Sığınacaq və immiqrasiyanın məhdudlaşdırılması ilə bağlı davam edən ictimai müzakirələrin AfD-nin mərkəzdəki siyasi partiyalarla müqayisədə səslərini əhəmiyyətli dərəcədə artırmasının səbəbi olduğu iddia edilə bilər.
Sentyabrın 1-də Almaniyanın şərqində yerləşən Türingiya və Saksoniyada dövlət şurasına seçkilər keçirilib. İfrat sağçı AfD iki ştatda keçirilən seçkilərdə yüksəliş tendensiyasını davam etdirsə də, federal siyasətdə narahatlıqlar artır. AfD ilk dəfə Türingiyada keçirilən əyalət parlament seçkilərində birinci yeri tutaraq Almaniya tarixinə düşüb. Partiya qarşıdakı dövrdə koalisiya danışıqlarına gedərək əyalət hökumətində özünə yer tapmağı hədəfləyir. Lakin digər siyasi partiyalar AfD ilə koalisiya yaratmamaq qərarına gəliblər. AfD-dən başqa koalisiyaların yaranması üçün digər partiyalar ciddi fikir ayrılıqlarını aradan qaldırmalı və güzəştə getməlidir.
***
Müvəqqəti rəsmi nəticələrə görə, AfD 32,8 faiz səslə Türingiyada birinci, Saksoniyada isə 30,6 faiz səslə ikinci olub. AfD-nin Türingiyadakı aparıcı namizədi Björn Höcke, son aylarda qadağan olunmuş şüarlardan istifadə etdiyinə görə cərimələnib. AfD Türingiyadakı Alman kəşfiyyat bölmələri tərəfindən “həddindən artıq sağçı” olaraq göstərilsə də, bu xəbərdarlıq, partiyanın yüksələn tendensiyasının qarşısını ala bilməyib. Seçki prosesi zamanı Höcke Saksoniya əyalətinin baş naziri Mixael Kretçmer tərəfindən “neonazi” (faşist) olaraq xarakterizə edilib, bundan başqa kansler Olaf Şolz onun barəsində “nasist kimi danışır” ifadəsini işlədib.
Federal səviyyədə əsas müxalifət olan Xristian Demokrat Birlik Partiyasının (CDU) seçki nəticələri də diqqət çəkir. Türingiyadakı AfD-dən sonra 23,6 faizlə ikinci olan CDU, 2019-cu il seçkiləri ilə müqayisədə qismən səs itkisi ilə Saksoniyada 31,9 faizlə birinci partiya oldu.
***
2021-ci ildən federal hökumətdə olan Almaniya Sosial Demokrat Partiyası (SPD), Yaşıllar Partiyası və Azad Demokrat Partiyası (FDP) əyalət seçkilərində son dərəcə mənfi nəticələr əldə edib. Kansler Olaf Şolzun partiyası SPD hər iki ştatda ciddi geriləmə ilə 5 faizlik seçki baryerini çətinliklə keçib. Partiya Saksoniyada 7,3 faiz, Türingiyada isə 6,1 faiz səs toplayıb. Yaşıllar Saksoniyada cəmi 5,1 faiz səs topladıqları halda, Türingiyada parlamentə girə bilməyiblər. FDP hər iki ştatda parlamentə girə bilməyib. Bu nəticələri federal hökumətdən narazılığın əksi kimi qiymətləndirmək olar.
***
Sol Partiya Türingiyada əvvəlki seçkilərlə müqayisədə 17,9 bal itirərək 13,1 faizə düşüb. Sol Partiya 2019-cu ildən Türingiyadakı azlıq hökumətinə rəhbərlik edir. Onlarla müqayisədə bu ilin əvvəlində partiyanı tərk edənlərin qurduğu Birlik Sahra Vaqenknext Partiyası (Bündnis Sahra Wagenknecht – BSW) qatıldığı ilk seçkilərdə Türingiyada yüzdə 15,8, Saksoniyada isə 11,8 faiz səs toplayaraq mühüm nəticələr əldə edib. Rusiyaya qarşı ekstremal mövqeyi və mötədil diskursu ilə seçilən BSW lider yönümlü bir partiya olaraq seçki kampaniyasını daha çox xarici siyasət və federal məsələlərlə aparır.
AfD 2024-cü ilin iyununda keçirilən Avropa Parlamenti (AP) seçkilərində ciddi uğur qazansa da, ştatlarda keçirilən son seçkilərdə də bu yüksəliş trendini qoruyub saxlaya bildi. Demək olar ki, federal hökumətdəki üç partiyanın mənfi fəaliyyət göstərməsinin səbəbləri davamlı müzakirələr və iqtisadi tənəzzüldür. Bundan əlavə, AfD-nin mərkəzdəki siyasi partiyalarla müqayisədə səslərini əhəmiyyətli dərəcədə artırmasının səbəbi sığınacaq və immiqrasiyanın məhdudlaşdırılması ilə bağlı ictimai müzakirələrin davam etdiyi iddia edilə bilər. Lakin ifrat sağçı partiyanın uğurunun digər səbəbi hökumət partiyalarının Almaniyanın şərqindəki ştatlarla bağlı konkret siyasət təklifləri hazırlaya bilməməsi ola bilər.
