2023-cü il dekabrın 11-də Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində COP28-də COP29-un Şərqi Avropa Qrupunun üzvü olaraq Azərbaycanda keçirilməsinə dair qərar qəbul edilib. Bu, Azərbaycan dövləti və Prezident İlham Əliyevin beynəlxalq aləmdə nüfuzunun göstəricisi idi. Qürurverici haldır ki, həmin vaxt ölkənin namizədliyi böyük səs çoxluğu ilə qəbul olundu.
Azərbaycan BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasına (COP29) uğurla ev sahibliyi etməsi ölkəmizin beynəlxalq səviyyədə qazandığı daha bir diplomatik qələbədir. Doğrudur, bəzi dövlətlər və təşkilatlar tədbirin Bakıda keçirilməsinə xoşagəlməz yanaşma sərgilədilər, amma bununla əslində özlərinin humanitar məsələlərə mənfi münasibətlərini ifşa etdilər. Fransa kimi özünü mədəni dünyanın təmsilçisi sayan bir dövlətin beynəlxalq tədbiri boykota çağırışı da fiaskoya uğradı.
Prezident İlham Əliyev noyabrın 12-də Bakıda COP29-un Liderlər Sammitinin açılış mərasimindəki çıxışında bu tədbirin keçirilməsinə arzulamayanlara tutarlı cavab verdi: "Onlara pis xəbərim var: bizim 190-dan çox ölkədən 70 mindən artıq qeydiyyata alınmış iştirakçımız var. Onların arasında 80 Prezident, Vitse-prezident və Baş nazir var. Beləliklə, dünya Bakıda toplaşıb və biz dünyaya deyirik ki, "Azərbaycana xoş gəlmisiniz"...
Konfransın uğurlu nəticələri Azərbaycanın qlobal çağırışlara çevik cavab verə bilmək və müxtəlif səviyyələrdə səmərəli əməkdaşlıq qurmaq qabiliyyətini bir daha sübut etdi. Bütün maneələrə baxmayaraq, COP29 iqlim siyasəti tarixində mühüm dönüş nöqtəsi oldu və bu uğurun təməlində Azərbaycanın məqsədyönlü fəaliyyəti dayanır.
“Yaşıl dünya naminə həmrəylik” şüarını rəhbər tutan Azərbaycan bütün proses boyu inkişaf etməkdə olan ölkələrin, xüsusilə kiçik ada dövlətlərinin və ən az inkişaf etmiş dövlətlərin ehtiyaclarını nəzərə alan nəticə əldə etməyə çağırış etdi. Müstəmləkə idarəçiliyi ilə daha da ağırlaşan ekoloji problemlərdən əziyyət çəkən xalqlar və regionlar ilə də həmrəylik nümayiş etdirən ölkəmiz inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında körpülərin qurulması üçün səylərini əsirgəmədi.
Bu beynəlxalq tədbirdə bəyan edildi ki, İtki və Zərər Fondu 2025-ci ildən etibarən layihələri maliyyələşdirə biləcək. Bu, Azərbaycanın COP29 Sədrliyinin növbəti uğuru idi.
Respublika Prezidenti İlham Əliyevin dediyi kimi, bu, həmçinin karbon bazarına dair çoxdan gözlənilən 6-cı maddənin tam işlək vəziyyətə gətirilməsinə imkan verdi. Əldə olunan razılaşma inkişaf etməkdə olan ölkələrə iqlim dəyişmələrinin fəsadları ilə mübarizədə kömək edəcək. Bu, Bakı nailiyyətinin çoxtərəfliliyinin təntənəsidir.
Azərbaycanın COP29-a sədrliyi ilə aparılan intensiv çoxtərəfli diplomatiya nəticəsində Bakı Maliyyə Məqsədi və BMT karbon bazarları üzrə əldə edilmiş irəliləyişlər gözləntiləri üstələdi.
Bakı Maliyyə Məqsədi əhəmiyyətli artım nümayiş etdirərək 2035-ci ilə qədər inkişaf etməkdə olan ölkələrə 1,3 trilyon dollar həcmində iqlim maliyyəsinin təmin edilməsi üçün yeni qlobal hədəf qoyur. Buraya əvvəlki 100 milyard dollar həcmində hədəfi üç dəfə üstələyən 300 milyard dollar həcmində yeni əsas maliyyə hədəfi daxildir.
Bakı Maliyyə Məqsədi Azərbaycanın əldə edə biləcəyi ən yaxşı razılaşmadır. Geosiyasi parçalanmanın müşahidə edildiyi bir ildə bəzi insanlar ölkəmizin buna nail ola biləcəyinə şübhə ilə yanaşırdılar. Nəticədə məlum oldu ki, onlar hər iki məsələdə yanılıblar.
