Niyə qız və oğlan uşaqlarının sayı bərabərdir
Oğlan və qız uşaqlarının demək olar, eyni sayda doğulduğu məlumdur. Bəs bu 1-ə 1 nisbəti necə mümkün olur? "Sherg.az"a “mashable.com.tr”yə istinadən bildirir ki, bu haqda elmi məqalə “Proceedings of the Royal Society B” jurnalında dərc olunub. Bu məqalədə nisbəti poza biləcək gen variantlarının tapılması üçün cins nisbətinin bioloji və nəzəri qaydalarının sınaqdan keçirilməsi barədə məlumat verilir. 1-1 cins nisbətini nə yaradır? Bu sahədə ilk araşdırmaları aparan elm adamları, ilahi təqdirin “hər kişidə bir dişi” olmasını təmin etdiyinə inanıb və vəziyyəti bu şəkildə izah ediblər. İndi bilirik ki, cinsiyyət xromosomları cinsiyyətin əsl təyinediciləridir. Qadınlarda iki X xromosomu, kişilərdə isə bir X və bir unikal Y xromosomu var. Bu Y xromosomu hüceyrə silsiləsinin testisə diferensiallaşmasına səbəb olan SRY adlı determinant geni daşıyır. Embrion testisləri, embrionun kişiyə çevrilməsinə istiqamət verən kişi hormonları istehsal edir. SRY olmadıqda, embrion yumurtalıq yaradan alternativ yol vasitəsilə qıza çevrilir. Bu 1-dən 1-ə nisbət X və Y xromosomlarının sperma və yumurtalarda paylanmasının nəticəsidir. Bütün hüceyrələrimizdə genomumuzu təşkil edən iki xromosom dəsti var. Hər bir dəst valideyndən gəlir. Hüceyrə bölünməsinin xüsusi növü; Yalnız bir xromosom dəstindən sperma və yumurta istehsal edir, buna görə də mayalanmış yumurtada hələ də iki xromosom dəsti olacaq (biri spermadan, digəri yumurtadan). Başqa sözlə, bütün sperma hər bir xromosomun bir nüsxəsini alarkən, eyni zamanda bir cinsi xromosom alır; bu ya X, ya da Y. XX dişilər isə tək xromosom dəsti olan yumurtalar əmələ gətirirlər və bunların hamısı X xromosomunu daşıyır. Beləliklə, sperma yumurtanı döllədikdə, spermanın daşıdığı cinsi xromosom körpənin cinsini təyin edir. Anadan X və atadan X alan embrionlar XX formalaşmış qızlara çevriləcək. Atadan Y sperma alan embrionlar XY, yəni kişi olaraq inkişaf edir. Beləliklə, spermada 1-dən 1-ə XY nisbəti XX qız və XY oğlanların eyni nisbətini yaratmalıdır. Bəs niyə insanlar (və əksər məməlilər) cins nisbəti digər növlərdə bu qədər çevik ola bildiyi halda, 1-dən 1 nisbətinə doğru cazibədar olublar? Böyük britaniyalı statistik Ronald Fişer bu nisbətin əslində öz-özünə düzəldiyini və təhriflərə səbəb olan təkamül qüvvələri olmadığı müddətcə 1:1 nisbətinin davam edəcəyini bildirib. Arqument sadədir. Nəzərə alsaq ki, hər bir körpənin anası və atası olmalıdır, əgər bir cinsdə çatışmazlıq olarsa, daha nadir cinsin valideynlərinin nəvələri daha çox cinsdən olan valideynlərdən daha çox olacaq. Bunu belə açaq; məsələn, oğlanların daha nadir cins olduğu bir ssenaridə təsadüfən oğlan uşağı olan valideynlərin qızlarla olan valideynlərdən daha çox nəvəsi olacaq. Nəticə etibarı ilə bərabərlik əldə olunana qədər oğullar yetişdirən genlərdə artım olacaq. Beləliklə, ailə cinsi nisbətində 1-dən 1-ə qədər ölçülə bilən və irsi sapmalar görürük? Yoxsa güclü təkamül təsirlərinin insan əhalisinin cins nisbətini 1:1 ilə məhdudlaşdırdığına dair hər hansı bir sübut varmı? Bu yaxınlarda nəşr olunan yeni araşdırmada, Miçiqan Universitetindən Siliang Song və Jianzhi Zhang Birləşmiş Krallıqdakı insanlardan toplanan məlumatlara ətraflı nəzər salıb və cavabın birmənalı "yox" olduğunu tapıblar. Onlar cins nisbətinə təsir edən iki genetik variant müəyyən etdilər, lakin bunlar ailələrdə işləmir. Bəs niyə insanlar 1-ə 1 qaydasına əməl edirlər? Hər hansı bir ailənin nisbətən az uşağı olduğu və hətta bəzi ailələrdə 1-dən 1-ə qədər olan böyük sapmaları digər ailələr kompensasiya etdiyi üçün bu, sadəcə statistik bir vəziyyətdirmi? Bəzi ailələrdə qızlardan daha çox oğlan doğuran gen variantları var, digər ailələrdə isə əksinə, daha çox qız doğulur. Song və Zhangın təhlili göstərir ki, bu balanslaşdırıcı amil səbəbindən heç bir sistematik tendensiya müşahidə edilə bilməz. Əslində, başqa bir ehtimal da insanların xüsusi təkamül məhdudiyyətləri ilə üzləşməsidir. Ola bilsin ki, insanın monoqamiya meyli digər heyvan növlərinə aid edilməyən şəkildə Fişer prinsipinə riayət etmək üçün insanlara əlavə təkamül təzyiqi yaradır. Cavab nə olursa olsun, Song və Zhangın məqaləsi bir çox maraqlı suallar doğurur və gender bərabərliyi mövzusunda uzun müddətdir davam edən və maraqlı mövzu ilə bağlı gələcək tədqiqatlara yol açır.
