Elm adamları neytrinoların və ya “xəyali hissəciklər”in maddənin ilkin qanunlarını yazmağa kömək edəcə biləcəyini düşünürlər.
Çinin cənubundakı qranit təpəsinin altındakı, ətrafımızda gizlənmiş sirrlərlə dolu “xəyali hissəciklər”in izini tapacaq nəhəng bir detektor demək olar ki, tamamlanmaq üzrədir.
Valyuta.az xəbər verir ki, “Jiangmen Yeraltı Neytrino Nəzarət Mərkəzi” tezliklə kainatın necə yaranmağa başladığını anlamağa kömək edəcək çox kiçik kütləli kosmik hissəciklər olan neytrinoları aşkar etmək kimi çətin bir vəzifəyə başlayacaq.
Detektor “xəyali hissəciklər”i hərtərəfli araşdırmaq üçün dünya üzrə inşa edilən üç detektordan biri olacaq. ABŞ və Yaponiyada olan digər iki detektor hələ tikinti mərhələsindədir.
Neytrinoları izləmək kainatın necə meydana gəldiyini anlamaq üçün mühüm bir uğurdur.
Northwestern Universitetində nəzəri fizikaçı olan və layihədə iştirak etməyən Andre de Gouvea bu layihə texnologiyanı yeni həddə çatdıracaq. O qeyd edib ki, bunu etməyi bacarsalar, inanılmaz olar.
Neytrinolar nədir?
Neytrinoların tarixi Böyük Partlayışa (Big Bang) qədər uzanır və hər saniyə trilyonlarla neytrino bədənimizdən keçir. Günəş kimi ulduzlardan püskürürlər və atom hissəcikləri sürətləndiricidə toqquşanda xaricə çıxırlar.
Elm adamları neytrinoların mövcudluğunu demək olar ki, bir əsrdir bilirlər, amma bu hissəciklərin əslində nə olduğunu anlamaq hələ də başlanğıc mərhələlərindədir.
“JUNO” adlı detektorun idarəçiliyinə kömək edən Cao Jun deyib ki, dünyamızda ən az başa düşülən hissəcik budur. Ona görə də onu araşdırmalıyıq.
Ətrafda xırda səslər çıxaran kiçik neytrinoları özbaşına aşkar etməyin yolu yoxdur. Bunun əvəzinə, elm adamları digər maddə hissəcikləri ilə toqquşanda, nə baş verdiyini ölçərək işıq parlamaları və ya yüklü hissəciklər istehsal edirlər.
Neytrinolar digər hissəciklərlə çox nadir hallarda toqquşur, buna görə də fiziklər bir toqquşmanı yaxalama şanslarını artırmaq üçün diqqətli olmaldır.
De Gouvea qeyd edib ki, bu neytrinoları ölçməyin həll yolu böyük detektorlar inşa etməkdədir.
Kiçik hissəcikləri ölçmək üçün böyük bir detektor
Çinin Kaiping şəhərindəki 300 milyon dollarlıq (285 milyon avro) detektorun inşası doqquz ildən çox vaxt alıb. Yerin 700 metr (2,297 fut) dərinliyindəki mövqeyi, onu kosmik şüalardan və neytrino aşkar etmə qabiliyyətini poza biləcək radiasiyadan qoruyur.
Artıq inşaatın son mərhələsinə başlanılıb. Nəhayət, kürə şəklindəki detektoru neytrinolar keçərkən işıq yayacaq şəkildə dizayn edilmiş bir maye ilə dolduracaqlar və hər şeyi təmizlənmiş suya batıracaq.
Detektor 50 km uzaqlıqdakı iki nüvə enerji stansiyasındakı toqquşmalardan yaranan antineytrinoları (neytrinoların tərsi olan və elm adamlarının onların davranışlarını anlamağını təmin edən) araşdıracaq.
Antineytrinolar detektorun içindəki hissəciklərlə təmasda olduqda işıq parlaması istehsal edəcəklər.
Detektor uzun müddətdir davam edən bir sirr barədə mühüm bir sualı cavablandırmaq üçün nəzərdə tutulub. Neytrinolar kosmosda irəliləyərkən üç fərqli növ arasında keçid edirlər və elm adamları bunları ən yüngüldən ən ağır olana doğru sıralamaq istəyirlər.
Duke Universitetində fizikaçı olan və layihədə iştirak etməyən Kate Scholberg artıq qaçışda olan hissəciklərdə bu incə dəyişiklikləri aşkar etməyin çətin olacağını bildirib.
Çinin detektoru gələn ilin ikinci yarısında işləməyə başlayacaq. Bundan sonra, məlumatların toplanması və təhlil edilməsi bir az vaxt alacaq - buna görə elm adamlarının neytrinoların gizli həyatlarını tam olaraq ortaya çıxarmaq üçün hələ də gözləmələri lazım olacaq.
Bənzər iki neytrino detektoru - Yaponiyadakı “Hyper-Kamiokande” və ABŞ-dakı “Deep Underground Neutrino Experiment” tikinti mərhələsindədir.
Bu detektorların 2027 və 2031-ci illərdə fəaliyyətə başlaması planlaşdırılır və Çindəki detektorun nəticələrini, fərqli yanaşmalar istifadə edərək yoxlayacaqlar.
Kainatın necə yaradığını anlamaq
Neytrinolar digər hissəciklərlə çox az qarşılıqlı təsir göstərsələr də, zamanın başlanğıcından bəri varlar.
Bu Böyük Partlayışın qalıqlarını araşdırmaq, elm adamlarına kainatın milyardlarla il əvvəl necə inkişaf etdiyi və genişləndiyi barədə ipucu verə bilər.
Tədqiqatçılar neytrinoların cavab verə biləcəyi bir sual, kainatın niyə böyük əksəriyyətlə maddədən ibarət olduğu və antimaddənin niyə böyük ölçüdə yox olduğu ilə bağlıdır.
Elm adamları hər şeyin necə bu qədər qeyri-bərabər hala gəldiyini bilmir, amma neytrinoların maddənin ilkin qanunlarının yazılmasına kömək etmiş ola biləcəyini düşünürlər.
Onlara görə, sübut, hissəciklərdə gizlənə bilər. Əlbəttə, bunu öyrənmək üçün onları tutmaları lazım olacaq.
Davud
