Bakı. Trend:
"İstənilən hakimiyyət insanı pozar, mütləq hakimiyyət isətamamilə pozar". Lord Aktonun bu sözləri hələ də həqiqirespublikanın nə olduğunu xatırlayanların ürəyində əks-sədadoğurur. Çünki onlar unutmurlar ki, Fransa təkcə bir ölkə deyil,bir ideya, bir zamanlar barrikadaların arxasında müdafiə olunan birarzu idi. Bu gün isə o arzu yalnız bir kölgədir, siyasi cəhalətbataqlığında batan əzəmətin tutqun xatirəsidir.
Bir zamanlar azadlıq, bərabərlik və qardaşlıq məbədi olan Fransaindi acınacaqlı mənzərəni xatırladır. Maarifçilik fəlsəfəsinidünyaya bəxş edən respublika bu gün öz liderlərinin biganəliyininvə elitanın laqeydliyinin ağırlığı altında sönməkdədir. Fırtınazamanı kapitanını itirmiş gəmiyə bənzəyir. Amma əgər kapitan varidisə? Əgər məhz onun əli ölkəni inamla aysberqə doğrusürükləyirsə?
Emmanuel Makron. Bir zamanlar ümid işığı kimisəslənən ad. Yenidənqurma dövrünün siyasətçisi, texnokrat vəRönesans dövrünün insanı olmaq iddiasında olan bir şəxs. Onunhakimiyyətə gəlişi populyarlaşan populizm və dəyərdən düşəndemokratiya dövründə ümid kimi qarşılandı. Lakin illər keçdikdənsonra nə görürük? Seçki kampaniyalarında o qədər məharətlə nümayişetdirdiyi "Cokondanın təbəssümü" artıq özünütəskin edən bir maskaya çevrilib.
Bir zamanlar demokratik idealların simvolu olan respublika indifırtınada azmış bir gəmini xatırladır. Emmanuel Makron - ölkənindirçəlişi üçün ümid edilən şəxs - onun məhv olmasının səbəbinəçevrildi. Onun idarəçiliyi daha çox Aristotel faciəsinə bənzəyir,burada təkəbbür həmişə fəlakətlə nəticələnir.
Makron: siyasi fəlakətin alkimiyaçısı
Emmanuel Makron öz uğursuzluğunun memarıdır. Onun hakimiyyətisiyasi institutları məzhəkəyə çevirən təkəbbür yarmarkasınabənzəyir. Bu absurda son əlavə - Fransua Bayrunun yeni baş nazirtəyin edilməsidir. Siyasi səhnənin veteranı olan Bayru hökumətixilas etmək üçün yox, prezidentin yazdığı tragikomediyada qurbanlıqkeçi rolunu oynamaq üçün çağırılıb. Mişel Barnyenin uğursuzluğundansonra Makron, kimisə bu çətin döyüşə göndərmək ümidi ilə ətrafınabaxır. Amma Fransa onun siyasi təcrübələrinin sınaq meydanıolmaqdan yorulub.
Siyasi boşluq: Makron və Beşinci Respublikaməntiqi
Yaydan bəri Fransa faktiki olaraq hökumətsiz yaşayır.Parlamentlə dialoq qura bilməyən Makron məhv yolu seçdi. O,qanunverici orqanı buraxdı, növbədənkənar seçkilər keçirdi vəsarsıdıcı məğlubiyyətə uğradı. Yeni parlament konfiqurasiyası onunüçün kabusa çevrildi: çoxluq barışmaz düşmənlər - solçu "Yeni XalqCəbhəsi" və sağçı "Milli Birlik" (Marin Le Pen) tərəfindən ələkeçirildi. Beşinci Respublikanın ruhu və məntiqi koalisiya qurmağıtələb etsə də, Makron öz sarayına qapanaraq mühasirədəki monarxaçevrilib.
Fransua Bayru: qılıncsız qaskon muşketyor
Fransua Bayru ziddiyyətli bir fiqurdur. Qaskoniyadan olan vəd'Artanyanın vətənindən çıxan bu 73 yaşlı fermer oğlu bir zamanlarsiyasi muşketyor hesab olunurdu. Lakin illər onun qılıncını birqələmlə əvəzlədi. İki dəfə nazir olmuş Bayru artıq dövlətxadimindən çox yazıçı və tarixçi kimi tanınır.
