Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Əroğanın baş müşaviri Yalçın Topçu Teleqraf.com-a müsahibə verib.
Publika.az həmin müsahibəni təqdim edir:
- Yalçın bəy, Azərbaycana xoş gəlmisiniz. Əvvəla səfərinizin məqsədini öyrənmək istərdik.
- Öncəliklə qəhrəman Azərbaycan xalqına təşəkkür edirəm. Çünki onlar 1944-cü ildə sürgün edilmiş Axısqa türklərinə qucaq açıblar. Mən özüm Axısqa türküyəm və Bakıya da Dünya Axısqa Türkləri Təşkilatının beşinci qurultayında iştirak üçün gəlmişəm.
- Maraqlıdır... Bu təşkilatın əsas məqsədləri nədir?
- Əsas məqsəd 1944-cü ildə 9 ölkəyə sürgün edilmiş axısqalıların vətəninə geri dönməsidir. Eyni zamanda, onların mədəni, təhsil, ümumilikdə isə təməl ehtiyaclarının həllinə yardım etmək qurumun əsas vəzifələrindəndir.
- Sürgün edilmiş türklər əsasən hansı ölkələrdə məskunlaşıb, onların geri dönüşü nə dərəcədə realdır?
- Çox təəssüf ki, 1944-cü ildə Gürcüstan Respublikasından sürgün olunan Axısqa türklərinin BMT qətnamələrinə rəğman geri dönüşünə şərait yaradılmır. Burada əsas günahkar Rusiya, BMT və Gürcüstandır. Axısqalıların dədə-baba yurdlarına dönmə haqqı tanınmır. Niyə? BMT Qarabağla bağlı sərgilədiyi mövqeyin eynisini təkrar edir. Qətnamə var, icra yoxdur.
Azərbaycan 30 ildən sonra Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi sayəsində torpaqlarına qovuşa bildi. Hesab edirik ki, Rusiya sözügedən məsələdə vasitəçi olmalıdır. Rəsmi Tbilisi inadından əl çəkməlidir.
Axısqa türkləri Gürcüstanın ərazi bütövlüyünə təhdid yaratmır. Bu, mümkünsüzdür. Soydaşlarımız da gürcü vətəndaşı kimi eyni hüquqa sahib olmalıdır. Onlar 80 il əvvəl ata-baba yurdlarından qovulub, yerinə ermənilər yerləşdirilib. Dünya bunu qəbul etməməlidir.
Axısqa türkləri hazırda Türkiyə, Azərbaycan, Özbəkistan, Tacikistan, Qazaxıstan, Rumınya kimi dövlətlərdə məskunlaşıblar.
.jpg)
- BMT-nin qətnamələri yerinə yetirilərsə, nə qədər Axısqa türkü geri qayıda bilər?
- Hazırda müxtəlif ölkələrdə 1 milyondan çox soydaşımız yaşayır. Onlar sovet vaxtı daimi öz türk kimliklərini qorumağa çalışıblar. Ona görə də başlarına belə zülmlər gətirilir. İmkan verməyiblər ki, pasportlarına qazax, ya tacik yazılsın.Tələb ediblər ki, ora mütləq şəkildə türk adı qeyd olunmalıdır.
- Gürcü hökumətinin məsələyə münasibəti necədir?
- Gürcüstan bəhs etdiyimiz qətnamələri tanıyır, ancaq icra etmir. Hazırda məlum olduğu kimi, adıçəkilən ölkədə vəziyyət stabil deyil. İstəyirik ki, daxili çaxnaşma səngisin.
Məsələyə ümumilikdə yanaşsaq, Gürcüstan dövlət ağılı ilə hərəkət etməlidir. Onlar axısqalıların təcrübəsindən yararlana bilərlər. Türklər onsuz da Azərbaycan və digər ölkələrdə məskunlaşıblar. Əksəriyyəti Gürcüstana qayıtmayacaq. Bununla belə haqları tanınmalıdır. Sürgün olunma vaxtından bu günə qədər bir neçə nəsil dəyişib.
1944-cü ildə doğulmuşların hazırda 80 yaşı var. Qayıdış haqlarıdır. Heç bir ölkə türklərin onlara ziyan verdiyini deyə bilməz. Biz dağı bağ etmişik, bataqlığı cənnətə çevirən xalqıq. Kiminsə bu məsələdə qorxmasına ehtiyac yoxdur.
- Axısqalıların Azərbaycandakı sayı barədə məlumat varmı, onların ictimai proseslərdə rolları nə qədərdir?
- Türk dünyasını ailə kimi təsəvvür etsək, 7 övladdan ibarət olduğunu deyə bilərik. Azərbaycan və Türkiyə isə əkiz qardaşlardır. Qardaş kimi daim bir-birimizə arxalanmışıq. Azərbaycanın sahiblənmə ənənəsi Nəriman Nərimanovun dövründən başlayıb.
Axısqalıların burada sayı təxmin edilən rəqəmlərə görə, 40-50 min civarındadır. Onlar özlərini yad hiss etmirlər. Hökumət daxilində və digər önəmli vəzifələrdə yer alan axısqalılar hər iki Qarabağ müharibəsində fəal iştirak etmişdilər. Onların arasında bir neçəsi də şəhid olub. Bununla qürur duyuruq.
- Maraqlıdır, Nəriman Nərimanovun adını çəkdiniz...
- O möhtəşəm insandır.
- Azərbaycan Cümhuriyyətinin süqutuna görə bizdə Nərimanova münasibət birmənalı deyil. Çox da sevilmir.
