Yaxud xristianlıqda “armenizm” xəstəliyi
Bütün ermənilərin katolikosu II Qareginin mövcud erməni hakimiyyətinın apardığı siyasətə qarşı olduğu sirr deyil. Sübut kimi Baqrat Qalstanyanın ötən aylarda yürüş və mitinqlərini xatırlamaq yetərlidir. Paşinyan “revanşizmin yuvası” adlandırdığı bu dini mərkəzdən gələ biləcək “təhlükələri” zərərsizləşdirmək tədbirləri görməyə çalışdı, amma göründüyü kimi, ona bəzən bu qurumdan yararlanmaq daha sərfəli variantdır.
Erməni Qriqorian kilsəsi bütün dövrlərdə erməni irqçi düşüncəsinin lokomotivi olmaqda davam etməkdədir. II Qareginin 2 sentyabr 2024-cü il tarixli bəyanatında da Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları açıq səsləndirilmişdir. Bundan əvvəl də dini rəhbər, guya, Azərbaycanın işğaldan azad etdiyi ərazilərdə xristian abidələrini məhv etdiyini bildirmiş və Ermənistanın bəzi qurumları beynəlxalq təşkilatlara əsassız müraciətlər göndərmişdilər. Bütün dünya bilir ki, Azərbaycan tolerant dövlətdir, multikultural dəyərlərə dövlət səviyyəsində əhəmiyyət verir.
Ermənistanın rəsmi hakimiyyəti kilsənin – həm Eçmiədzin, həm də Kilikiya katolikosluğunun apardığı təxribatçı siyasətin fərqindədir. Amma bu fəaliyyət ona sərf etdiyindən səsini çıxarmır. Bu, Ermənistan hakimiyyətinin dolayısı yolla başqa bir dildən ölkəmizə qarşı aparılan gizli məramlarının üzə çıxarılmasıdır. Kilsənin konsepsiyasında “Böyük Ermənistan“ ideologiyasının tərkib hissəsi kimi, Qarabağ, Naxçıvan və Ahıska (Cavaxetiya) Ermənistan ərazisi kimi keçir. Ermənistan konstitusiyasının preambula hissəsində də eyni mövqe vardır. Azərbaycana ərazi iddiası erməni kilsəsinin yeni iddiası deyil. Katolikosun sələfləri də belə bölücü iddiaları hər zaman dilə gətirmişlər. Qonşu dövlətlərə qarşı təcavüzkar əməllər dini mərkəzlərdə hazırlanaraq cəmiyyətə sirayət edib.
“Eçmiədzin” jurnalının 1956-cı il may nömrəsi diqqətimizi çəkdi. Orada qeyd edilir ki, mayın 12-də bütün ermənilərin katolikosu I Vazgen Moskvada SSRİ Nazirlər Sovetinin Sədri Nikolay Bulqaninlə görüşüb. Jurnalda gedən bu qısa qeyddən başqa heç bir məlumat verilmirdi. Az adam bilir ki, həmin görüşdən əvvəl I Vazgen Bulqaninə iki məktub göndərmiş və həmin məktublarda katolikos erməni xalqının taleyi ilə bağlı bir sıra “təkliflər” irəli sürmüşdü. Bu məktublar uzun zaman “məxfi” qrifi ilə saxlanılmışdı. İndi onların gizliliyi aradan qalxıb. Həmin məktubların surətləri hazırda Ermənistan Mərkəzi Dövlət Tarix Arxivində saxlanılır (f. 409, op. 1, d. 5787, s. 1-8).
Birinci məktubda I Vazgen Şimali Qafqaz, Orta Asiya və xüsusən də Azərbaycan və Gürcüstan ermənilərinin mənəvi həyatının və təhsilinin acınacaqlı vəziyyətini təqdim edərək, təcili həllini tələb edən tədbirlər kompleksi təklif edir. “Azərbaycan ərazisində yarım milyondan çox erməni yaşayır, lakin orada cəmi iki kilsə var - Bakıda və Kirovabadda (Gəncədə). 200 minə yaxın erməninin yaşadığı Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində rayon mərkəzində deyil, ucqar kəndlərdən birində cəmi bir kilsə var. Naxçıvan bölgəsinin erməni əhalisinin yaşadığı ərazilərdə də kilsə yoxdur”, – katolikos yazır.
İkinci məktubda I Vazgen “əsasən ermənilərdən ibarət olan” Dağlıq Qarabağ Muxtar bölgəsi, Naxçıvan MSSR və Axalkalaki vilayətinin məsələlərinin “ədalətli” həlli məsələsini vurğulayır. Katolikos göstərilən əraziləri Sovet Ermənistanına birləşdirməyi təklif edir. O, öz təklifini doğma yurdlarından qovulmuş diaspor ermənilərinin tələbi, doğma torpaqlarında birgə yaşamaq istəyi ilə “əsaslandırır”.
