Bu gün Bakıda BMT-nin İqlim Dəyişiklikləri üzrə ÇərçivəKonvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası (COP29)başladı. Bu mötəbər tədbir, qlobal iqlim dəyişiklikləri iləmübarizənin əsas məsələlərini müzakirə etmək və qərarlar qəbuletmək məqsədilə dünyanın 190-dan çox ölkəsindən 40 000-dən çoxnümayəndəni – dövlət başçılarını, alimləri, biznes nümayəndələrinivə vətəndaş cəmiyyətinin təmsilçilərini bir araya gətirib.
22 noyabra qədər davam edəcək bu tədbir, yalnız iqlim siyasətisahəsində ən əhəmiyyətli forum olmaqla kifayətlənmir, eyni zamandaAzərbaycanın tarixində ən iri miqyaslı konfransdır. COP29-un unikalxüsusiyyəti ilk dəfə Cənubi Qafqaz regionunda keçirilməsidir. Bu,Azərbaycanın beynəlxalq siyasətdə artan əhəmiyyətini və qlobalekoloji problemlərin həllinə verdiyi töhfəni bir dahatəsdiqləyir.
Hazırlıq və təşkilatçılıq
COP29-un keçirilməsi üçün Bakıda Olimpiya Stadionunun yanında112 000 kvadratmetrlik xüsusi mərkəz inşa edilib. Şəhərdəiştirakçıların rahatlığı üçün hava limanları və nəqliyyatinfrastrukturu yenilənib. Tədbir çərçivəsində Bakının 70–80 minəqədər xarici qonağı qəbul edəcəyi gözlənilir.
Konfransın əsas mövzuları və məqsədləri
COP29 qeyri-rəsmi olaraq “maliyyə COP-u” adlandırılır, çünkiəsas hədəflərdən biri iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizə aparaninkişaf etməkdə olan ölkələrə maliyyə dəstəyinin həcmi vəstrukturunun müzakirəsi olacaq. Son 15 ildə ilk dəfə olaraq yenimaliyyə hədəflərinin müəyyənləşdirilməsi və bu çərçivədə kasıbölkələrin iqlim dəyişikliklərinə uyğunlaşmasına və istixanaqazlarının emissiyasını azaltmasına dəstək veriləcək.
Bundan başqa, konfransda qlobal enerji gücünün artırılması,metan emissiyalarının azaldılması və təmiz hidrogen bazarınınyaradılması ilə bağlı məsələlər də müzakirə ediləcək. Xüsusilə,“COP Truce” təşəbbüsünə diqqət yetiriləcək, hansı ki, tədbirmüddətində iqlim hərəkətlərinin sülhlə əlaqəsini vurğulamaq üçünmüvəqqəti atəşkəs çağırışını nəzərdə tutur.
Geosiyasi çağırışlar və iqlim prioritetləri
Dünya ictimaiyyəti meşə yanğınları, quraqlıqlar, daşqınlar və suçatışmazlığı kimi iqlim fəlakətləri ilə üzləşir. Bütün bunlarmünaqişələr, iqtisadi böhranlar və siyasi qeyri-sabitliklə daha daağırlaşır. Belə bir şəraitdə yaşıl enerjiyə keçid vədekarbonizasiya təkcə ekoloji deyil, həm də iqtisadi zərurətəçevrilir. COP29 qlobal qeyri-sabitlik şəraitində iqlim məqsədlərinənail olmaq üçün strategiyaların müzakirəsi üçün unikal platformatəqdim edir.
COP29-un əsas aspektləri: maliyyələşmə vəöhdəliklər
COP29-un əsas müzakirə mövzusu “Yeni Kollektiv Kəmiyyət Hədəfi”(NCQG) olacaq. Bu, BMT-nin, inkişaf etməkdə olan ölkələrə ildə 100milyard dollar ayırmaq öhdəliyini əvəz etmək məqsədilə hazırladığılayihədir. Yeni hədəf iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizədə artanehtiyacları əks etdirərək, maliyyələşmənin əhəmiyyətli dərəcədəartırılmasını nəzərdə tutur. Gözləntilərə görə, 2030-cu ilə qədərtələb olunan illik maliyyələşmə məbləği 2,4 trilyon dollara çatacaqki, bunun 1 trilyonu təmiz enerji layihələrinə sərmayə olaraqyönəldilməlidir.