- Səhv edirlər. Onun Atatürkə məktubu var. Orada qeyd olunur ki, qardaş qardaşa borc verməz. Çətinlik zamanı əl uzadar. Allah ona rəhmət eləsin. Nərimanov şəhiddir. Bunu xüsusi qeyd etmək lazımdır. Xaincəsinə Moskvaya çağırıldı və şəhid edildi.
.jpg)
- Məlumata görə, Suriya ərazisində də Axısqa türkləri yaşayır. Məlumdur ki, hazırda həmin ölkədə vəziyyət stabil deyil. Onlarla koordinasiyalı işləyə bilirsinizmi?
- Əlaqələrimiz yüksək səviyyədədir. Suriya ərazisində əsasən Oğuz türkləri məskunlaşıb. Qarşıdurmanın ilk günündən onlarla əlaqədəyik, talelərini yaxından izləyirik.
Qatil Əsəd ölkəsini tərk etdi, hazırda Suriyada yeni dövr başlayır. İstəyimiz odur ki, orada yaşayan bütün etnik, dini qruplar, ümumilikdə isə bütün xalqlar mehriban şəkildə yaşasınlar. Suriya unitar dövlət olmalıdır. Ərazi bütövlüyü qorunmalı, hər kəs özünü sərbəst ifadə etməlidir. Hazırda hakimiyyəti ələ keçirənlər də bunun tərəfdarıdır. Onlar qeyd edirlər ki, suriyalılar xarici qüvvələrin nəzarətindən çıxmalıdırlar.
Burada əsas nəzərdə tutulanlar YPG və PKK-dır. Terrorçular ABŞ ilə bağlantılardan əl çəkməlidirlər. Əsəd farsa, rusa arxalandı, nəticəsi ortadadır. Hər kəs bundan dərs çıxarmalıdır.
- Qeyd etdiniz ki, Suriyanı unitar dövlət kimi görmək istəyirsiniz. Zaman-zaman Türkməneli Respublikasının, həmçinin kürdlərin dövlət yaratması ilə bağlı fikirlər dolaşıb. Ümumiyyətlə, Suriyanın gələcəyini necə görürüsünüz?
- Suriya ərazisində kənar qüvvələr nə xəyal edibsə, Türkiyə bunu kabusa çevirib. Sərhədlərimizdə, 100 il əvvəl bizim ərazilərimiz olan torpaqlarda terror dövləti qurula bilməz. Türkiyə rəsmiləri bunu müxtəlif tribunalardan bəyan ediblər. Bizi ən yaxşı Cənubi Koreya əsgəri tanıyır. Hamı bilməlidir ki, türklə savaşmaq onlara fayda verməz. Bizlə dost olmaq lazımdır. Hamı ağlını başına toplamalıdır.
Kimliyindən asılı olmayaraq, istənilən dövlətin Suriya ərazisində Türkiyənin maraqlarına zidd addım atmasına icazə verməyəcəyik. İmkan verilməlidir ki, suriyalılar azad şəkildə yaşasınlar. Boş xəyallardan vaz keçmək lazımdır, nəticəsi olmayacaq.
Nümunə istəyirlərsə, Çanaqqala, Sakariya, 15 iyul hadisələri buna misaldır. Sual edirəm, Suriyadan 11 min kilometr uzaqda yerləşən ABŞ-nin orada nə işi var? Və ya İsrail hansı maraqlar güdür? Yaxın Şərqin Vaşinqona hansısa təhdid yaratması başadüşülən deyil. Rusiyaya da eyni sualı vermək lazımdır. Onlar da bizə eyni sualla müraciət edirlər. Amma anlamırlar ki, 100 il əvvəl Şam, Hələb kimi ərazilər vilayətimiz idi. Bundan başqa, 900 km sərhəddimiz var.
Anadolu türklərindən belə deyim var: "Kimsə özünü Misirdə sultan görməsin!" Dədə-babalarının xatirələrinə baxsalar, bizim kim olduğumuzun fərqinə vararlar. Türkün nəyə qadir olduğunu ən yaxın zamanlarda Qarabağda nümayiş etdirdik.
.jpg)
- Ukrayna ərazisində, Krımda da Axısqa türkləri yaşayır. Təxminən saylarının 10 min olduğu deyilir. Ümumiyyətlə, müharibə onların həyatına necə təsir edib?
- Rusiya-Ukrayna müharibəsi başladıqdan sonra, Rəcəb Tayyib Ərdoğanın birbaşa göstərişi ilə 2000 nəfər axısqalı Türkiyə ərazisinə köçürüldü. Onların 1800-nə vətəndaşlıq verilib, evlə təmin olunublar. Bir-iki ilə bütün ailələr mənzilə sahib olacaqlar.
Məlumdur ki, Rusiya Krımı işğal edib. Sözügedən ərazi tatar türklərinin qədim yurdudur. "Dildə, fikirdə, işdə bir" deyən İsmayıl bəy Qaspiralının yurdudur. Rusiya ora çökdü, dünya bunu seyr etdi. Bu gün Ukraynanı silahlandıranlar onda ciddi reaksiya vermədilər. İndi onlar Rusiyanı zəiflətmək məqsədilə Ukraynaya yardım edirlər.
Türkiyənin bu məsələdə mövqeyi bəllidir. Ankara həm Moskva, həm də Kiyevlə danışıqlar aparır, ədalətli sülhün əldə edilməsinə çalışır. Yaxın günlərdə İstanbulda Rusiya və Ukrayna nümayəndə heyətləri arasında görüş olacaq. Bu formatı Volodimir Zelenski də qəbul edir. Ən pis halda müharibə tərəflərin hazırda dayandıqları mövqelərdə dondurulmalıdır.
