəsində Aİ-nin Ermənistandakı Müşahidə-Monitorinq Missiyasının (EUMA) ölkəmizlə şərti dövlət sərhədinə toplaşmış "müşahidəçilər"ini də xüsusi diqqət mərkəzinə gətirdi.
2022-ci ilin oktyabrında fəaliyyətə başlayan EUMA ilə bağlı Brüssel bəyan etmişdi ki, sən demə, missiyanın "əsas məqsədi sərhəd gərginliyini azaltmaq"dır. Daha sonra EUMA-nın fəaliyyət və səlahiyyət mandatı rəsmi Bakının razılığı olmadan uzadıldı ki, bu da Azərbaycan-Aİ münasibətlərində ciddi diplomatik böhrana səbəb oldu.
Rəsmi Bakı missiyanı birtərəfli və tərəfkeş, Azərbaycanın milli və dövlət təhlükəsizliyinə təhdid kimi qiymətləndirir. Rəsmi olaraq missiyanın fəaliyyəti 2025-ci ilin fevralında başa çatacağından hazırda Aİ onun davamlılığını təmin etmək üçün daxili konsensus axtarışındadır. Fəqət konsensusun əldə olunması çətin görünür, çünki Aİ daxilindəki parçalanmalar daha da dərinləşir.
Azərbaycanın Avropa İttifaqı müşahidə missiyasına münasibəti hər zaman tənqidi olub. Rəsmi Bakı bu missiyanı regionun daxili işlərinə müdaxilə və sülh prosesinin balansını pozmaq cəhdi kimi qiymətləndirir. Aİ-nin 2023-cü ildə mandatı Azərbaycanla razılaşdırılmadan uzatması isə diplomatiyanın universal prinsiplərinə, xüsusilə də suverenlik hüququna açıq hörmətsizlik kimi görünür. Əslində, bu addım Azərbaycanı yalnız tənqid etməyə deyil, həm də daha konkret hərəkətlərə keçməyə vadar edir.
Bakının strategiyası aydın və çoxşaxəlidir. Bir tərəfdən, Azərbaycan Macarıstan kimi müttəfiqlərindən dəstək alaraq mandatın uzadılmasını bloklamaq üçün hüquqi və diplomatik mexanizmləri işə salıb. Digər tərəfdən, ölkə Aİ-nin regiondakı təsirini zəiflətmək üçün praktik addımlar atır. Rusiya və Türkiyə ilə əlaqələrin gücləndirilməsi bu prosesdə açar rol oynayır. Bu əməkdaşlıq, sadəcə, Aİ-nin Cənubi Qafqazda təsirini balanslaşdırmaq deyil, həm də Brüsselin Azərbaycana qarşı istənilən təzyiqlərinə qarşı "qoruyucu sipər" funksiyası daşıyır.
Azərbaycan, həmçinin Aİ-nin mandatın uzadılmasına dəstək verən üzv ölkələrinə qarşı diplomatik təzyiqləri artırır. Brüsselin daxili birliyinin onsuz da sarsıntılar keçirdiyi indiki mərhələdə bu təzyiqlər, Avropanın daxili parçalanmasını daha da dərinləşdirə bilər.
Polşanın Ermənistanla yaxınlaşmasının əsas səbəblərindən biri də onun 2025-ci ildən etibarən Avropa Şurasına sədrliyi dövründə regional problemlərin həllində liderlik iddiasını göstərmək istəyi ilə bağlıdır. Bu səfər həm də Varşavanın Aİ-nin şərq qonşuluq siyasətində rolunu artırmaq cəhdlərinin bir hissəsi idi. Polşa bu yolla həm Rusiya təsirini zəiflətməyi, həm də Ermənistanı daha çox Avropa orbitinə cəlb etməyi hədəfləyir.
Duda səfərinin hər addımı ilə Polşanın sadəcə bir regional oyunçu deyil, həm də Avropanın şərq qonşuluq siyasətində əsas bir mühərrik olduğunu göstərməyə çalışdı. Arazdəyəndəki müşahidələr və yerli məsələlərə dair geniş müzakirələr, əslində, Avropa İttifaqının yeni "Şərq ekspedisiyası"nın konturlarını müəyyənləşdirdi.
