Azərbaycanın kənd təsərrüfatı sektoru kritik bir dönəmdən keçir, çünki taxıl istehsalında mülayim artım məhsuldarlığın narahatedici azalmasını kompensasiya edə bilmir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarına görə, 2024-cü il noyabrın 1-nə qədər ümumi taxıl və paxlalı bitkilərin istehsalı illik hesablamada 0,7% artaraq 3,2 milyon tona çatıb. Bununla belə, bu artım məhsuldarlığın 6,2%-lik kəskin azalması fonunda kölgədə qalır və sektorda struktur problemlərini önə çıxarır.
Daha geniş kontekstdə isə vəziyyət daha qaranlıq görünür. Taxıl istehsalı beş il əvvəlki səviyyədən 10% aşağı qalaraq istehsal həcminin artırılmasında davamlı problemləri əks etdirir. Azərbaycanın kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatının təməl daşlarından biri olan buğda sektoru xüsusilə ağır zərbə alıb. 2024-cü ilin yanvar-oktyabr aylarında buğda istehsalı 8% azalaraq 1,69 milyon tona enib ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 148 100 tonluq bir azalma deməkdir.
Buğdanın məhsuldarlığı 8,5% azalaraq hektara 33,8 sentnerdən 30,9 sentnerə düşüb. Bu azalma təkcə Azərbaycanın daxili tələbatını ödəmək qabiliyyətini çətinləşdirmir, həm də ölkənin regional taxıl bazarlarında oyunçu kimi mövqeyini təhlükə altına alır.
Bu tendensiyaların təsirləri kənd təsərrüfatı sektorunun sərhədlərini aşır. Azərbaycanın buğda idxalından asılılığı yüksək olaraq qalır: 2023-cü ildə 1,175 milyon ton buğda idxal edilib ki, bu da əvvəlki ilə nisbətən 9,1% azdır. Gömrük məlumatlarına görə, 2024-cü ilin yanvar-oktyabr aylarında idxal həcmi 948 820 ton təşkil edib və bu, 2023-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə demək olar ki, dəyişməyib.
Daxili istehsal və məhsuldarlığın azalması xarici bazarlardan asılılığın artması riskini yaradır, bu isə qlobal ərzaq qiymətlərindəki qeyri-sabitlik fonunda iqtisadiyyatı valyuta volatilliyi və inflyasiya təzyiqlərinə məruz qoyur. Siyasətçilər, ərzaq təhlükəsizliyini təmin etmək və ticarət balansını tarazlamaq səylərini sarsıdacaq idxalın artırılmasına yönələn təzyiqlərlə üzləşə bilərlər.
Analitiklər sektorun çətinliklərini köhnəlmiş kənd təsərrüfatı metodları, suvarmaya yetərsiz investisiyalar və yüksək məhsuldar bitki növlərinin məhdud tətbiqi ilə əlaqələndirirlər. Əkin sahələrinin artması və əlverişli hava şəraiti müəyyən istehsal artımına səbəb olsa da, bu amillər sistematik səmərəsizlikləri aradan qaldırmaq üçün kifayət deyil.
Buğda sektorunun üzləşdiyi problemlər daha genişmiqyaslı islahatlara ehtiyac olduğunu vurğulayır. “Azərbaycan hökuməti və özəl sektor kənd təsərrüfatı metodlarını modernləşdirməyə, kənd infrastrukturunu yaxşılaşdırmağa və kənd təsərrüfatı idarəçiliyində yenilikləri təşviq etməyə üstünlük verməlidir. Bu tədbirlər olmadan Azərbaycanın kənd təsərrüfatı sektoru daha da geri qalmaq riski ilə üzləşir ki, bu da onu iqlim dəyişikliyinə və qlobal təchizat zəncirindəki fasilələrə daha çox həssas edir,” – deyə aqrar ekspert Vahid Məərrəmov bildirib.