***
İndiki tənlikdə heç bir partiyanın AfD ilə koalisiya yaratmayacağı bəyanatı ifrat sağçılar tərəfindən qeyri-demokratik yanaşma kimi qiymətləndirilir. Seçkilərdən əvvəl bəlli olan bu qətiyyətli münasibətə görə bütün gözlər CDU-nin digər partiyalarla koalisiya axtarışına yönələcək. Prosesin kifayət qədər çətin keçəcəyi və iştirakçı tərəflərin müxtəlif güzəştlərə getməli olacağı gözlənilir. Məsələn, seçki prosesi zamanı xüsusilə CDU və BSW arasında federal səviyyədə Ukraynaya silah yardımı və Rusiyaya yanaşma kimi ciddi fikir ayrılıqları ön plana çıxdı. Buna baxmayaraq, ştatlarda CDU təşkilatlarının federal partiya rəhbərliyinin mövqelərindəki dəyişiklik diqqəti çəkdi və bu münasibət seçkilərdən sonra koalisiya danışıqlarına doğru addımlar kimi şərh olundu.
CDU-nun AfD-nin əyalətlərdə hökumət qurmasına mane olması faktı qismən seçki uğuru kimi qiymətləndiriləcək. Bununla belə, koalisiya danışıqlarının çətin olacağı gözlənilsə də, partiyanın BSW ilə fikir ayrılıqlarının aydınlaşacağını gözləmək olar. Məsələn, Saksoniyada CDU, BSW və SPD-dən ibarət koalisiya ehtimalının CDU-nun federal administrasiyası tərəfindən dəstəklənib dəstəklənməyəcəyindən bir yana, ediləcək mümkün güzəştlərin seçicilərdə mənfi reaksiya doğurması riski var.
Oxşar riskli proses Türingiyada da baş verə bilər ki, CDU BSW və federal səviyyədə əməkdaşlıq etməmək prinsipi qüvvədə olan Sol Partiya ilə birləşsin. Koalisiya danışıqları CDU/CSU 2025-in ortaq kansler namizədliyi məsələsinə də təsir göstərə bilər ki, bu da CDU ilə onun qardaş partiyası CSU arasında yaxın həftələrdə həll olunacaq. Çətin koalisiya danışıqlarının gündəmdə olması federal hökumət partiyalarının uğursuzluqlarının müvəqqəti olaraq arxa planda qalmasına səbəb ola bilər.
***
Seçki nəticələrinin həm federal siyasət, həm də ştatlar üçün mühüm əks-səda doğuracağı gözlənilir. Federal koalisiya partiyalarının əhəmiyyətli dərəcədə azalması nəticəsində xüsusilə FDP və Yaşıllarda federal hökumətdən ayrılan yeni siyasi diskursların ortaya çıxması mümkündür. Məsələn, FDP-dəki bəzi adlar koalisiyadan çıxmağa çağırır. Beləliklə, çox güman ki, əsas müxalifət partiyaları olan CSU və CDU immiqrasiyanın məhdudlaşdırılması çağırışlarını artıracaq və son uğursuzluqlardan sonra federal koalisiyadakı konsensus daha da zəifləyəcək.
Bundan əlavə, AfD federal hökumətə erkən seçkilərin keçirilməsini tələb edir. Bu mərhələdə SPD-nin rəhbərlik etdiyi koalisiyanın ilk növbədə sentyabrın 22-də Brandenburq əyalətində baş tutacaq seçkilərə diqqət yetirəcəyini söyləmək olar. Saksoniya və Türingiyadakı seçkilərin nəticələri ilə müqayisədə Brandenburqdakı hazırkı SPD əyalətinin baş naziri Dietmar Woidkenin vəzifəsini sentyabrın 22-dən sonra davam etdirəcəyi gözlənilir.
Bundan əlavə, Bundestaq seçkiləri 2025-ci il sentyabrın 28-də keçiriləcək. Hazırda Almaniyanın bu tarixdən əvvəl erkən seçki keçirməsi ehtimalı azdır. Brandenburq seçkilərində də oxşar uğursuzluq baş verərsə, 2025-ci il seçkilərinə qədər kansler Şolz, SPD və onun hökumətini çətin proses gözləyir.
Almaniyada ifrat sağçı və populist siyasətin getdikcə normallaşması sentyabrın 1-də keçirilən dövlət şurası seçkilərində də özünü büruzə verdi. AfD Türingiyadakı seçkilərdə birinci olub. Digər partiyalar AfD ilə koalisiyanı qəti şəkildə rədd edirlər. Lakin bu münasibət mərkəzi siyasətin immiqrasiya və təhlükəsizlik kimi məsələlərdə ifrat sağçıların diskursunu və mövqelərini normallaşdırdığı faktını dəyişmir. Bu seçimlər Almaniya siyasətində ekstremizmin və populizmin xeyrinə transformasiyanın qalıcı olmasına səbəb ola bilər.
