50 ildən artıq yaşı olan ənənənin görünməyən tərəfləri
Hər il noyabr ayı bütün dünyada butik şəbəkələrdə, böyük elektrotexnika mağazalarında böyük endirimlərlə yadda qalır. Bu ayda həm Beynəlxalq Shopping Günü, həm də “Black Friday” adlandırılan “Qara Cümə” günü münasibətilə qlobal ticari məkanda böyük endirimlər tətbiq olunur. İnsanlar bu endirimlərdən maksimum dərəcədə yararlanırlar. İslam dünyasında problemə çevrilən “Qara Cümə” günü dünya miqyasında daha da məşhurlaşır. Dinimizdə müqəddəs olan cümə gününün belə adlandırılması müsəlmanlara heç də xoş gəlmir, başqa sözlə, birmənalı qarşılanmır.
İlk “endirim” - hər şey 5 sentə...
Endirimli ticarət ənənəsi Amerikada XIX əsrdə yaranıb. İri ticarət şəbəkələri Yeni il öncəsi böyük endirimlər edir, alıcıları stimullaşdırır və bonuslar, hədiyyələrlə mükafatlandırırdılar. Bunun banisi də 1852-ci ildə anadan olmuş Frenk Vulvort sayılır. Məhz endirim fikrini ilk dəfə o, irəli sürüb. Pensilvaniya ştatının Lankaster şəhərində kiçik dükanda satıcı köməkçisi işləyən qaradinməz oğlan qiymətləri aşağı sala bilmədiyi üçün əsəb keçirirdi. O dövrdə malların üzərində qiymət olmurdu və satıcılar hər müştəriyə bir qiymət deyirdilər. Bir dəfə satıcı, səfərdə olan Frenk bir fikrə gəlir. O, bütün mövsüm mallarını piştaxtaya düzür və yanına “Hər şey 5 sent” yazısını qoyur. Bu, ilk endirim idi!
Nə üçün “Qara cümə”?
Uğur qazandıqdan sonra Frenk XX əsrin əvvəlində ilk pərakəndə satış şəbəkəsini qurur. 1951-ci ildə isə “Factory Management and Maintenance” jurnalı maraqlı tendensiya qeydə aldı. “Şükran Günü”ndən sonra işçilər sağlamlıqlarına görə icazə alır, əslində isə özlərinə 4 günlük istirahət ayırırdılar. Bunun səbəbi də dükanları gəzib endirimlərdən faydalanmaq idi.
Amma məhz “Qara Cümə” termini ilk dəfə 1966-cı ildə Filadelfiyada ortaya çıxdı. Bu terminin yaranması ilə bağlı iki versiya var.
Birinci versiyaya əsasən, “Şükran Günü”nün ertəsi yollarda böyük tıxaclar yaranıb. Dükanlara axın zamanı əzilənlər olub. Bu səbəbdən bu gün “Qara cümə” adlandırılıb. İzdihamlara görə ölənlərin olduğu da deyilir. Məhz eyni gün Filadelfiya polisi qeyri-adi tıxaclara və izdihama görə bu günü “Black Friday” adlandırıb.
İkinci versiya mühasibatlıqla əlaqəlidir. Bu gün mühasibat hesabatları təqdim edilib. Şirkətin ziyanı qırmızı, gəlirləri isə qara mürəkkəblə qeyd edilib. Endirimlər günündə gəlir çox olduğu üçün hesabatda qara rəng daha üstün olub.
Başqa bir iddia isə “Black Friday” günü dükanların qapılarını gün çıxmadan əvvəl açmalarıdır.
İstehlakçıların ən çox aldadıldığı gün...
Səslənən bəzi iddialara görə, “Qara cümə”də müxtəlif mağazalarda kütləvi endirimlərin olması o demək deyil ki, satışda olan məhsullar tam olaraq istifadəyə yararlıdır. Belə ki, böyük endirimlər mağazalara çoxsaylı alıcıların axışması ilə nəticələnir. Bu zaman endirimlə satılan məhsulların yoxlanılmasına fikir verilmir. Son nəticədə isə alıcılar “Qara cümə”də böyük endirim əldə etdiklərini hesab etsələr də, yarasız məhsullara pul xərcləyirlər.
Alıcıların ən çox aldadıldığı gün
Sualımızı cavablandıran Azad İstehlakçılar Birliyinin sədri Eyyub Hüseynov “Yeni Azərbaycan”a açıqlamasında bildirib ki, “Qara cümə” günü bütün dünyada istehlakçıların ən çox aldadıldığı gündür: “Qara cümənin tarixi 18-ci əsrə gedir. 1952-ci ildə qara cümə günü təşkil olunan zaman satışda heç bir zərər olmamışdı, satıcılar bundan xeyir qazanmışdılar. Qara cümə günü əslində hüquqlarını bilməyən, marketoloqların tələsinə düşən insanların aldadıldığı gündür”.
Qüsurlu mallar satılır...
E.Hüseynov bildirib ki, ən keyfiyyətsiz, standartlara uyğun olmayan, istehsal zamanı qüsuru olan mallar bu gündə satılır: “Bu, ərzaq mallarında özünü büruzə vermir, çünki müəyyən partiya ilə buraxılan ərzaq malları standartlara uyğun olur, saxta mal olmur, yəni istehlakçını aldatmaq imkanı burada azdır. Sənaye mallarında, xüsusən də texniki avadanlıqlarda istehlakçılar daha çox aldadılırlar”.
Şikayətlərin məzmunu eynidir
Ekspert qeyd edib ki, insanlar aldıqları malın sonradan yararsız olduğunu görürlər. Qaytarmaq istədikdə isə mağaza malın “qara cümə”də alındığını bəhanə edərək malı qaytarmaqdan imtina edir. Qanunvericiliyə görə isə istehlakçının kassa çeki ilə malı qaytarmaq hüququ var: “İstehlakçılara məsləhət görürəm ki, “qara cümə” günü mal alanda sevinməsinlər, xüsusən mürəkkəb texniki vasitələr alanda satıcının yanında onun bütün düymələrini yoxlayıb işlək olduğundan əmin olsunlar”.
Yeganə BAYRAMOVA