Onun kiçik "Demokratik Hərəkat" partiyasıparlamentdə 36 mandat sahibidir - şərtləri diktə etmək üçün çox az,Makron üçün faydalı olmaq üçün isə yetərincədir. Bayrunun təyinatıümidsizlik addımıdır, heç bir nəticə verməyəcək bir yoldur.
Sol və sağ: siyasi meydanı kəsən qayçı
Fransa parlamenti qladiator arenasını xatırladır. Solçular,"Yeni Xalq Cəbhəsi", artıq baş nazir vəzifəsinə öz namizədini -Lüsi Kasteni irəli sürüb. Onların proqramı sosialistlərin arzusu vəiqtisadiyyat üçün kabusdur: minimum əmək haqqının 1600 avroyaqaldırılması, pensiya yaşının azaldılması və 4000 avrodan çoxqazanan ailələrin vergiyə cəlb olunması. Borc bataqlığında olanFransa üçün bu proqram sadəcə utopiyadır.
Digər tərəfdə isə Marin Le Penin sağçı millətçiləri miqrasiyayaqarşı sərt tədbirləri, sosial xərclərin azaldılmasını və millisuverenliyin bərpasını tələb edirlər.
Büdcə kəsiri: Fransanın iqtisadiyyatı üçün qaradəlik
İqtisadi böhran siyasi qeyri-sabitliyin fitilini alovlandırır.Fransanın büdcəsi hər şeyi udan bir "qara dəlik" kimidir. 2024-cüildə kəsir 150 milyard avro təşkil edib, 2025-ci il üçün isə burəqəm 180 milyarda çatacaq. Dövlət borcu 3.2 trilyon avroyayüksəlib. Müqayisə üçün: ölkənin əvvəlki tarixində bu borc 2trilyonu keçmirdi. Makron 7 ildə ona 1.2 trilyon avro əlavəedib.
Bivəfa Barnyenin büdcə layihəsi - xərclərin ixtisarı vəvergilərin artırılması təklifi - sağdan, soldan və həttamərkəzçilər tərəfindən rədd edildi. Bu gün Fransa iqtisadi uçurumadoğru irəliləyir və onu necə dayandırmaq lazım olduğunu heç kimbilmir.
Xarici siyasətin tənəzzülü: Fransa dünyanınkənarında
Beynəlxalq arenada Fransa məğlubiyyətlər zəncirini yaşayır.Afrikada onun mövqeləri zəifləyir: Mali və Burkina-Faso kimi keçmişmüstəmləkələr Parisdən üz döndərir. Cənubi Qafqazda isə FransaAzərbaycan və Gürcüstanla münasibətləri korlayaraq təsir gücünüitirib. Mərakeşə verdiyi dəstək üzündən Əlcəzairlə yaranangərginlik Fransanın təcridini daha da dərinləşdirib. HəttaAvropada, Parisin ənənəvi olaraq aparıcı rol oynadığı məkanlardabelə, Makron zəif və qərarsız görünür.
Dəyişikliklər zamanı, yoxsa tənəzzül dövrü?
Sol cinah artıq növbədənkənar prezident seçkilərinə hazırlığabaşlayıb. “Boyun əyməz Fransa” hərəkatının lideri Jan-LükMelanşonun tərəfdarları namizəd irəli sürmək üçün imzalar toplayır.Bu, kompromisin mümkünsüz olduğunun əlamətidir. Solçular vəsağçılar Makronu xilas etməyi deyil, onun hakimiyyətinə son qoymağıhədəfləyirlər.
Ekspertlər getdikcə daha çox vurğulayırlar ki, böhrandan yeganəçıxış yolu prezidentin könüllü istefası ola bilər. Amma Makron beləbir addıma hazırdırmı? Hələ ki, o, hakimiyyətə möhkəm yapışır,Fransa isə xaosda boğulmağa davam edir.
Fransa uçurumun astanasında
Fransa yeni siyasi təlatümlərin astanasındadır. Hakimiyyətiflici, iqtisadi böhran, beynəlxalq təsirin itirilməsi - bütünbunlar Makron idarəçiliyinin nəticələridir. Fransua Bayrununtəyinatı bir həll yolu deyil, sadəcə labüdlüyün təxirəsalınmasıdır. Ölkəyə yeni kurs, yeni enerji, yeni lider lazımdır.Amma Fransa özünü itirməzdən əvvəl belə bir lider ortayaçıxacaqmı?
