Levon Ter-Petrosyanın 23 iyul 1993-cü il çıxışının yazılı tərcüməsi.(erməni dilindən rus dilinə şifahi tərcümə Albert İsakov)
Bizim Hərəkatımızı (Ermənistan Ümummilli Hərəkatı (EÜH) - ANSPress) aşağılamaq, erməni xalqının namusunu ayaqlar altında tapdalamaq üçün daha bir kinli tezis səslənir, deyirlər ki, Qarabağ hərəkatını başlatmağın nə mənası var idi! “Bu 5 ildə nə qədər qan tökmüşük, nə qədər insan həlak olmuş, heç bir nəticəyə gəlməmişik” deyirlər, üstəlik, “hətta o vaxt Ermənistan hakimiyyəti “miatsum! ” miatsum!”, “döyüş! sona qədər mübarizə aparın!”, indi isə Dağlıq Qarabağın tanınmasından yayınırlar” və bütün bunlar!
Onlar üçün təbii ki, heç nə dəyişməyib. Əgər bu hərəkat 1988-ci ildə başlamasaydı (və onsuz da Sovet İttifaqı 1991-ci ildə dağıldı və biz hər halda müstəqillik əldə edəcəkdik), o zaman əvvəlki üç ilin təcrübəsi olmasaydı, bu gün Qarabağımız olmayacaqdı. Və nəinki Qarabağ olmazdı, hətta Azərbaycanda yaşayan 500 min erməni də xeyli təhlükəli vəziyyətə düşərdi.
Bizim ən böyük xoşbəxtliyimiz ondan ibarətdir ki, biz işi təşkil etdik, milisimizi, silahlı birləşmələrimizi, - deyə bilərik ki, ordumuzun dayağıdır - biz onu yaratdıq və bununla da hələ Ermənistan və Azərbaycan müstəqillik əldə etməmişdən əvvəl çox böyük təcrübə qazandıq. Bütün bunlar olmasaydı, müstəqillik əldə etdikdən sonra Qarabağ məsələsi istənilən halda partlayacaqdı. Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan dərhal sonra bütün digər sovet respublikalarında olduğu kimi, milli məsələ də partlayacaq, daha kəskin xarakter alacaqdı. Bu, həmin respublikalar müstəqillik əldə etdikdən sonra baş verəcəkdi. Belə olan halda biz tam hazırlıqsız olardıq. Nə Ermənistanda, nə də Qarabağda bir dənə də olsun silahlı dəstə olmazdı. Amma Azərbaycanda indiki kimi sovet ordusunun silahları olardı. Biz öz əlimizlə yaradardıq (vaxtında silahlı dəstələrimiz yaradılmasaydı - red.) elə bir vəziyyət yaradardıq ki, bu diviziyaların qarşısında özümüzə düşərdik. Bir daha təkrar edirəm: bu gün Qarabağ olmazdı, Azərbaycan erməniləri də olmazdı. Böyük əzab çəkdilər və mallarını itirdilər. Onların bir çoxunun şərəfi tapdalandı, amma sonda və tarixi baxımdan xilas oldular. Onlar xilas oldular.
Hərəkat deyəndə mən onun siyasi qanadını və burada təmsil etdiyiniz yarımhərbi qanadını nəzərdə tuturam.
Bu hərəkatın sarsılmaz olan üç əsas nailiyyəti (və tarixi yolumuzla nə qədər irəliləsək, onların özümüz üçün əhəmiyyətini bir o qədər dərk edəcəyik) bunlardır.