Məzkur səfər, əslində, sadəcə diplomatik bir addım deyil, həm də Avropa İttifaqının Cənubi Qafqazdakı yeni mərhələsinin simvolu da hesab oluna bilər. Bu səfər Polşanın artan regional rolunu və Avropanın yeni yanaşma xəttini ortaya qoydu. Ermənistan və Azərbaycan arasındakı sülh prosesində Avropanın tərəfkeşliyi yalnız region üçün deyil, həm də Aİ-nin öz daxilindəki siyasi dinamikalar üçün bir sınaq olacaq.
Polşa prezidenti bu səfərlə yalnız Ermənistanla münasibətləri inkişaf etdirmək niyyətini nümayiş etdirdi, həm də Avropanın regional ambisiyalarının yenidən qurulmasına dair vacib bir siqnal verdi.
Ermənistan üçün Aİ müşahidə missiyasının fəaliyyəti xarici siyasətdə həyat-məqam məsələsidir. İrəvan missiyanı yalnız diplomatik müttəfiq deyil, həm də təhlükəsizliyinin əsas təminatçısı kimi görür. Xüsusilə Azərbaycanla şərti dövlət sərhədində davam edən gərginliklər fonunda, missiya İrəvan üçün geosiyasi "sipər" rolunu oynayır. Amma əsla unutmayaq ki, İrəvanın bu məsələdə özünəməxsus təhlükəli oyunu da var.
İrəvanın missiyanın mandatının zəruriliyini əsaslandırmaq üçün sərhəd boyunca təxribatlara əl atmaq ehtimalı yüksəkdir. Bu cür təxribatlar, regionda yeni eskalasiya riski yaradır və sülh prosesini təhlükə altına alır. Ermənistanın bu cür riskli gedişləri İrəvanı qısa müddətdə diplomatik üstünlük qazandıra bilər, lakin uzunmüddətli perspektivdə regionu daha da qeyri-sabit vəziyyətə sala bilər.
Aİ Cənubi Qafqazda möhkəmlənmək istəyir, lakin bu istəyin qarşısında bir neçə maneə var. Azərbaycanla razılaşdırılmadan mandatın uzadılması Bakının anti-Avropa mövqelərini daha da gücləndirir və ölkəni Rusiya-Türkiyə oxuna daha da yaxınlaşdırır. Bu vəziyyət Brüssel üçün regiondakı geosiyasi oyunda böyük məğlubiyyət deməkdir.
Üstəlik, Aİ daxilində mandatın uzadılmasına dair fikir ayrılıqları da Brüsselin birliyini sual altına qoyur. Macarıstan kimi ölkələrin Azərbaycanın mövqeyini dəstəkləməsi, Aİ-nin daxili qütbləşməsini daha da artırır. Bu cür gərginliklər Avropanın digər qlobal çağırışlara qarşı kollektiv şəkildə reaksiya vermə qabiliyyətini zəiflədir.
Aİ-nin Cənubi Qafqazda sabitliyi təmin etmək arzusu ilə üzləşdiyi bu çağırışlar, bir tərəfdən Azərbaycanın suverenliyini təmin etmək üçün mübarizəsini gücləndirir, digər tərəfdən isə Ermənistanın təxribatlar yolu ilə üstünlük qazanmaq cəhdlərini artırır. Bu, regionun gələcəyi üçün həssas və mürəkkəb tarazlıq deməkdir.
Azərbaycan üçün isə vəziyyət açıqdır: Brüsselin təzyiqlərinə qarşı güclü diplomatiya və strateji müttəfiqlərlə iş birliyi regionun gələcək siyasi mənzərəsini müəyyən edəcək. Azərbaycan, yalnız müşahidəçi deyil, həm də öz taleyinin fəal iştirakçısı olduğunu sübut etməyə hazırdır.
