Mənəvi və geosiyasi məna daşıyan addım kimi, Müqəddəs Taxt-Tacın Dövlətlərlə Əlaqələr üzrə Katibi, Baş Yepiskop Pol Riçard Qallaher sabah Bakıya çoxdan gözlənilən səfər üçün gələcək. Onun Azərbaycan paytaxtına qayıdışı sonuncu dəfə 2018-ci ildəki səfərindən sonra baş tutacaq. O zaman Qallaher, Azərbaycanın sabiq xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarov, Prezident İlham Əliyev və Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva ilə görüşlər keçirmişdi. Lakin bu dəfəki səfər sadəcə diplomatik addım deyil; bu, Azərbaycanın Vatikanla əlaqələrinin inkişaf edən dinamikasında daha dərin bir mənanı özündə daşıyır.
Baş yepiskop Qallaherin səfərinin əsas məqamı Bakıda ikinci katolik kilsəsinin tikintisi üçün torpağın təntənəli şəkildə müqəddəs elan edilməsi mərasimi olacaq. Yeni kilsənin təməl daşı Şərifzadə küçəsində, şəhərin tarixi katolik mərkəzlərindən uzaq bir yerdə qoyulacaq. Ertəsi gün Qallaher, Bakının mövcud Kilsəsi – Müqəddəs Məryəmin Pak Qüsursuz Qədiməsinin kilsəsində müqəddəs mess mərasimini rəhbərlik edəcək.
Yeni kilsə layihəsi bir çox suallar doğurur. Azərbaycanın katolik icması sadəcə 2,000 nəfərdən ibarətdir – bu, əsasən müsəlmanlardan ibarət olan əhalinin demək olar ki, nəzərə çarpmayan bir hissəsidir. 2007-ci ildə Bakının mərkəzində inşa edilmiş mövcud Katolik Kilsəsi icmanın ehtiyaclarını rahatlıqla qarşılayır. Bəs niyə uzaq bir ərazidə daha bir katolik məbədi inşa olunur?
Tarixi kontekst bu suala qismən cavab verir. İkinci Dünya Müharibəsinə qədər Azərbaycanın katolik icması, əsasən alman və polyak əhalisi sayəsində inkişaf etmişdi. Adolf Eyxlerin 1899-cu ildə inşa etdiyi neo-qotik Müqəddəs Məryəmin Pak Qüsursuz Qədiməsi kimi memarlıq abidələri onların mədəni töhfələrinin şahididir. Lakin sovet dövrü deportasiya və katolik həyatının silinməsi ilə nəticələndi. Bu gün yeni kilsə, keçmiş dövrün xatirəsi və ya strateji bir körpü kimi görünür.
Vatikan uzun müddətdir ki, Azərbaycanın qlobal katolik irsinin dəstəklənməsindəki rolunu tanıyır. Heydər Əliyev Fondu, Vatikanda katakombaların bərpası da daxil olmaqla, bir sıra dini abidələrin yenidən qurulmasını maliyyələşdirib. Bu tərəfdaşlıq qarşılıqlı faydalı münasibətləri vurğulayır: Azərbaycan Avropanın mədəni sahələrində yaxşı niyyət və görünürlük qazanır, Vatikan isə maliyyə və lojistik dəstəyin vacib bir mənbəyini əldə edir.
Lakin Vatikanın Azərbaycanın təşəbbüslərinə reaksiyası ehtiyatlı olub. Müqəddəs Taxt-Tac Bakının töhfələrini dəyərləndirsə də, Azərbaycanla mübahisəli geosiyasi məsələlərdə mövqe tutmaqdan çəkinib. Son illərdə Azərbaycanla Qərbi Avropa arasında münasibətlər vətəndaş cəmiyyətinə təzyiqlər səbəbindən pisləşib və Vatikan neytrallığı üstün tutaraq, müdaxilə etməməyi seçib.
İkinci kilsənin inşası bu mürəkkəb əlaqəni dərinləşdirmək cəhdi ola bilər. Azərbaycanın rəhbərliyi Vatikanın yumşaq güc rolunu oynayacağını, Avropanın ölkəyə baxışlarına təsir edəcəyini ümid edə bilər. İndiyə qədər Müqəddəs Taxt-Tac öz iştirakını mədəni təşəbbüslərlə məhdudlaşdırıb, məsələn, Azərbaycan alimlərinə öz zəngin arxivlərinə çıxış təmin etməklə – bu, yaxşı niyyətli bir addımdır, lakin siyasi dəstəkdən uzaqdır.
Qallaher Şərifzadə küçəsindəki yeni yerin müqəddəs elan edilməsi üçün hazırlaşarkən, mərasim həm dini, həm də diplomatik siqnallar üçün platforma kimi xidmət edəcək. Bu, sadəcə Azərbaycanın çoxkonfessional tolerantlığının rəmzi deyil, həm də Vatikan və Qərblə daha dərin əlaqələr qurmaq istəyinin incə xatırlatmasıdır.
Bu layihənin Vatikanın Azərbaycanın siyasi və mədəni məqsədlərinə daha fəal cəlb edilməsinə yol açıb-açmayacağı hələ ki məlum deyil. Hazırda Şərifzadə kilsəsi bir çox mənada inamı təcəssüm etdirir: həm dinə, həm də diplomatiyanın davamlı potensialına olan inamı.