Əlbəttə, bu irəliləyişlər çoxtərəfli iqlim fəaliyyətində ən mürəkkəb və mübahisəli vəzifələri yerinə yetirmək üçün Azərbaycan Sədrliyinin aylarla davam edən intensiv diplomatiyasının nəticəsidir. Bu qərarlar 1,5C məqsədinə çatmaq üçün vasitələrin təmin edilməsində xüsusi əhəmiyyətə malik addımlardır. “Bakı irəliləyişi” bizə qarşıdan gələn fırtınaların qarşısını almağa kömək edəcək. Bakı Maliyyə Məqsədinin uğurlu razılığı COP29 Sədrliyinin təmin etdiyi nailiyyətlərin bir hissəsidir.
Danışıqlar aparmış prioritetlərin COP29 Sədrliyinin Fəaliyyət Gündəliyi daha geniş qrupu əhatə edən maraqlı tərəfləri qlobal iqlim fəaliyyətinə töhfə verməyə çağırdı- bu çağırışı da tədbirin nailiyyətləri sırasında qeyd etmək olar. Çünki Fəaliyyət Gündəliyinin Təşəbbüsləri bəzi aktual problemlərə qarşı mübarizə aparır, unudulmuş prioritetlərə işıq salır, ev sahibi ölkənin təcrübəsinə və perspektivinə əsaslanan unikal həllər təklif edir və ardıcıllığı və COP-dan-COP-a davamlılığı möhkəmləndirir. Bu təşəbbüslər bütün maraqlı tərəflərlə məsləhətləşmələr əsasında inklüziv və şəffaf şəkildə hazırlanıb. Onlar mövcud təşəbbüsləri tamamlayır və iqlim çağırışlarına yeni, yaradıcı yanaşmalar gətirir. Bu Təşəbbüslər birlikdə ambisiyalı iqlim fəaliyyətinin həyata keçirilməsini dəstəkləyəcək.
COP29 Sədrliyi maliyyə, investisiya və ticarətin iqlim gündəliyinin mərkəzində qalmasını təmin etmək üçün BMT qurumlarını, beynəlxalq təşkilatları, çoxtərəfli inkişaf banklarını, çoxtərəfli iqlim fondlarını, özəl sektoru, vətəndaş cəmiyyətini, əsas koalisiyaları və digər maraqlı tərəfləri, həmçinin COP Sədrlikləri və Tərəfləri bir araya gətirdi. Kiçik və orta sahibkarlığın yaşıl keçidi üzrə yeni Bakı İqlim Koalisiyasını elan etdi.
Maliyyə, İnvestisiya və Ticarət Günündə iqlimin maliyyələşdirilməsi layihə və təşəbbüslərinə verilən vədlər 7,3 milyard ABŞ dolları təşkil edib. Ən böyük dəstək Asiya İnkişaf Bankından (3,5 milyard ABŞ dolları), Azərbaycanın bank sektorundan (1,2 milyard ABŞ dolları), İsveç (760 milyon ABŞ dolları) və Kanada (Kanada hökumətindən 1,5 milyard ABŞ dolları və xeyriyyəçilikdən 290 milyon ABŞ dolları). Bu vəsaitlər buzlaqların, yaşıl taksonomiyaların və iqlim fəaliyyətinin təsirlərinə qarşı mübarizəyə investisiyalardır.
COP29 Sədrliyi Fəaliyyət Gündəliyi çərçivəsində qlobal təşəbbüsləri elan edib. Sədrlik tərəfindən irəli sürülən təşəbbüslərin məqsədi iqlim fəaliyyətini irəlilətmək, tərəf olmayan maraqlı tərəflərin fəal iştirakını təşviq etmək və iqlim dəyişmələri ilə bağlı ambisiyaları artırmaq və fəaliyyətə təkan verməkdir. Sədrlik təşəbbüsləri hazırlayarkən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qlobal İşçi Qrupu və Tərəf və müşahidəçi qismində çıxış edən (tərəf olmayan) digər maraqlı tərəflərlə əməkdaşlıq edib, həmçinin hərtərəfli fəaliyyət planını həyata keçirmək üçün belə inklüziv əməkdaşlığı davam etdirəcək.
Yekun öhdəlik qlobal enerji saxlama qabiliyyətini 2022-ci il səviyyəsindən 6 dəfə artırmağı və 2030-cu ilə qədər 1500 qiqavata çatdırmağı hədəfləyəcək. Enerji şəbəkələrini təkmilləşdirmək üçün təsdiqləyicilər, həmçinin şəbəkələrə sərmayələri əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirərək 2040-cı ilə qədər 80 milyon kilometrə çatdırmağı öhdələrinə götürəcəklər.