Lakin NCQG ətrafında müzakirələr artıq kəskin fikirayrılıqlarına səbəb olub. Büdcə məhdudiyyətləri ilə üzləşən inkişafetmiş ölkələr daha böyük öhdəliklərə qarşı çıxır, halbuki inkişafetməkdə olan ölkələr daha qətiyyətli tədbirlərin görülməsini tələbedir. COP29 çərçivəsində kompromislərin tapılmasına, o cümlədənözəl sektorun cəlb edilməsinə xüsusi diqqət yetiriləcək.
Siyasi aspekt
COP29-un möhtəşəm miqyasına baxmayaraq, dünya liderlərininiştirakında müəyyən boşluqlar müşahidə olunur. Tədbirə ABŞPrezidenti Co Bayden, Çin Xalq Respublikasının Sədri Si Cinpin,eləcə də Braziliya, Yaponiya və Avstraliyanın liderləriqatılmayacaq. Bununla belə, sammiti Türkiyə Prezidenti Rəcəb TayyibƏrdoğan, Böyük Britaniyanın Baş Naziri Kir Starmer, UkraynaPrezidenti Volodimir Zelenski və digər dünya liderləri açacaq.Onların çıxışları konfransa mühüm siyasi əhəmiyyət qatacaq.
İqlim üzrə təcili xəbərdarlıq
Konfrans, kritik bir zamanda keçirilir. BMT-ninqiymətləndirmələrinə əsasən, ölkələrin hazırkı öhdəlikləri ParisRazılaşmasının qlobal istiləşməni 1,5 dərəcə Selsi iləməhdudlaşdırmaq məqsədinə çatmaq üçün kifayət etmir. Təcilitədbirlər görülməzsə, 2100-cü ilə qədər planetin temperaturu2,6–3,1 dərəcə artacaq və bu, fəlakətli nəticələrə gətiribçıxaracaq. CO₂ və metan qazının atmosferdəki səviyyəsi rekord həddəçatıb ki, bu qazların 90%-i fosil yanacaq istifadəsi iləbağlıdır.
COP28 öhdəliklərinin icrası: irəliləyiş, yoxsadurğunluq?
Dubayda keçirilmiş əvvəlki COP28 konfransında iştirakçılar2030-cu ilə qədər fosil yanacaqlardan tamamilə imtina və bərpaolunan enerji güclərinin üçqat artırılması da daxil olmaqla iddialıöhdəliklər qəbul etmişdilər. Lakin bu öhdəliklərin həyatakeçirilməsi çətinliklərlə üzləşib. Səudiyyə Ərəbistanı, Rusiya vəABŞ kimi iri neft və qaz istehsalçıları hələ də fosil resurslarınhasilatını davam etdirirlər. COP29, dövlətlərin bu istiqamətdəkonkret addımlar atmağa nə dərəcədə hazır olduğunu sınaqdankeçirəcək.
Azərbaycanın qlobal iqlim gündəmində rolu
COP29-a ev sahibliyi edən Azərbaycan, yaşıl enerjiyə keçidsahəsində lider kimi qlobal mövqeyini möhkəmləndirməyə çalışır.Ölkə artıq bərpa olunan enerji mənbələri və iqtisadiyyatındekarbonizasiyası üzrə iddialı layihələr həyata keçirir. COP29-unBakıda keçirilməsi Azərbaycanın qlobal iqlim dəyişikliyi iləmübarizədə mühüm iştirakçı kimi rolunu bir daha vurğulayır.
