Hər bir universitetdə semestr imtahanları müxtəlif qaydalara əsasən keçirilir. Bəzilərində yazılı imtahanlar, bəzilərində isə şifahi və test üsulları tətbiq olunur. Bu vəziyyət, tələbələr üçün bəzən qarışıqlıq yarada və universitetlər arasında imtahanın keyfiyyətində fərqliliklərə səbəb ola bilər.
Beləliklə, maraq doğuran sual yaranır: fərqli universitetlərin eyni fakültələrindəki imtahanlar bir araya gətirilərək toplu şəkildə təşkil oluna bilərmi? Bu modelin tətbiqi təhsil sistemində hansı dəyişikliklərə yol açar?
Mövzu ilə bağlı AzEdu.az-a Təhsildə Təhlil və Kommunikasiyalar Mərkəzinin direktoru Kamran Əsədov bildirib ki, fərqli universitetlərin eyni fakültələri arasında toplu imtahanların təşkil olunması ideyası təhsil sisteminin keyfiyyətini artırmaq və eyni ixtisas üzrə təhsil alan tələbələrin biliklərinin vahid standartlarla qiymətləndirilməsi baxımından maraqlı yanaşmadır:
“Lakin bu cür yanaşmanın tətbiqi həm üstünlüklər, həm də çətinliklər doğurur. Bu məsələyə həm Azərbaycan təhsil sistemi, həm də dünya təcrübəsi kontekstində baxmaq vacibdir.
Azərbaycanda hazırkı vəziyyətdə hər bir universitetin özünün daxili imtahan qaydaları var. Bəzi universitetlər yazılı imtahanlar keçirir, digərləri test üsulunu, bəzi hallarda isə şifahi imtahan metodunu seçirlər. Bu, tələbələrin bilik və bacarıqlarını müxtəlif aspektlərdən qiymətləndirməyə imkan versə də, nəticələrin obyektivliyini təmin etmək baxımından müəyyən problemlər yarada bilər. Məsələn, eyni fakültədə, lakin fərqli universitetlərdə təhsil alan tələbələr fərqli metodlarla imtahan verərkən, onların əldə etdiyi nəticələrin müqayisəsi çətinləşir. Bu, həm tələbələr, həm də işəgötürənlər üçün əlavə çətinliklər yaradır.
Toplu imtahanların tətbiqi bir neçə üstünlük təqdim edə bilər. İlk növbədə, belə bir sistem eyni ixtisas üzrə təhsil alan tələbələrin biliklərinin vahid meyarlarla qiymətləndirilməsini təmin edə bilər. Bu yanaşma həm universitetlərin tədris keyfiyyətini müqayisə etmək, həm də tələbələrin ümumi akademik səviyyəsini ölçmək üçün daha şəffaf mühit yaradar. Məsələn, Avropada tətbiq olunan Bologna Prosesi çərçivəsində bəzi ölkələrdə müəyyən ixtisas fənləri üzrə vahid imtahanlar keçirilir. Bu yanaşma tələbələrin beynəlxalq səviyyədə tanınan bilik və bacarıqlara sahib olduğunu sübut etməyə imkan yaradır.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, vahid imtahan sistemlərinin tətbiqi təhsilin standartlaşdırılması baxımından faydalıdır. Məsələn, Almaniyada bəzi ixtisaslarda (xüsusilə hüquq və tibb sahəsində) bütün universitetlərdə oxuyan tələbələr dövlət tərəfindən təşkil olunan vahid imtahan verir. Bu imtahanların nəticələri tələbələrin peşəkar sahədə fəaliyyət göstərmək hüququnu müəyyən edir. ABŞ-da isə hüquq fakültələrinin məzunları üçün vahid Bar Exam keçirilir. Bu imtahan hüquqşünasların bilik səviyyəsinin minimum standartlara cavab verdiyini yoxlamaq məqsədi daşıyır.
Azərbaycanda toplu imtahanların tətbiqi üçün ilk növbədə təşkilati məsələlər həll edilməlidir. Hər bir universitetdə fərqli kurikulumlar tətbiq olunur və bu fərqlilik toplu imtahanların məzmununun müəyyən edilməsində çətinliklər yarada bilər. Məsələn, bir universitetdə ixtisasın spesifik aspektlərinə daha çox diqqət yetirilirsə, digər universitet həmin fənnin ümumi nəzəriyyəsinə üstünlük verə bilər. Bu səbəbdən toplu imtahanların məzmunu hazırlanarkən vahid standartlar yaradılmalı və bütün universitetlər üçün uyğunlaşdırılmalıdır.
Bununla yanaşı, toplu imtahanların tətbiqi müəyyən təşkilati və logistik problemlər də doğura bilər. Minlərlə tələbənin eyni vaxtda imtahan verməsi üçün böyük miqyaslı infrastruktur, lazımi sayda nəzarətçi və təftiş mexanizmi tələb olunur. Bundan əlavə, regionlarda yaşayan tələbələr üçün bu imtahanlara fiziki olaraq qatılmaq çətinlik yarada bilər. Buna görə də, bu sistem tətbiq edilmədən əvvəl pilot layihələr vasitəsilə test olunmalıdır. Məsələn, yalnız müəyyən bir ixtisas və ya region üzrə məhdud sayda universitet toplu imtahanlarda iştirak edə bilər. Pilot layihələrin nəticələri bu yanaşmanın müsbət və mənfi tərəflərini daha dəqiq qiymətləndirməyə imkan verəcək.
Tələbələrin toplu imtahanlara münasibəti də bu prosesin uğurlu tətbiqində mühüm rol oynayır. Tələbələr arasında aparılmış sorğular göstərir ki, imtahanların obyektivliyinə inam yüksək olduqda, onların bu prosesə münasibəti daha müsbət olur. Məsələn, Azərbaycan Dövlət İmtahan Mərkəzi tərəfindən təşkil olunan qəbul imtahanlarının obyektivliyi tələbələr arasında etibar qazanıb. Bu təcrübədən toplu imtahan sistemində də faydalanmaq mümkündür.
Nəticə etibarilə, toplu imtahanların tətbiqi Azərbaycan təhsil sistemində müəyyən islahatlar tələb edir. Bu sistem təhsilin standartlaşması, obyektiv qiymətləndirmə və beynəlxalq rəqabətliliyin artırılması baxımından əhəmiyyətli ola bilər. Lakin onun həyata keçirilməsi üçün kurikulumların uyğunlaşdırılması, vahid qiymətləndirmə meyarlarının müəyyən edilməsi və tələbələrə dəstək mexanizmlərinin yaradılması vacibdir. Dünya təcrübəsindən faydalanaraq, bu cür bir sistemin təhsilin keyfiyyətinə necə təsir edəcəyini öyrənmək və bu prosesə tədricən keçid etmək ən effektiv yanaşma ola bilər”.
