Sağlam qan şəkəri səviyyələrini qorumaq ümumi sağlamlıq üçün vacibdir. Lakin müasir həyat tərzimiz bunu çox çətinləşdirir. Bu da əsrin epidemiyası olaraq adlandırılan "diabet" xəstəliyinin yayılmasına səbəb olur.
"Şəkərli diabet” sözü, xüsusən də bu vəziyyətdən təsirlənən biri ilə hələ qarşılaşmayanlar üçün qorxuducu ola bilər. Fərqli diabet növləri təkcə mövcud deyil, həm də müasir cəmiyyətdə yüksək qan şəkərinin artması ilə əlaqəli sağlamlıq problemlərinin sayının çoxalmasına səbəb olur. Şəkərli diabetə mədəaltı vəzinin insulin istehsal edə bilmədiyi 1-ci tip və insulin müqaviməti nəticəsində əmələ gələn Tip 2 daxildir. Buna adətən həddindən artıq yemək və oturaq həyat tərzi səbəb olur. Bundan əlavə, beyindəki insulin müqaviməti ilə əlaqəsi səbəbindən Alzheimer xəstəliyi indi Tip 3 diabet olaraq adlandırılır. Digər formalara gestational diabet, gec başlayan diabet (həmçinin LADA kimi tanınır) və kövrək diabet daxildir. Bildirilir ki, hazırda hər üç amerikalıdan birində prediabet var və proqnozlara görə, 2050-ci ilə qədər dünyada 1,3 milyarddan çox insan şəkərli diabetə tutulacaq.
Türkiyədə də diabetin uzun bir tarixi var. Xəstəliyin ilk dəqiq təsviri eramızın II əsrində “şəkərli diabet” termininin müəllifi hesab edilən kapadokiyalı Aretey tərəfindən verilmişdir. "Şəkərli diabet" sözü yunanca "sifon" sözündən gəlir, xəstəliklə əlaqəli tez-tez sidiyə getmə və həddindən artıq susuzluğa işarə edir. Qədim Hindistanda bu vəziyyət qarışqaları tez-tez cəlb edən sidikdə şəkərin yüksək olması səbəbindən "bal sidiyi" mənasını verən "madhumeha" adlanırdı. Təcrübəsiz insanlar üçün bu, xəstəliyin necə işlədiyinə dair fikir verir: əslində mədəaltı vəzi qəbul etdiyimiz şəkəri metabolizə etmək üçün kifayət qədər insulin istehsal edə bilmir. Tip 1 diabetdə bu, əsas problemdir. 2-ci tip şəkərli diabetdə problem insulin müqavimətindən yaranır, burada orqanizm artıq istehsal olunan insulini lazımi qaydada istifadə edə bilmir və qanda artıq şəkərin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bu artıq şəkər müxtəlif orqanlara, o cümlədən gözlərə, böyrəklərə, sinir və ürək-damar sistemlərinə zərər verir. Bu gün şəkərli diabet xəstələri çox vaxt ürək xəstəliyi olan xəstələrlə eyni risk altında sayılırlar. Bu maraqlı fakt Türkiyənin Muğla Araştırma ve Eğitim Hastanesində xəstəliklə bağlı tam bir günlük təlim zamanı açıqlanıb. Təlim diabet haqqında öyrənməkdə maraqlı olan hər kəs üçün açıq idi. Çünki bu xəstəlik hər kəsə təsir edir. Artıq hər kəs demək olar ki, bu xəstəlikdən əziyyət çəkən birini tanıyır və ya müasir pəhrizlərdə həddindən artıq şəkərin onun inkişafında oynadığı rolu dərk edir.
Xatırladaq ki, 14 noyabr - Dünya Diabet Günü idi və bu münasibətlə müxtəlif tədbirlər keçirildi.
Sağlam qan şəkəri səviyyələrini qorumaq ümumi sağlamlıq üçün çox vacibdir. Lakin bu gün bu, çox çətin ola bilər. Müasir həyat tərzimiz tez-tez çox miqdarda şəkər ehtiva edən yüksək işlənmiş qidaları əhatə edir. Eyni zamanda texnoloji irəliləyişlər bizi daha çox oturaq vəziyyətə salıb, fiziki aktivliyimizi azaldır. Şəkər də şəklini dəyişib: o, artıq içkilərimizə əlavə etdiyimiz ağ kristal maddə deyil, həm də bir çox qablaşdırılmış qidaya daxil olan qarğıdalı siropu kimi gizli karbohidratlar və dadlandırıcılar şəklində mövcuddur. Sadə dillə desək, şəkər təkcə çay və ya qəhvəmizə əlavə etdiyimiz toz deyil, həm də çörək (karbohidratlar), düyü və kartof (nişasta), meyvə (fruktoza) və süd məhsulları (laktoza) kimi qidalarda olur.
Mütəxəssislər tədbirlərdə qan şəkərinə nəzarət üçün sadə göstərişləri də açıqlayıblar:
Balanslaşdırılmış yemək yeyin
Həddindən artıq şəkərin udulmasını yavaşlatmağın ən yaxşı yolu sadə karbohidratları təkbaşına istehlak etməkdənsə, zülalları, sağlam yağları və lifləri hər yeməyə daxil etməkdir. Bu, boşqabınıza rəngli meyvə və tərəvəzlər əlavə etmək deməkdir. Belə sağlam qidalar çörək və makaron kimi ağ qidaların şəkər artırıcı təsirlərini tarazlamağa kömək edir.
Salatla başlayın
Yeməyə yarpaqlı göyərti və ya digər liflə zəngin qidalarla başlamaq, daha yüksək karbohidratlı qidalarla qarnınızı doldurmadan əvvəl yeməyinizin sağlam bir hissəsini almanızı təmin edir. Bu, həm də şəkərin qanda sorulmasını yavaşladır.
Desertinizə əlavələr edin
“Qlükoza ilahəsi” sayılan Cessi İnçauspeyə görə, şəkərin qana sorulmasını yavaşlatmağın bir yolu karbohidratları "çılpaq" yeməməkdir. Məsələn, desertlərə meyvə və ya qatıq əlavə edin ki, bu da şəkərin udulmasını yavaşlatmağa və qan şəkərinin səviyyəsini daha sabit saxlamağa kömək edəcək.
Sirkə
Sirkə və ya limon suyu tərkibindəki sirkə turşusu sayəsində şəkər üçün həzm fermentlərini deaktiv edə bilər. Ona görə yeməklərdə, içkilərdə istifadə etmək faydalıdır.
Nubar Süleymanova, “iki sahil”