COP29 Sədrliyi enerji saxlama, şəbəkələr, zonalar, dəhlizlər və hidrogen mövzularında öhdəliklər və bəyanatlar təqdim etdi, bunları 150 Tərəf təsdiq etdi.
Yekun Bəyannamə tənzimləyici, texnoloji, maliyyələşdirmə və standartlaşdırma maneələrini həll etmək üçün rəhbər prinsiplər və prioritetlərlə təmiz hidrogen və onun törəmələri üçün qlobal bazarın potensialını ortaya çıxaracaq.
75-dən çox hökumət və rəqəmsal texnologiya sənayesinin 1100-dən çox üzvü emissiyaları azaltmaq və iqlimə dayanıqlılığını gücləndirmək üçün rəqəmsal vasitələrdən istifadə edən bəyanatı təsdiqlədi.
İqlim maliyyəsi, investisiya və ticarət üzrə Bakı Təşəbbüsü (BICFIT) yaşıl şaxələndirməyə sərmayəni təşviq etmək, siyasətin inkişafını dəstəkləmək və dialoq vasitəsilə təcrübə mübadiləsi aparmaq üçün platforma ilə iqlim maliyyəsi, investisiya və ticarət əlaqəsinə diqqət yetirir.
8 BMT agentliyi, 3 çoxtərəfli inkişaf bankı və 3 iqlim fondu arasında birgə bəyanat qəbul edildi. Bu bəyanat çərçivəsində İqlim Davamlılığı üçün İnsan İnkişafı üzrə Bakı Rəhbər Prinsipləri qəbul edildi və Bakı COP Sədrliklərinin İqlim və Səhiyyə üzrə Davamlılıq Koalisiyası yaradıldı.
Beş COP Sədrliyi (COP26-dan COP30-a qədər) və ÜST Baş Direktoru iqlim gündəliyinə sağlamlığı daxil edərək və gələcək COP konfranslarında əsas element olaraq sağlamlığı təbliğ etdi.
Dünyanın üzvi tullantılarla əlaqəli metan emissiyalarının 51%-ni təşkil edən 50-dən çox ölkə, o cümlədən ən böyük 10 üzvi tullantı metan emissiyasına malik ölkələrdən 8-i sektorial hədəflər daxil edərək bu bəyanatı təsdiqlədi ki, bu da Qlobal Metan Vədinin həyata keçirilməsinə töhfə verəcək.
Qida və kənd təsərrüfatı sahəsində mövcud iqlim təşəbbüslərinin dağınıq mənzərəsini bir araya gətirən platforma, fermerlərə dəstəyi daha əlçatan etmək və maliyyə mənbələrinə çıxışı asanlaşdırmaq məqsədi daşıyır.
Şəhər iqlim maliyyələşdirilməsi sahəsində tərəfdaşlıq və əməkdaşlıq üçün BMT agentlikləri və Hökumətlərarası Təşkilatları, çoxtərəfli inkişaf bankları (MDB-ləri), MCF-ləri, xeyriyyə təşkilatları və ikitərəfli donorları, o cümlədən şəhər ərazilərində iqlim fəaliyyəti və planlaması ilə bağlı çoxtərəfli yanaşma hazırlamaq niyyətində olan 40-dan çox tərəf və 160-dan çox ölkəni bir araya gətirir. COP, UNFCCC və BMT-nin Habitat şəhər prosesləri arasında Şəhər, Çoxsahəli və Çoxsəviyyəli İqlim Fəaliyyəti üzrə Bakı Davamlılıq Koalisiyası yaradıldı.
Yekun Bəyannamə şəhərlərdə iqlim problemlərini həll etmək üçün çoxsahəli əməkdaşlığı və bütün şəhər iqlimi şəraitində uyğunluq yaratmaq və şəhər iqliminin maliyyələşdirilməsinin sürətləndirilməsi təşəbbüsünü inkişaf etdirməyə çalışacaq.
“Turizm sektorunda Təkmilləşdirilmiş İqlim Fəaliyyəti üzrə COP29 Bakı Bəyannaməsi”ndə bildirildi ki, 60-dan çox hökumət turizm sektorunda emissiyaların azaldılması və dayanıqlığın artırılması ilə davamlı turizm təcrübələrini təbliğ etməyə sadiqdir.
Yekun Bəyannaməyə Milli Səviyyədə Müəyyən Edilmiş Töhfələr üzrə turizm üçün sektoral hədəflər daxil ediləcək və sözügedən Bəyannamə emissiyaların azaldılması, eləcə də sektorda davamlılığın artırılması yolu ilə dayanıqlılıq təcrübələrini təşviq edəcək. Sektorda şəffaflığı artırmaq və turizmdə dayanıqlı qida sistemləri üçün çərçivələri təmin etmək məqsədilə nəticələri olan növbəti təşəbbüs irəli sürüləcək.
