Bakı. Trend:
Rusiya alimləri müəyyən ediblər ki, mürəkkəb atmosfersirkulyasiyası prosesləri nəticəsində uzaq sənaye mərkəzlərindənhavaya atılan çirkləndirici maddələr Xəzər dənizinə daxil olabilər.
Trend xəbər verir ki, buaraşdırmanı TASS agentliyinə “Rusiya Elmlər Akademiyasının (REA)A.O.Kovalevski adına Cənub Dənizlərinin Biologiya İnstitutunun(InBYUM) Federal Araşdırmalar Mərkəzinin elmi işçisi VladimirTabunşik bildirib.
“Biz Xəzər dənizinə axan çay hövzələrini öyrənmək üçün məsafədənmonitorinq alətlərindən istifadə edirik. İşlər avqustda başlayıb,lakin artıq ilkin məlumatlar var. Məsələn, iki xarici çayın hövzəsiərazisində havanın nəzərəçarpacaq dərəcədə daha çox çirkləndiyiniaşkar etmək mümkün olub. Üstəlik, çirklənmə mənbəyi bu ərazidədeyil, Xəzərin sahilindən uzaqda - sənaye mərkəzlərində yerləşirki, onlar da əvvəlcədən müəyyən edilib”, - o deyib.
Tabunşik izah edib ki, sənaye tullantıları ilə çirklənmiş havakütlələrinin uzaq məsafələrə hərəkəti atmosferdə sirkulyasiyaprosesləri ilə izah olunur. İndi tədqiqatın müəllifləri emissiyamənbələri və onların paylanması haqqında məlumatlarıdəqiqləşdirir.
Agentliyin həmsöhbəti bildirib ki, çirklənməni meteorolojipeyklərdən biri sayəsində aşkar etmək mümkün olub.
“Peykin avadanlığı havanın vəziyyətini qeyd edir və bir neçəçirkləndiricini ayırd etməyə imkan verir. Əlbəttə ki, onlarınhamısını deyil. Bizim vəziyyətimizdə azot dioksidi, kükürddioksidi, formaldehid, metan, ozon və dəm qazını aşkar edə bildik.Hələlik dəqiq nəticələri deyə bilmərəm, məlumatlar təhlil edilir,lakin bu mərhələdə belə aydın olur ki, çirklənmə səviyyəsi,məsələn, Rusiya çay hövzələrində olduğundan nəzərəçarpacaq dərəcədəyüksəkdir”, - deyə tədqiqatçı qeyd edib.
Onun sözlərinə görə, 2025-ci ildə ekspedisiya planlaşdırılır ki,bu da Xəzər dənizinə axan çayların sularında nə qədər böyük həcmdəzərərli maddələrin çökdüyünü və onların, məsələn, dibçöküntülərində toplanıb-toplanmadığını yerindəcə müəyyənləşdirməyəimkan verəcək.
Tabunşik daha sonra bildirib ki, InBYUM əməkdaşları akademikM.D.Milionşikov adına Qroznı Dövlət Neft Texniki Universiteti vəRusiya Elmlər Akademiyasının Uzaq Şərq Federal Tədqiqat Mərkəzinin(Mahaçqala) Geologiya İnstitutundan olan həmkarları ilə birlikdə“Dinamikalar” federal layihəsini həyata keçirirlər. RusiyaFederasiyasının Elm və Ali Təhsil Nazirliyinin maliyyə dəstəyi iləiqlim dəyişikliyi və artan antropogen təzyiq şəraitində Şimal-ŞərqiQafqazın, Azərbaycanın və İranın dağ çayları hövzələriningeoloji-ekoloji vəziyyəti öyrənilir.
“Başqa bir tədqiqat sahəsi Xəzərə tökülən çayların drenajhövzələrini müəyyən etmək və vurğulamaq üçün rəqəmsal relyefmodellərindən istifadənin mümkün olub-olmadığını yoxlamaqdır.Uzaqdan izləmə üsullarının qeyri-kamil olduğunu və məlumatlarındəqiqliyinin həmişə tələb olunan səviyyədə olmadığını başa düşməkvacibdir. Bundan əlavə, tədqiq olunan regionda çətinliklər həm dəXəzərin Avrasiyanın daxili su hövzəsi olması və dünya okeanınınsəviyyəsindən aşağıda yerləşməsi ilə bağlıdır. Lakin bütün bunlarabaxmayaraq, biz bir tərəfdən rəqəmsal modellərdən istifadəninmümkünlüyünü sübuta yetirə bildik, digər tərəfdən hətta onlarınsayəsində çaylar haqqında yeni məlumatlar əldə etdik və drenajhövzələrinin sərhədlərini dəqiqləşdirdik”, - alim qeyd edib.
İnstitutun mətbuat xidmətinin məlumatına görə, avqust vəsentyabr aylarında Dağıstan, Çeçenistan və İnquşetiya ərazilərindəbirgə ekspedisiyalar həyata keçirilib. Oktyabrda isə rusiyalıalimlər Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasından olan həmkarları iləbirlikdə bu ölkənin ərazisindən Xəzər dənizinə axan iki çayınhövzəsindən nümunələr toplayıblar. Torpaq və quru bitkiləri, su,dib çöküntüləri və asılı maddələrdən nümunələr alınıb. Daha sonraonlar Cənub Dənizləri Biologiya İnstitutunun laboratoriyalarındaanaliz ediləcək.
“Məqsədimiz fiziki-coğrafi, sosial-iqtisadi, siyasi və digərəsas amillərin təbii obyektlərə təsirini hərtərəfli nəzərdənkeçirmək, o cümlədən resursların dayanıqlı idarə edilməsini təminetmək üçün praktiki tövsiyələri daha da inkişaf etdirməkdir”, -deyə mətbuat xidməti Azərbaycanda fəaliyyət göstərən InBYUMekspedisiya qrupunun rəhbəri Aleksandra Nikoforovaya istinadlabildirib.
Rusiya hökuməti son vaxtlar Xəzər dənizinə və bununla bağlıproseslərə diqqəti artırıb. Belə ki, Rusiya Prezidenti VladimirPutin Xəzər dənizinin dayazlaşması ilə bağlı elmi təhlillərinaparılmasına göstəriş verib. Bu və bununla bağlı məsələlər üzərindəişləyən alimlər artıq qeyd ediblər ki, bu proses həqiqətən başverir və təkcə suyun səviyyəsinə deyil, həm də ekosistemin bir çoxaspektlərinə təsir göstərir.