Bu gün başqa bir katolikosun – II Qareginin torpaqlarımıza iddia etməsi həmin ənənənin davamıdır və heç vaxt dəyişməyəcək bir siyasi təhdid kimi ortaya çıxmışdır. Bu onu göstərir ki, Azərbaycanın Ermənistanın konstitusiyasının preambula hissəsinin dəyişdirilməsi tələbi yerindədir. Çünki Ermənistan dövləti və ona mənsub dini və siyasi qurumlar Azərbaycana qarşı ərazi iddialarından əl çəkməyəcəklər. Əlbəttə, katolikosun belə separatçı meyilləri və “milli” fikirləri daxildə də özünə dəstəkçilər tapır.
Qarabağ separatçılarının sonuncu “lideri” Samvel Şahramanyanın katolikosa dəstək verməsi də təsadüfi deyil. O cümlədən keçmiş XİN rəhbəri Vardan Oskanyanın da fəallaşmasından Ermənistanın siyasi rəhbərliyinin xəbərinin olmaması mümkün deyil. Paşinyan bir tərəfdən dünyaya özünü sülhə can atan adam kimi göstərir, o biri tərəfdən isə guya, arası olmadığı adamların vasitəsilə erməni iddialarını yeniləyir. Dəfələrlə ifadə edilmişdir ki, ermənilər həm öz resursları, həm də beynəlxalq təşkilatların imkanlarından yararlanaraq, Qarabağa ermənilərin qaytarılması məsələsi ilə üstümüzə gələcəklər. Kilsə dini abidələri bəhanə edəcək, siyasət adamları hansısa insan hüquqlarını önə sürəcək, missiyasını tamamlamış Avropa İttifaqının Cənubi Qafqaz üzrə xüsusi nümayəndəsi Tovia Klaar kimilərinin dilindən səslənən fikirləri öz xeyirlərinə yozaraq, hansısa beynəlxalq hüquqdan danışacaqlar.
Bu gün xristian dini erməni siyasi elitasının, hakimiyyətin əlində hansısa məkrli niyyətlərini həyata keçirmək üçün bir vasitəyə çevrilib. Bütün tarixi dövrlərdə belə olub. İrqçi ideoloq Qaregin Njde vaxtilə deyirdi ki, “ermənilərin əsl dini armenizmdir”. Yəni, bu, o deməkdir ki, bütün tarixi dövrlərdə mənsub olduqları dindən – xristianlıqdan erməni ideallarının gerçəkləşməsi üçün istifadə etmişlər.
Erməni tarixində və milli sivilizasiyasında armenizmin (başqa sözlə, erməniliyin) mənşəyini araşdırarkən onu erməni tarixi və mədəniyyəti, xristian ideologiyası ruhundan kənarda düşünmək olmaz. Elm və inanclar sistemi kimi ermənilik ideologiya ilə yüklüdür və özünü qoruma istiqamətindədir. Həmçinin bu ideologiya erməni millətinin dövlət anlayışı ruhunda formalaşmağa meyillidir. Ermənilərin 1918-ci ilə qədər dövləti olmadığından erməni kilsəsi dövlət funksiyalarının böyük bir bölümünü öz üzərinə götürmüşdü. Ümumən, xristianlıq birləşdirici xüsusiyyətə malik bir dindir. Amma yuxarıdakı inanc sisteminə əsaslansaq, armenizm Məsihin (ə.) İlahiliyini qəbul deyil, inkar edir. Armenizm vaazı da, əhdi-ətiq və əhdi-cədidi də inkar edir. Armenizm xristianlığı anti-milli və anti-dövlət ideologiyasını qəbul etməyən bir din hesab edir. İstəkləri reallaşmadıqda xristianlığın özünə belə üsyan bayrağı qaldırırlar. Ona görə də bəzi hallarda armenizm xristian dinindən önə keçir. Əslində, burada irqçi ideologiya öz rolunu oynayır.
Hayların xristianlıqdan öncə mənsub olduqları din – arevizm də eyni məqsədləri reallaşdırmaq üçün bir vasitə olub. Aratta dövlətinin ilahi dinə sitayiş etməsi xristianlıqdan əvvəl Armeniya coğrafiyasındakı xalqların (onlar indiki haylar deyil) mənşəyi ilə izah edilməlidir. Əslində, Günəşi tanrı hesab edənlərin sonradan xristianlığı qəbul etməsi çətin olmayıb. Xristianlıqdan əvvəl hayların dini arevizm idi. Arev – həm Grabarcada, həm də Aşxarabarda, yəni müasir ermənicədə “Günəş” deməkdir. Aydındır ki, qədim Armeniyada məskunlaşan insanların mənəvi ruhunda Günəş totemi dayanırdı. İnanca görə, Günəş məhsuldarlıq və dirçəliş mənbəyi kimi qəbul edilirdi.
(ardı var)
Qafar ÇAXMAQLI,
“XQ”nin Türkiyə müxbiri