“İqlim Fəaliyyəti naminə COP29 Bəyannaməsi”ni 50 ölkə dəstəklədi. Bu bəyanat, iqlim dəyişikliyinin su hövzələri və su ilə bağlı ekosistemlərə təsirinə qarşı mübarizə üçün inteqrasiya olunmuş yanaşmanı təqdim edir. O, milli iqlim siyasətləri, o cümlədən NDC-lər və NAP-lar çərçivəsində su ilə əlaqəli mitiqasiya və adaptasiya tədbirlərinin inteqrasiyasını təşviq edir.
Tədbirin keçirildiyi iki həftəlik müddət ərzində mühüm irəliləyişlərə nail olundu. COP29 Sədrliyi şəffaflığın və İkiillik Şəffaflıq Hesabatlarının (BTR) əhəmiyyətinə xüsusi diqqət ayıraraq Bakı Şəffaflıq Platformasına start verib və Tərəfləri hesabatları erkən təqdim etməyə çağırması, nəticədə 31 dekabr tarixindən əvvəl 11 Tərəf və Avropa İttifaqı təqdimatlarını göndərməsi, Dünya Liderlərinin İqlim Fəaliyyəti Sammitində 80 dövlət və hökumət başçısı və vitse-prezidentlər Paris Sazişinin irəlilədilməsini və iqlim tədbirlərinə öhdəlik götürmələrini açıqlayaraq, mitiqasiya və adaptasiya üzrə ambisiyanı artırmaq zərurətini vurğulaması, çoxtərəfli İnkişaf Bankları (MDB-lər) 2030-cu ilə qədər iqlim tədbirlərinə illik 170 milyard ABŞ dolları töhfə verməyi, bunun 120 milyard ABŞ dollarının aşağı və orta gəlirli ölkələrə yönəldiləcəyini açıqlaması kimi irəliləyişlər bu uğurlar sırasındadır.
Azərbaycan COP29-da beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini ölkənin yalnız iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizədə deyil, həm də humanitar sahədəki səylərinə yönəltdi. Konfrans çərçivəsində Azərbaycan ekoloji fəlakət zonalarında yaşayan insanların hüquqlarının qorunmasına və onların yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılmasına dair xüsusi təşəbbüslərlə çıxış etdi. Bu təşəbbüslər xüsusilə, iqlim dəyişikliyindən əziyyət çəkən icmalar üçün sosial ədalət prinsipinin təmin olunmasına yönəldi və bu, beynəlxalq səviyyədə geniş dəstək qazandı.
Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın mühüm geostrateji mövqeyini bir daha vurğuladı: “Azərbaycan Şimal ilə Cənub, Qərb ilə Şərqin qovuşduğu ölkədir və bu, təkcə coğrafiya ilə bağlı deyil. Biz müxtəlif beynəlxalq iştirakçılar arasında siyasi, mədəni, enerji, ticari və nəqliyyat körpülərini sala bilərik. Azərbaycanın başladığı meqalayihələr artıq Avrasiyanın enerji və daşımalar yollarını dəyişib və məhsuldar, çoxtərəfli əməkdaşlıq formatının qurulması ilə nəticələnib”.
ABŞ prezidenti Co Bayden Azərbaycanın ev sahibliyi ilə Bakıda keçirilən COP29 iqlim konfransının nəticələrini yüksək qiymətləndirməsi də, sözsüz ki, ölkəmizin bu sahədə qazandığı mühüm nailiyyətin göstəricisidir. Ağ Evdə yayımlanan rəsmi bəyanatda ABŞ lideri bu tədbiri “daha bir tarixi nailiyyət” adlandırıb.
Azərbaycan tədbirə uğurla ev sahibliyi etməklə beynəlxalq ictimaiyyətin bir daha etimadını və etibarını qazandı. COP29 dövlətin artan nüfuzuna daha bir çalar qatdı. Qonaqların qəbulu, onların yerləşdirilməsi, təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və başqa məsələlər uğurlu təşkilatçılığa örnək ola bilər. Ölkəmiz bir daha sübut etdi ki, həm milli maraqlar, həm də beynəlxalq öhdəliklər arasında tarazlığı qorumaq mümkündür. COP29 Azərbaycan üçün yalnız diplomatik uğur deyil, həm də gələcək nəsillər üçün dayanıqlı, yaşıl və innovativ iqtisadiyyat qurmaq üçün möhkəm təməl oldu.
Könül Məmmədova
YAP üzvü, “Şirvan” qəzetinin baş redaktoru
