Bəşər Əsəd rejiminin yıxılmasından sonra dünyanın müxtəlif yerlərində, xüsusilə Türkiyədə, Suriyalılar ümid dolu bayraqları qaldıraraq sevinc içində qutlamalar etdilər. Türkiyə, illərdir müharibədən qaçan milyonlarla insan üçün bir sığınacaq olmuşdu. Bu qutlamalar zamanı yaddaşıma dərin həkk olunan bir görüntü ilə qarşılaşdım. 12-13 yaşlarında bir qız, əlində yeni Suriya müxalifətinin bayrağını tutaraq kameraya baxır və deyirdi:
“Bir Vətənim oldu ya... Bir Vətənim oldu. Əvvəllər çox üzülürdüm, hani Vətənim belə yoxdu. Mən nəydim? Mən kimdim? İndi Vətənim var ya. Həm də heç görmədiyim bir yer adına çox xoşbəxtəm.”Bu sözlərdən sonra bayrağı sevinc dolu təbəssümlə yelləməyə başladı. O an sanki keçmişin ağırlığı ilə gələcəyin ümidini bir arada görürdüm. Amma bu mənzərə məni dərindən düşündürdü. Niyə bu qız Türkiyədə doğulub böyüməsinə baxmayaraq, Türkiyəni öz “Vətəni” kimi qəbul etmirdi? Niyə onun kimi minlərlə uşaq üçün Türkiyə sadəcə bir sığınacaq olaraq qalmış, amma həqiqi “Vətən” olmamışdı?
2016-cı ildə magistr təhsili üçün Türkiyəyə, Kayseri şəhərinə gəldiyim zaman, Suriyadan gələn mühacir axınının ilk illəri idi. Kayseri, Suriyalıların sıx məskunlaşdığı şəhərlərdən biri olaraq diqqət çəkirdi. O dövrdə Türkiyədə cəmiyyətdə və mediada Suriyalılara qarşı mərhəmət və anlayış göstərildiyini görmək olurdu. İnsanlar bu qaçqınların çəkdiyi əzablara həssas yanaşır, onları ailəvi bir qonaq kimi qəbul edirdilər.Amma illər keçdikcə bu münasibətlər dəyişdi. Mərhəmət yerini narazılığa, anlayış isə təcridə verdi. Əvvəllər isti qucaq kimi açılan qollar zamanla araya soyuq divarlar qoydu.
Bəs bu dəyişikliyin səbəbləri nə idi?
Öncəliklə,Suriyalılar və Türkiyəlilər hər nə qədər eyni dini inancları paylaşsalar da, dillər, məişət vərdişləri və sosial davranışlar baxımından dərin fərqliliklər vardı. Dillərin ayrı olması sanki iki fərqli musiqi alətinin bir ahəngdə çala bilməməsi kimi idi. Suriyalıların türk dilini öyrənməkdə çətinlik çəkməsi ünsiyyət maneələrinə, bu isə inteqrasiyanın çətinləşməsinə səbəb olurdu.Bundan əlavə, çoxuşaqlı ailə strukturları, ictimai məkanlarda fərqli davranış qaydaları bəzən Türkiyəlilər üçün qəribə görünürdü. Bu mədəni fərqliliklər iki tərəf arasında sanki görünməz, amma keçilməsi çətin olan bir sərhəd yaradırdı. Eyni zamanda, Suriyalılar çox vaxt ucuz iş qüvvəsi kimi qəbul edilirdi. Bu isə yerli işçilərin narazılığına səbəb olurdu. Evlərin kiralarının artması, iş yerlərinin azalması cəmiyyətin müəyyən təbəqələrində qəzəb toxumları səpirdi. Su bir fincana sığmayanda daşdığı kimi, bu təzyiqlər də cəmiyyətdə gərginliklər yaradırdı. Ən önəmlisi də, təbii ki, media idi. Media çox vaxt Suriyalıların mənfi tərəflərini işıqlandırır, onların çəkdiyi əzablara isə az yer verirdi. Bu, onların cəmiyyətdə “digər” kimi görünməsinə səbəb olurdu. Media sanki bir güzgü idi, amma bu güzgü çox vaxt Suriyalıların üzünü deyil, onların cəmiyyətə gətirdiyi problemləri əks etdirirdi.
Bu dəyişiklikləri daha dərindən anlamaq üçün bir neçə dəfə Suriyalıların sıx yaşadığı Kilis şəhərinə getmişdim. Bura Suriyalıların sayının yerli əhalidən çox olduğu bir şəhərdir. Şəhəri gəzərkən hər dəfə yerli insanlarla söhbətlər etməyə çalışırdım. Çoxları narazılıqlarını gizlətmirdi:
“Ev kiraları qalxdı, iş yerləri azaldı, şəhər dəyişdi,” deyirdilər. Amma başqa hekayələr də vardı. Məsələn, ənənəvi ayaqqabı istehsalı ilə məşğul olan yaşlı bir kişi: “Bir insan insan olduqdan sonra mən niyə ona iş verməyim? Onlar da Allahın qonaqlarıdır.”-deyə, cavab vermişdi bir dəfəsində.Bu cür yanaşmalar çox az rast gəlinən, amma o qədər də qiymətli idi.
Bir gün də İstanbulda Böyük Validə Xanı gəzərkən sənətkarlıqla məşğul olan orta yaşlı bir Suriyalı ilə qarşılaşmışdım. Yanında balaca qızı var idi. Etirazıma baxmayaraq, mənə Halep qəhvəsi təqdim etmiş və oturub bir az söhbətləşmişdik.
“Bizi neqativ hadisələrə görə günahlandırırlar. Amma mən qayıtmaq istəyirəm Vətənimə. Qızımı isə necə savaşın içinə aparım? Hər şey düzəlsə, mütləq qayıdacam.”-demişdi, mənə. Onun gözlərində həm həsrət, həm də qorxuyu görmüşdüm. O, sanki evinə dönmək istəyən, amma qapını açmağa cəsarət etməyən bir adam idi.
Mənə elə gəlir ki, heç kim xoşbəxt olduğu yerdən ayrılmaq istəməz. Suriyalılar Türkiyəyə gəldilər, çünki məcbur idilər. Amma bir yerdə yaşamaqla o yeri “vətən” kimi hiss etmək arasında böyük fərq var. “Vətən” hissi yaratmaq yalnız sığınacaq verməklə kifayətlənmir; qəbul edilmək, sevgi və anlayışla qarşılanmaq, aid olduğunu hiss etmək də lazımdır.
O balaca qızın sevinc dolu sözlərində qeyd etdiyi kimi:
“Bir Vətənim oldu.” Onun üçün bu, Türkiyə deyil, heç görmədiyi, amma xəyalında yaşatdığı Suriyadır. Vətən, sadəcə bir coğrafi məkan deyil, aid olduğunu hiss etdiyin, sevildiyin, qəbul edildiyin bir yerdir. Türkiyə bu mənada çox şey etdi, amma aidiyyət körpüsünü tam qura bilmədi. Bu isə bizi bir daha düşünməyə vadar edir: həqiqətən aid olmağı təmin edən nədir?
Maral Nəcəfli
