Ukrayna müharibəsindən əvvəl Avropa Birliyinə ən böyük təbii qaz tədarükçüsü olan Rusiya, təxminən 50 il davam edən boru kəməri investisiyaları ilə AB-dəki bazar payını 2022-ci ilə qədər 40 faizə çatdırdı. Rusiya təbii qazının Ukrayna ərazisindən daşınmasına dair sazişin başa çatmaq üzrə olması və “Qazprom”un Avstriyaya tədarükünü dayandırması Avropada tədarüklə bağlı narahatlıqları yenidən gündəmə gətirib.
Təxminən 50 il davam edən boru kəməri investisiyaları ilə AB-dəki bazar payını 2022-ci ilə qədər yüzdə 40-a çatdıran Rusiya, ölkəyə tətbiq etdiyi sanksiyalar səbəbindən müştərilərini ABŞ, Qətər və Norveç kimi mayeləşdirilmiş təbii qaz (LNG) təchizatçılarına itirdi. Ukrayna müharibəsindən sonra. Keçən il Aİ-yə təqribən 15 milyard kubmetr təbii qaz göndərdiyi halda, 2021-ci ildə söz mövzusu həcm 201,7 milyard kubmetr idi.
Rusiyada boru kəmərləri ilə təbii qaz tədarükündə monopoliyaya malik olan "Qazprom"un Aİ-dəki müştəriləri arasında Macarıstan, Slovakiya və Avstriya da var idi. Nəhayət, Avstriyanın OMV şirkəti keçən həftə Qazprom-un 16 noyabr tarixindən etibarən daşımaları dayandırdığını elan etdi. Avropada ən böyük dərinliyə malik Hollandiya mərkəzli virtual təbii qaz ticarət məntəqəsi TTF-də dekabr ayı fyuçers müqavilələrində qaz qiymətləri bu inkişafdan sonra yüksəlməyə başladı. Qiymətlər son bir ildə ən yüksək həddə çatıb və meqavat/saat üçün 47 avroya çatıb.
Ukraynanın tranzit müqaviləsi başa çatır
Rusiya ilə Ukrayna arasında 2019-cu ildə imzalanan və dekabrın 31-də başa çatacaq təbii qaz tranziti müqaviləsi ilə bağlı iki ölkə arasında danışıqların olmaması Avropada təbii qazın qiymətini artıran digər faktor kimi önə çıxır.
Sovet İttifaqı dövründə inşa edilən Urenqoy-Pomari-Ujqorod Boru Kəməri Sibirin qərbində çıxarılan təbii qazı Ukrayna üzərindən Avropaya daşınmaq üçün Rusiyanın Suca şəhərinə aparır. Ukraynadan Slovakiyaya uzanan xətt buradan Avstriyaya qaz daşıdığı halda, buradan nəql olunan mənbənin müştəriləri arasında Macarıstan da var.
Avropaya gedən Rusiya təbii qazının üçdə birinin keçdiyi Sohranivka paylama məntəqəsində daşınma 2022-ci ilin mayında Ukrayna tərəfindən dayandırıldığı halda, qazın nəqli yalnız Suca məntəqəsindən davam edir. Ukrayna Nazirlər Şurası Rusiya təbii qazının Ukrayna üzərindən Avropaya axmasına icazə verən razılaşmanın 2024-cü ildən sonra uzadılmayacağını açıqlayıb. Ukrayna administrasiyasının 2023-cü ilin sonu üçün açıqladığı məlumatlara görə, bu ölkədən boru kəmərləri ilə Avropaya nəql edilən Rusiya qazının həcmi ötən il 2022-ci illə müqayisədə təxminən 28 faiz azalaraq 15 milyard kubmetrə düşüb. Sözügedən müqavilə sayəsində Ukraynanın ildə 1 milyard, “Qazprom”un isə 3 milyard dollar qazandığı təxmin edilir.