... Ancey Dudanının Ermənistana səfəri Polşanın və bütövlükdə Avropa İttifaqının (Aİ) Cənubi Qafqazda artan maraqlarını bir daha gündəmə gətirdi. Bu səfər bir çox cəhətdən Aİ-nin bölgədəki strateji məqsədlərinin güzgüsü hesab edilə bilər. Cənubi Qafqaz, qədim tarix boyu Qərb ilə Şərqin qovuşduğu bir coğrafiya kimi, bu gün də qlobal siyasətin fokus nöqtələrindən birinə çevrilib. Ancaq bu mürəkkəb regionda uğur qazanmaq üçün yalnız səfərlər və bəyanatlar kifayət etmir - real siyasət və tarazlıq tələb olunur.
Ermənistan və Azərbaycanın maraqları arasında balans yaratmaq Aİ-nin bu bölgədə sülhməramlı güc kimi etibarlılığını təsdiq edə biləcək ən böyük sınaqdır. Ancey Dudanının səfəri məhz bu məsələnin əhəmiyyətini qabardır: Ermənistanın Avropaya inteqrasiya səyləri, Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyində oynadığı kritik rol və ümumiyyətlə, regionun geosiyasi qovşaq olaraq əhəmiyyəti.
Cənubi Qafqaz, şahmat taxtasında Varşava ilə İrəvanın bir gedişlə həm qələbə, həm də məğlubiyyət yaşaya biləcəyi kritik bir mövqedir. Aİ üçün bu "şahmat taxtası" bir tərəfdən Ermənistanın dəstəklənməsi, digər tərəfdən isə Azərbaycanın mühüm strateji tərəfdaş kimi qorunması arasında balans tələb edir.
Avropa İttifaqının növbəti addımları Brüsselin geosiyasi reallıqları nə qədər yaxşı anladığını göstərəcək. Əsas məsələ budur: Aİ bu mürəkkəb regionda yalnız diplomatik təsirə güvənməli, yoxsa daha aktiv vasitəçilik rolunu üzərinə götürməlidir? Yaxın aylarda Aİ müşahidə missiyasının mandatının uzadılması məsələsi bu sualın cavabını verəcək.
Mandatın uzadılması ilə bağlı qərar təkcə regiondakı vəziyyətin qiymətləndirilməsi ilə deyil, həm də Aİ daxilindəki daxili birliyin möhkəmlənməsi ilə bağlı olacaq. Üzv dövlətlər arasında yekdillik olmadan hər hansı geosiyasi addım riskli və yarımçıq qala bilər. Bu məsələdə uğur Avropa diplomatiyasını beynəlxalq səviyyədə gücləndirə bilər, lakin uğursuzluq Aİ-nin regional münaqişələrdə rolunun yalnız nominal olduğunu göstərəcək.
Cənubi Qafqaz, sözün əsl mənasında, qlobal və regional maraqların çarpazlandığı nöqtədir. Burada ABŞ, Rusiya, İran, Türkiyə və indi də Aİ öz oyun qaydalarını tətbiq etməyə çalışır. Lakin bu cür mürəkkəb "oyun meydanı"nda Aİ-nin hansı rolu oynayacağı böyük sual altındadır.
Brüsselin diplomatiya masasında bu bölgə həm şans, həm də çağırışdır. Uğurlu balans Aİ-ni beynəlxalq arenada daha güclü oyunçuya çevirə bilər. Əks halda isə Avropa İttifaqı yalnız kənardan izləyici rolunda qalmağa məcbur olacaq.
Ancey Dudanının Ermənistana səfəri ilə Cənubi Qafqaz bir daha Avropa diplomatiyasının fokus nöqtəsinə çevrildi. Brüsselin bu bölgədəki gələcəyi yalnız Ermənistan və Azərbaycan arasında balans yaratmaqla deyil, həm də üzv dövlətlər arasında yekdil qərarlar qəbul edə bilmək qabiliyyəti ilə ölçüləcək.
Bu mürəkkəb şahmat oyununda Avropa İttifaqı öz "vəziri"ni itirməmək üçün düzgün strategiya qurmalı və tərəflər arasında tarazlıq saxlamalıdır. Əks halda, Cənubi Qafqazda edilən hər səhv həm regionun, həm də Aİ-nin gələcəyinə ciddi təsir göstərə bilər.
