Bakıda COP29 fonunda ölkələr mühüm məsələ üzərində qərar verməlidirlər: iqlim problemlərinə qarşı mübarizəyə nə qədər vəsait ayrılmalıdır? Ətraf mühitin qorunması bahalı bir işdir və hər il qızğın müzakirələrə səbəb olur. Bəs iqlim maliyyəsi nədir, necə işləyir, kim ödəyir və pulu kim alır?
Bu barədə danışmazdan öncə qeyd edək ki, Paris İqlim Sazişinin məqsədi qlobal orta temperatur artımını 1,5 dərəcə Selsi həddində saxlamaqdır, əks halda bəşəriyyət və təbiət daşqınlar, meşə yanğınları, vulkan püskürmələri və buzlaqların əriməsi kimi fəlakətlərlə üzləşəcək. Bununla belə, sənaye inqilabının və texnologiyanın inkişafının çoxəsrlik nəticələrini geri qaytarmaq üçün çox böyük vəsait lazımdır. 2009-cu ildə Kopenhagendə keçirilən COP15-də iqlim sazişinin tərəfləri 2020-ci ilə qədər iqlim məqsədləri üçün hər il 100 milyard dollar ayırmağa razılaşdılar. 2015-ci ildə Parisdə keçirilən COP21-də konfrans dövlətləri 100 milyard dollar məbləğində vəsaitin verilməsi üçün son tarixə yenidən baxdı: müddət 2025-ci ilə qədər uzadıldı. İndi Bakıda COP29-dan əsas gözləntilərdən biri yeni kollektiv kəmiyyət maliyyələşdirmə hədəfi üzrə razılaşmadır. İqlim maliyyəsi adlanan pul BMT-nin Çərçivə Konvensiyasına əsasən yüksək gəlirli 24 ölkə tərəfindən ayrılmalıdır. Onların arasında Avstraliya, Kanada, Avropa İttifaqı, Finlandiya, İrlandiya, İsveçrə, Yaponiya, İsveç, Yeni Zelandiya, İslandiya, ABŞ, Böyük Britaniya yer alırlar. BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının qalan ölkələrinin əksəriyyəti iqlim maliyyəsinin alıcılarıdır. Bununla belə, 24 inkişaf etmiş ölkənin iqlimin maliyyələşdirilməsini təmin etmək öhdəliyi müəyyən edilməsinə paralel olaraq, son illərdə bu kateqoriyaya daxil olmayan bir çox digər ölkələr öz iqtisadi göstəricilərini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırdılar. İndi onlar da müvafiq olaraq, donorlar siyahısına əlavə edilə bilər. Məsələn, Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ, Çin və digərləri buna əyani nümunələrdir. İqlim maliyyəsi dövlət və özəl investisiyalar, eləcə də çoxtərəfli platformalar vasitəsilə donor ölkələrdən kreditlər, qrantlar, kreditlər və maliyyə vəsaitləri vasitəsilə müxtəlif yollarla həyata keçirilə bilər. Bu gün maliyyələşmənin həyata keçirildiyi əsas beynəlxalq qurumlar bunlardır: Yaşıl İqlim Fondu, Asiya İnkişaf Fondu, Dünya Bankı, Qlobal Ətraf Mühit Fondu, Uyğunlaşma Fondu. İqlim maliyyəsinin nə üçün ayrılmasına gəlincə, xatırladaq ki, 2015-ci il Paris Sazişinin bir hissəsi olaraq, BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasına üzv olan ölkələr iqlim dəyişikliyi nəticəsində itki və zərərin qarşısının alınması, minimuma endirilməsi və aradan qaldırılması zərurətini qəbul etdilər. Bu günə qədər iqlim maliyyəsinin böyük hissəsi iqlim dəyişikliyinin təsirlərinə uyğunlaşmaq və qarşısını almaqdansa, onlarla mübarizə üçün ayrılıb.
İqlim maliyyəsi üçün yeni kollektiv kəmiyyət hədəfi burada mühüm rol oynayır. Yeni Kollektiv Kəmiyyətli İqlim Maliyyəsi Məqsədi ekspert araşdırmalarının göstərdiyi puldur ki, 2030-cu ilə qədər iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə aparmaq üçün lazımdır. Bəzi hesablamalara görə, məbləğ 5,8-5,9 trilyon dollar, digərlərinə görə isə 8-13 trilyon dollar təşkil edir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ticarət və İnkişaf Konfransı 2030-cu ilə qədər hər il üçün təqribən 1,55 trilyon dollar məbləğində vəsait müəyyən edib. Amma iqlim dəyişikliyi üçün yeni maliyyə vəsaitinin təsdiq edilməsi bir çox səbəblərə görə çətin məsələdir. İqtisadi inkişafla əlaqədar donor ölkələr siyahısına yenidən baxılması zərurəti yaranıb ki, onların siyahısına mühüm iqtisadi artıma nail olmuş bir çox dövlətlər də daxil ola bilər. Bu cür əhəmiyyətli maliyyələşdirmənin hansı formada təqdim edilməli olduğu tam aydın deyil. İqlim maliyyəsinin əldə edilməsi üçün daha sadə mexanizmlər yaratmaq lazımdır, çünki bu gün bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün onlar çox mürəkkəbdir və praktiki olaraq qeyri-mümkündür. COP29-un əsas məqsədlərindən biri də budur. İqlim maliyyəsi vasitəsilə həyata keçirilən tədbirlərin effektivliyini qiymətləndirə bilən mexanizmə ehtiyac var. Ümumiyyətlə isə məhz COP29 çərçivəsidə bu və digər məsələlərin həllini tapması gözlənilir. COP29 çərçivəsində ölkəmizə gələn kanadalı nümayəndə Vişeş Sunassi bu fonda bildirir: “COP29-dan yüksək gözləntilərim var. Dubayda keçirilmiş COP28 zamanı bərpaolunan enerji və nüvə enerjisinin üçqat artırılmasına dair öhdəliklər geniş müzakirə edilmişdi, eyni zamanda, səmərəliliyin artırılması və tərəflər arasında vəziyyəti dəyişmək üçün çərçivə yaradılması məsələlərinə diqqət ayrılmışdı. Bununla yanaşı, hazırda ən vacib məsələ maliyyə ilə bağlı razılaşmaların əldə olunmasıdır. Bu səbəbdən COP29 tədbiri haqlı olaraq “Maliyyə COP-u” adlandırılır. Ölkələr arasında razılığa gəlinməsi və Yeni Kollektiv Kəmiyyət Məqsədləri üzrə yekdil razılaşmanın əldə edilməsi olduqca əhəmiyyətlidir”. O, həmçinin COP29-da ədalətli keçid və iqlim ədaləti məsələlərinin əhatəli şəkildə müzakirə olunduğunu diqqətə çatdırıb. Kanadalı nümayəndə bildirib ki, iqlim dəyişikliyindən zərər çəkmiş ölkələrə ödəniş və kompensasiyaların təmin edilməsi vacibdir: “Burada tərəflərin yekdil razılığa gəlməsi çox önəmlidir. COP28-in keçmiş prezidenti Əl-Cəbiri ilk gündə qeyd etmişdi ki, “tədbirlər vaxtıdır”. Məncə, tədbirlər vaxtı dünən idi, lakin hələ də hərəkət etmək üçün gec deyil. Buna görə də verilmiş öhdəliklərin və aparılmış müzakirələrin əməli fəaliyyətə çevrilməsi son dərəcə vacibdir”.
Ramil QULİYEV