Birinci. Bu hərəkat sayəsində Ermənistan və Dağlıq Qarabağ erməni xalqının 600 il həll edə bilmədiyi bir problemi həll etdi - Ermənistan və Artsax başqa xalqlardan tamamilə təmizləndi. Yenə deyirəm, bu 600 illik problemdir! Erməni xalqı növbəti 600 ildə də onun əhəmiyyətini hiss edəcək! Təsəvvür edin, əgər bu gün Ermənistanda 1988-ci ilə qədər burada yaşayan 170 min başqa millətdən olan insan olsaydı, bu gün bizim dövlətimiz olmazdı. Biz nə şimal, şərq rayonlarımızı qoruya, nə də Sevan rayonunu qoruya bilərdik. Üstəlik, üç yeni problemimiz olacaq. Unutmayın ki, üç bölgədə - Vardenis, Masis və Amasiyada azərbaycanlılar çoxluq təşkil edirdi və Zəngəzur bölgəsində də əhalinin böyük hissəsini təşkil edirdi. İndi bu problem həll olunub. Və qərar bizə hədiyyə kimi göydən düşmədi. Bu problemi Hərəkatımız, xalqımızın milli-azadlıq mübarizəsi, EÜH və onun hərbi qanadı, özünümüdafiə birləşmələrimiz, "Yerkrapa" bölmələrimiz həll etdi. Artsaxda da həmçinin. Bu gün Artsaxın bütün ərazisi, üstəlik daha çoxu ermənilərin əlindədir.
İkinci. Əgər bu Hərəkat vaxtında başlamasaydı, dediyim kimi, bu gün ən yaxşı halda (əgər onlar fiziki cəhətdən məhv edilməsəydilər) bizdə 500 min erməni “əsirlikdə” olardı (Azərbaycanda yaşayan erməniləri nəzərdə tutur - ANSPress) və onlar ən çox Ermənistanı diz çökdürmək üçün güclü rıçaqa çevrilərdi. Bu ermənilər, bir daha təkrar edirəm, onların bu qədər əziyyət çəkməsinə baxmayaraq, hər halda xilas oldular və kifayət qədər böyük bir hissəsi, 300 mindən çox insan Ermənistanda sığınacaq tapdı. Və 10-20 ildən sonra bu 300 min insan milyon və ya bir milyon yarım olacaq. Bu, həm də Hərəkatımızın həll etdiyi milli problem idi.
Üçüncüsü, ən vacib şey. Bu gün hər şeyə rəğmən, həm siyasi mənada, həm də taktiki mənada, Artsax məsələsinə yanaşmalarla bağlı - və bu qərar Ermənistan rəhbərliyi üçün çox qətidir! - Biz öz siyasətimizdən kənara çıxmamışıq. Biz həmişə hərbi əməliyyatları diplomatiya və siyasi planlarla birləşdirmişik. İndiyə qədər həm Ermənistan hakimiyyəti, həm də Dağlıq Qarabağ hakimiyyəti buna nail olub. Həm də təbliğata baxmayın, mətbuata fikir verməyin. Bu, qətiyyən siyasətin özünün göstəricisi deyil. Biz bilavasitə siyasətdə - həm hərbi sahədə, həm də diplomatiya sahəsində zərgərlik dəqiqliyi ilə işlər görmüşük. Gələcəkdə də eyni müdriklik, çeviklik və qətiyyət göstərilsə, məncə, uğurlarımızı itirməyəcəyik. Diplomatiyamızın ən böyük nailiyyəti ondan ibarətdir ki, biz Dağlıq Qarabağın statusu mövzusunu gündəlikdən çıxardıq. Bu gün yalnız bir sual var - müharibəni dayandırmaq, davamlı sülh yaratmaq və sonra bu şəraitdə danışıqlar masası arxasına oturmaq. İstəyirsinizsə, Dağlıq Qarabağın statusu ilə bağlı 20 il, 30 il danışıqlar aparın. Və bu müddət ərzində Dağlıq Qarabağ əhalisinin təhlükəsizliyi təmin olunacaq, onun güzəranının təhlükəsizliyi təmin olunacaq, iqtisadiyyatı inkişaf edəcək, əhalisi artacaq və biz son məqsədimizə nail olacağıq.
Bir sözlə, Ermənistan hakimiyyətinin yürütdüyü siyasət Qarabağ məsələsini Kipr məsələsinə çevirməkdir. Əgər biz buna nail olsaq, onda siz hamınız təmiz vicdanla hesab edə biləcəksiniz ki, həm bütün erməni xalqı, həm də bütün gələcək nəsillər qarşısında öz borcunuzu tam yerinə yetirmisiniz.
Yekun olaraq qeyd etməyə bilmərəm ki, bütün qələbələrimizin tacı kimi Artsax qüvvələri dünən gecə və bu səhər Ağdama daxil olublar. (Gürultulu alqışlar səslənir - ANSPress)