Makrona hər şey verilmişdi: xalqın dəstəyi, hakimiyyət, dünyaarenasında hörmət. Lakin çarəsiz respublikaya həyat nəfəsi verməkəvəzinə, o, özünü onun başlıca məhvedicisinə çevirdi. Onunidarəçiliyi Aristotel faciəsini xatırladır: hərəkətverici qüvvətəkəbbürdür və nəticə isə qaçılmaz bir fəlakətdir.
Onun “inqilabi” elan edilən islahatları bürokratikmexanizmlərdən başqa bir şey olmadı. Makron anlayışdan uzaq birtexnokrat olaraq unudur ki, yaşayan bir ölkə heç vaxt riyazidüsturlara uyğunlaşdırıla bilməz. Vergi siyasəti onsuz daçətinliklə yaşayanların çiyninə daha çox yük qoydu, inqilablarındayağı olan işçilər və kəndliləri öz vətənlərində "siyasi sürgünə"çevirdi. “Sarı jiletlilər” sadəcə iqtisadi ədalətsizliyə qarşıetiraz deyil, milli ağrının və ümidsizliyin rəmzi oldu. Hakimiyyətisə bu fəryada cavab olaraq dəyənəklər və gözyaşardıcı qazgöndərdi.
Amma Fransanı dağıdan təkcə iqtisadiyyat deyildi. Onu mənəviböhran məhv etdi. Makron unudur ki, o, sadəcə prezident deyil, həmdə inqilab atəşinin varisi, Respublika prinsiplərininqoruyucusudur. Onun soyuq, texnokratik ritorikası ruh və ehtirasdanməhrumdur, halbuki ölkəni ruhlandıracaq sözlərə ehtiyac var."Liberté, égalité, fraternité" (Azadlıq, bərabərlik, qardaşlıq)artıq deviz deyil, heç kimin fərqinə varmadığı fasadlara həkkolunmuş boş bir şüardır.
Elə bir vaxtda ki, Makron öz xalqının yanında dayanmaq əvəzinə,öz təkəbbüründə boğulan elitanın simasına çevrildi. Onun Fransası –bankların və korporativ iclasların Fransasıdır, inqilab ideyasınındoğulduğu işçi məhəllələrinin və kəndlərin deyil.
Bu məqamda məşhur ifadəni xatırlamamaq olmur: “Tarix iki dəfətəkrarlanır: birinci dəfə faciə, ikinci dəfə məzhəkə kimi.” Lakingörünür, Fransa həm faciəni, həm də məzhəkəni bir araya gətirməyəqərar verib. Biz tənəzzül faciəsini və elitaların tünd şüşəlilimuzinlərdə xalqın dərdinə “çözüm” axtarmaq görüntüsündə olduğuməzhəkəni görürük.
Bəs çıxış yolu nədir? Yenidən dirçəlişmümkündürmü? Bu gün Fransa öz mahiyyətini itirməyə heç vaxtolmadığı qədər yaxındır. Amma onun tarixində dəfələrlə ağırböhranlar olub ki, bu xalq həmişə feniks kimi külündən yenidəndoğulub. Bugünkü böhran ümidsiz görünsə də, xilas yalnız səhvləriqəbul etməkdən başlayır. Xalqın səsini yenidən eşitmək, başlanğıca– Jan Jak Russo və Robespyerin bir vaxtlar alovlandırdığı o ocağaqayıtmaq lazımdır.
Bəs gəminin kapitanı xalqı eşitmək istəmirsə? O zaman bir yolqalır: ona xatırlatmaq ki, Fransa onun şəxsi mülkü deyil, xidmətedilməli olan ideyadır. Əgər Makronun səhvlərini etiraf etmək üçüncəsarəti çatmırsa, xalqın öz gələcəyi uğrunda mübarizə aparmaq üçüncəsarəti kifayət qədərdir. Axı Fransanın tarixi heç vaxtkabinetlərin sakitliyində deyil, meydanlarda və küçələrdəyazılıb.
Respublika diridir, ideya diri qaldıqca. İdeya isə hərhansı hakimiyyətdən daha güclüdür.