Dünya liderlərinin iştirakı
Tədbirin əhəmiyyətinə baxmayaraq, bir sıra dünya liderlərininCOP29-da iştirak etməməsi müəyyən narazılıqlar doğurub. ABŞPrezidenti Co Bayden konfransa qatılmayıb, ABŞ nümayəndə heyətinəPrezidentin beynəlxalq iqlim siyasəti üzrə baş müşaviri Con Podestarəhbərlik edir. Bir sıra liderlərin yoxluğu danışıqlarıneffektivliyinə dair narahatlıqlara səbəb olub.
Azərbaycanın təşəbbüsləri
COP29 ərəfəsində Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR)tərəfindən 500 milyon dollar ilkin kapital ilə "Gələcəyin İqlimİnvestisiya Fondu"nun yaradıldığını elan etdi. Fondun məqsədi iqlimlayihələrinə dəstək üçün fosil yanacaq istehsalçılarından əlavəinvestisiyaların cəlb edilməsidir. Lakin bəzi ekspertlərAzərbaycanın neft-qaz gəlirlərindən asılılığını nəzərə alaraq, onuniqlim hədəflərinə sadiqliyinə şübhə ilə yanaşır.
COP29-dan əsas gözləntilər
Konfransın mərkəzi mövzusu iqlim maliyyələşdirilməsi ilə bağlı"Yeni Kollektiv Kəmiyyət Hədəfi" (NCQG) sənədinin hazırlanmasıolacaq. Bu sənəd, inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrarasında resursların ədalətli bölüşdürülməsini təmin etməklə,qlobal istiləşməni 1,5°C daxilində saxlama öhdəliyinə xidmətetməlidir.
Bundan əlavə, Azərbaycan özünün iddialı iqlim siyasətini əksetdirən 14 təşəbbüs irəli sürüb:
- Yaşıl enerji dəhlizləri;
- Gələcəyin enerji mənbəyi kimi təmiz hidrogen;
- Üzvi tullantılarda metan emissiyalarının azaldılması;
- Yaşıl rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi.
Azərbaycanın əsas təşəbbüslərindən biri, qlobal iqlimhədəflərinin həyata keçirilməsində mühüm rol oynayacağı gözlənilənİqlim Maliyyələşdirməsi Fəaliyyət Fondunun yaradılması olub.
Dünya liderlərinin sammiti: diqqətmərkəzində
12-13 noyabr tarixlərində keçiriləcək İqlim Fəaliyyəti üzrəDünya Liderlərinin Sammiti dövlət başçılarını, baş nazirləri vəbeynəlxalq təşkilat rəhbərlərini bir araya gətirəcək. Azərbaycan,beynəlxalq münasibətlərdəki nüfuzu sayəsində qlobal ictimaiyyətindiqqət mərkəzindədir. Prezident İlham Əliyev vurğulayıb ki, COP29inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında dialoqplatforması olaraq, iqlim siyasətində konsensusun əldə olunmasınatöhfə verəcək.
Azərbaycan — region və dünya üçün nümunə
Azərbaycan ekoloji dayanıqlılığa olan sadiqliyini fəal şəkildənümayiş etdirir. Qarabağ və Şərqi Zəngəzur azad edilmiş əraziləri,eləcə də Naxçıvan Muxtar Respublikası yaşıl enerji zonası elanedilib. Bu ərazilərdə "ağıllı şəhər" və "ağıllı kənd" layihələrininhəyata keçirilməsi, ekosistemlərin bərpası ekoloji siyasətəinnovasiyaların inteqrasiyasına nümunədir.
Azərbaycanın planlarına əsasən, 2030-cu ilə qədər istixanaqazlarının emissiyası 35%, 2050-ci ilə qədər isə 40% azaldılacaq.Bu iddialı, lakin əlçatan hədəflər Prezidentin siyasəti və ölkəninbeynəlxalq təşəbbüslərdə fəal iştirakı ilə dəstəklənir.
