Oktyabrın 8-də Moskvada MDB ölkələri liderlərinin sammiti keçirilib. Dövlət başçıları rəsmi sənədlərdə qeyd olunduğu kimi, əsas mövzular ətrafında fikir mübadiləsi aparıb, aktual regional və beynəlxalq problemləri müzakirə ediblər. Tədbirin aparıcısı Rusiya prezidenti Vladimir Putinin qeyd etdiyi kimi, “biz Birlik və onun strukturlarının səmərəliliyini artırmaq üçün nə edilməli olduğunu danışdıq”.
“Bizim üçün Birlik ölkələri bizim ən yaxın qonşularımız, dostlarımız, strateji tərəfdaşlarımızdır və təbii ki, əməkdaşlığımızı hərtərəfli gücləndirməyə sadiqik”, - Rusiya prezidenti izah edib.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Sammitin bütün əhəmiyyətinə və faydalılığına baxmayaraq, onun hüdudlarında keçirilən görüşlər - dövlət liderləri arasında ikitərəfli və çoxtərəfli danışıqlar heç də az əhəmiyyətli deyil. Bu dəfə Rusiya prezidentinin azərbaycanlı vəzifədaşı İlham Əliyev və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla müzakirələri daha çox maraq doğurub.
Üstəlik, müzakirələr ikitərəfli olub. Rusiya prezidentinin köməkçisi Yuri Uşakovun sözlərinə görə, Moskva üçtərəfli görüşün keçirilməsi ideyasını dəstəkləyib, lakin bu, “bəziləri tərəfindən dəstəklənməyib”. Görünür, söhbət digər iki iştirakçıdan birindən gedir.
Uşakov onu da qeyd edib ki, Rusiya Bakı ilə İrəvan arasında münasibətlərin normallaşmasında fəal və müsbət rol oynayır: münaqişənin həllinin əsasını Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan arasında üçtərəfli sazişlər təşkil edir.
Putinin Əliyev və Paşinyanla görüşləri bağlı qapılar arxasında keçib, danışıqların məzmunu açıqlanmayıb. Ancaq göz qabağındadır ki, ikitərəfli görüşə çevrilən uğursuz üçtərəfli görüşün əsas məsələsi Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin bir qədər dalana dirənməsidir.
Hərbi nöqteyi-nəzərdən Qarabağ məsələsinin artıq həll olunmasına baxmayaraq, münaqişə hələ də hərbi-siyasi baxımdan yekunlaşmayıb. Sadə dillə desək, Ermənistanla Azərbaycan arasında müqavilə imzalanmayıb. Üstəlik, İrəvan və Bakının bunu etməyə nəyin mane olması ilə bağlı müxtəlif izahatları var.
“Bakının əsas və bəlkə də yeganə iddiası Ermənistanın konstitusiyasıdır. “Miatsum” (Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi. - red.) haqqında bəndin olduğu Müstəqillik Bəyannaməsinə istinad edən kimi Əliyev sülh sazişini imzalayacaq”, - deyə politoloq Kamran Həsənov izah edir.
Erməni ekspertlər hesab edirlər ki, problem detallarda deyil, yanaşmadadır. “Miatsum”un çıxarılması tələbindən sonra yeni iddialar ortaya çıxa bilər. Məsələn, Azərbaycanın işğal dövrünə dair İrəvanın təzminat ödəməsi tələbi.
“Ermənistanın nöqteyi-nəzərindən sülh müqaviləsinin imzalanmasına heç bir maneə yoxdur. Üstəlik, Ermənistan tərəfi həm delimitasiya prosesi çərçivəsində, həm də ümumilikdə danışıqlar prosesində çox ciddi birtərəfli güzəştlərə gedir. Onlar Bakıya heç olmasa sülh sazişinin artıq razılaşdırılmış hissələrini imzalamağı təklif edirlər. Bununla belə, Azərbaycan tərəfi sülhdə maraqlı deyil, ona görə də Ermənistan tərəfi üçün daim yeni şərtlər irəli sürür”, - deyə Strateji Araşdırmalar və Təşəbbüslər üzrə Analitik Mərkəzin (SATAM) rəhbəri Ayk Xalatyan bildirib.
Onun fikrincə, Azərbaycanın və “arxasında duran Türkiyənin” son məqsədi Ermənistanla sülh və hətta Qarabağ məsələsinin həlli deyil, regionda erməni amilinin tam neytrallaşdırılması və iki türk dövləti tandeminin möhkəmlənməsidir.
Bu fərqli şərhlər göstərir ki, sülh sazişləri yolunda iki real problem var. Birincisi, tərəflər arasında etimadın olmamasıdır ki, bu da Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin tarixini nəzərə alsaq, təəccüblü deyil. Bu o deməkdir ki, müqavilə bağlamaq üçün vasitəçi lazımdır.
Qərb dövlətləri bu rol üçün fəal mübarizə aparır, vasitəçiliyi Cənubi Qafqazda möhkəmlənmək üçün bir vasitə hesab edirlər. Lakin Paşinyan Qərbin vasitəçiliyi ideyasını dəstəkləsə də, uğursuzluğa düçar olub.