İnfrastruktur və inklüzivlik: gələcək COP-lar üçünnümunə
Konfransın keçirildiyi Bakı Olimpiya Stadionu inklüzivlik vəəlçatanlıq üçün bütün zəruri texnologiyalarla təchiz olunub. COPtarixində ilk dəfə olaraq eşitmə məhdudiyyətli insanlar üçünsurdotərcümə və audioinduksiya sistemləri tətbiq edilib. Bu,Azərbaycanın qlobal ekoloji problemlərin həlli ilə yanaşı, hərkəsin bu prosesdə iştirakına şərait yaratmağa çalışdığınıvurğulayır.
Logistika və innovasiyalar
Nümayəndə heyətlərinin hərəkətini optimallaşdırmaq üçün Bakınınəsas nəqliyyat sistemini birləşdirən rəqəmsal nəqliyyat xəritəsihazırlanıb. Konfrans müddətində 500 avtomobil, o cümlədən 140elektrik avtobusu istifadəyə verilib. Bu addım, Azərbaycanın yaşıltexnologiyaların tətbiqinə dair öhdəliyinə tam uyğun gəlir.
COP29-un devizi: “Yaşıl dünya naminəhəmrəylik!”
Azərbaycan, qlobal iqlim məqsədlərinə nail olmaq üçün ölkələrarasında həmrəyliyin gücləndirilməsini əks etdirən bu devizlə çıxışedir. Prezident İlham Əliyev qeyd edib ki, Azərbaycan COP29-ugələcək nəsillər üçün ilham mənbəyi olacaq uğur hekayəsinə çevirməküçün bütün səylərini göstərəcək.
Mədəni proqram və ictimaiyyətin iştirakı
Konfrans iki zonaya bölünüb:
- Mavi zona: rəsmi danışıqlar üçün;
- Yaşıl zona: geniş auditoriya üçün açıq olan, sərgilər,seminarlar və mədəni tədbirlər keçirilən məkan.
Xüsusilə, "dayanıqlı inkişaf səfirləri" qismində çıxış edənkönüllülərə böyük diqqət yetirilir. Onların fəaliyyəti iqlimdəyişikliyi ilə mübarizədə kollektiv məsuliyyətin əhəmiyyətinivurğulayır.
Azərbaycanın qlobal iqlim gündəmində rolu
COP29-un Bakıda keçirilməsi Azərbaycanın Şərq və Qərb arasındakörpü rolunu təsdiqləyir. Bu hadisə, ölkənin ekoloji və energetiktransformasiyada lider imicini gücləndirir və müxtəlif ölkələrinümumi məqsədlərə nail olması üçün birləşməsinə imkan yaradır.
Azərbaycan yalnız dövrün çağırışlarını qəbul etmir, eyni zamandaiqlim gündəmini fəal şəkildə formalaşdırır ki, bu da COP29-u tariximiqyaslı bir tədbirə çevirir.
… Bakıda keçirilən COP29 konfransı qlobal iqlim dəyişikliyi iləmübarizədə mühüm bir mərhələdir. Çağırışlara və tənqidlərəbaxmayaraq, bu tədbir, dünyanın iqlim problemlərinin həlli üçünbirləşməsi və davamlı gələcək üçün effektiv strategiyalarınhazırlanması üçün unikal bir imkan təqdim edir.
COP29 təkcə ölkələrin konkret addımlar atmaq barədə razılığagəlməsi üçün bir fürsət deyil, həm də onların real dəyişikliklərəhazır olub-olmadığını yoxlayan bir testdir. Geosiyasiqeyri-sabitlik şəraitində konfransın uğuru, iştirakçıların fikirayrılıqlarını dəf etmə və ümumi həllərə nail olma bacarığındanasılı olacaq.
Bakıda irəli sürülən təşəbbüslər, qlobal istiləşmə iləmübarizədə dönüş nöqtəsinə çevrilərək, gələcək illər üçün iqlimsiyasətinin yeni vektorunu müəyyən edə bilər.