“İlham Əliyev əvvəlcə Brüsseldə Paşinyanla tez-tez görüşürdü, Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov isə erməni vəzifədaşı Ararat Mirzoyanla görüşmək üçün Vaşinqtona gedirdi. Bakı Fransa prezidenti Emmanuel Makrondan belə imtina etmədi, onun iştirakı ilə mühüm Praqa görüşü keçirdi və burada Paşinyan ilk dəfə olaraq Azərbaycanın bütövlüyünü tanıdı”, - Kamran Həsənov deyir.
Onun sözlərinə görə, Əliyev üçün sülh müqaviləsinin harada müzakirə olunduğu və təbliği əhəmiyyət kəsb etməyib. Əsas odur ki, bu, mümkün qədər tez baş versin və Bakının maraqları nəzərə alınsın. Amma zaman keçdikcə Paris Azərbaycanla bağlı siyasətini sərtləşdirib, ardınca ABŞ təzyiq göstərməyə başlayıb, bundan sonra Əliyev hətta Vaşinqtonu ikiüzlülükdə ittiham edib.
Qərb dövlətləri indi fəal şəkildə Ermənistanı Rusiyanın geosiyasi orbitindən çıxarmağa çalışırlar və buna görə də İrəvana qarşı çoxlu sayda diplomatik tıxaclar yaradırlar. Bu da onları avtomatik olaraq neytral statusdan məhrum edir, onları vasitəçidən tərəflərdən birinin vəkilinə çevirir.
Əslində, yalnız Rusiya neytral vasitəçi ola bilər. Bəli, Ermənistanla birlikdə iqtisadi və müdafiə inteqrasiyasındadırlar, lakin Azərbaycan tərəfi bununla bağlı heç bir şikayət bildirmir. Çünki birincisi, Moskva ilə yaxşı münasibətlər saxlayır, ikincisi, Rusiyanın Cənubi Qafqazda vəziyyətin sabitləşməsində maraqlı olduğunu anlayır.
Ümumiyyətlə, Bakı Qafqaz işlərində Cənubi Qafqaz ölkələri, İran, Türkiyə və Rusiyadan başqa bütün dövlətlərin daxil olduğu xarici qüvvələrin iştirakını minimuma endirmək üçün Türkiyənin təşəbbüsünü dəstəkləyir.
Danışıqların ikinci real problemi Qarabağ müharibəsinin nəticələrinə yenidən baxılmasının mümkünlüyüdür. Bəli, indi yenidən nəzərdən keçirmək mümkün deyil - Ermənistanın bunun üçün nə resursu, nə siyasi iradəsi, nə də ictimai səfərbərliyi var. Lakin gələcəkdə hər şey dəyişə bilər, xüsusən də Bakının hərbi əməliyyatların bərpası ilə bağlı eyhamları ehtiva edən hazırkı mövqeyi revanşizmi təşviq etdiyi üçün.
“Mövcud şəraitdə danışıqlar prosesi uzunmüddətli sabit sülhü təmin etməyəcək. Sülh yalnız bir tərəfdən nəhəng və biabırçı güzəştlərlə təmin edilə bilməz. Ermənistanda istənilən yeni hakimiyyət bu dünyanın ədalətsiz olduğunu hesab edəcək. Üstəlik, danışıqlar prosesinin güc tətbiqi təhlükəsi altında getdiyini və buna görə beynəlxalq hüquqa və Ermənistan qanunvericiliyinə zidd olduğunu. Müvafiq olaraq, yeni hökumət özünü istənilən vaxt mövcud razılaşmalardan imtina etmək hüququna malik hesab edəcək”, - Ayk Xalatyan deyir.
Bunun baş verməməsi üçün bir tərəfi digərini alçaltmaqdan çəkindirməyə, digərini isə öz öhdəliklərini yerinə yetirməyə inandıra bilən etibarlı vasitəçiyə yenidən ehtiyac var.
“Güclü xarici aktor Rusiya ola bilər, çünki ABŞ-a güvənmək təhlükəlidir, Çin isə müdaxilə etmir. Rusiya həm coğrafi baxımdan, həm də iki xalqla tarixi ortaqlığına görə əlverişlidir”, - deyə Kamran Həsənov əmindir.
Əgər Moskva ədalətli sülhə nail ola bilsə, o zaman, Həsənovun fikrincə, Cənubi Qafqazda vəziyyətin sabitləşməsinə gətirib çıxaracaq obyektiv proseslər başlayacaq.
“İnsanlar, xüsusən də sərhədyanı rayonların əhalisi daha sakit və inamlı yaşayacaq. Ölkələr arasında minimal təmas yavaş-yavaş başlayacaq, o cümlədən, məsələn, nəqliyyat tranziti azadlığı, sonra qaz, su və digər resursların tədarükü formasında əməkdaşlığın digər formaları. Azərbaycanlılar və ermənilər bizneslə məşğul olmağı bilirlər: Əminəm ki, qarşılıqlı ticarət maraqları ünsiyyət üçün stimul yaradacaq”, - deyə Həsənov qeyd edir.
Əslində, sadəcə, prosesə başlamaq lazımdır. Vladimir Putin Ermənistan və Azərbaycan liderləri ilə görüşlərdə məhz belə edib.
Y. QACAR
