Bəşər Əsəd administrasiyası devrildikdən sonra qaçqınların Türkiyədən Suriyaya qayıtması ilə bağlı hərəkat başlayıb. Sərhəd qapılarında meydana gələn növbələrə görə keçid qabiliyyəti artırılıb. Qaçqınların geri qayıtması ilə bağlı təkcə Türkiyədə deyil, Avropada da yeni hadisələr baş verib. Bəzi ölkələr qaçqınları geri göndərmək üçün tədbirlər görüb. Bu tərs miqrasiya hərəkatı Türkiyə və Avropaya necə təsir edir?
Hafta.az-ın yazdığına görə, Aydındakı Adnan Menderes Universitetinin doktoru, miqrasiya eksperti Ərən Alper Yılmaz bildirib ki, sayı 3 milyona çatan suriyalıların Türkiyə sərhədindən keçmə üsulları və ölkədə əldə etdikləri hüquqi, iqtisadi və sosial imtiyazlar hər zaman müzakirə mövzusu olub. “İlk gəlişlərində “müvəqqəti qonaq” kimi görünən suriyalılar, müharibə uzandıqca və yeni təhlükə qavrayışları ortaya çıxdıqca qalıcılığa doğru inkişaf etməyə başladılar. Bu çərçivədə “müvəqqəti qoruma statusu” çərçivəsində Türkiyə vətəndaşları kimi təhsildən tutmuş sağlamlıq, məşğulluq və sosial yardıma qədər geniş hüquqlara malik oldular. Əslində onların yüz minlərləsi vətəndaşlıq alıb, cəmiyyətdə daha imtiyazlı olub. Onlara verilən bu imtiyazlar əsasında öz biznesini quran, evlənən, uşaqlarını məktəbə göndərən, türkcəni ana dili kimi bilən, peşə sahibi olan suriyalılar var. İstanbul, İzmir və Ankara kimi böyük şəhərlərdə böyük restoran şəbəkələri quran, xəstəxanalarda həkim/tibb bacısı, universitetlərdə müəllim işləyən minlərlə suriyalı indi Türkiyədə öz nizamını qurub. İş o yerə çatıb ki, Türkiyədə doğulmuş, ömürlərində Suriyanı görməmiş, ərəbcə danışa bilməyən, türk dostları ilə səmimi münasibət quran, Türkiyəyə aidiyyət hissi daha güclü olan uşaqlar var. Bu uşaqlar ömürlərinin qalan hissəsini Türkiyədə və ya Suriyada davam etdirmək istəyəcəklərmi? Bütün bu faktları nəzərə alaraq, hesab edirəm ki, müharibə bitsə belə, suriyalıların əksəriyyəti öz ölkələrinə qayıdacaqlarını söyləmək utopik olardı. Köçün arxasındakı motivlər fərqli olsa da, nəticələrə nəticəyönlü baxdığımızda 1960-cı illərdə Almaniyaya “müvəqqəti qonaq (gastarbeiter)” kimi gedən türk əsilli insanların çoxunun Türkiyəyə qayıtmadığı kimi, eyni şey suriyalılar üçün də keçərli olacaq” deyib.
Ekspert bildirib ki, suriyalıları geri qayıtmaq baxımından tarazlaşdıra biləcək digər amil Suriyanın gələcəyinin hələ də qeyri-müəyyən olmasıdır. Hazırda bir çox müxtəlif qruplar Suriyanın parçalanmış siyasi strukturunda özlərinə yer açmağa çalışırlar. “Ölkədəki müxtəlif siyasi və dini strukturlar arasında orta müddətdə xəritənin payı uğrunda mübarizə başlaya bilər ki, bu da yeni münaqişə və xaos mühitinə səbəb ola bilər. Ona görə də siyasi konyukturadan xəbərdar olan suriyalılar daha məntiqli və ehtiyatlı davranaraq Türkiyəni tərk etməyəcəklər. Hazırda sərhəddə gördüyümüz hərəkət tamamilə öz emosiyalarından kənar hərəkət edən və gələcəyi kifayət qədər yaxşı görə bilməyən qaçqın kütləsindən ibarətdir. Bundan başqa, 14 illik müharibənin Suriyada böyük dağıntılara və hiddətə səbəb olması da başqa bir amildir. Vətəndaş müharibəsinin sonunda şəhərlər dağıdıldı, evlər və iş yerləri dağıdıldı, ən mühüm ictimai binalara ziyan dəydi. Odur ki, infrastruktur, nəqliyyat, rayonlaşdırma, təhsil, səhiyyə və iqtisadiyyat kimi ağlımıza gələn hər sahədə yeni bir sistemin qurulmasına ehtiyac var. Şübhəsiz ki, BVF, Dünya Bankı, Türkiyə və digər beynəlxalq təşkilatların maliyyə dəstəyi ilə Suriyada yeni tikinti prosesi başlayacaq. Bütün bu məsələlərdə yeni addımlar atılmadıqca, indiki mərhələdə Suriyaya qayıtmaq məntiqli yanaşma olmaz. Amma inanıram ki, siyasi mühitdə güzəşt əldə olunarsa və regiona investisiyalar artarsa, yalnız o zaman gəlirlər arta bilər” o bildirib.
Ərən Alper Yılmazın sözlərinə görə, uzun illərdir Türkiyədə yaşayan suriyalıların ölkə iqtisadiyyatına və istehsalına verdiyi töhfəni görməzlikdən gəlmək ədalətsizlik olardı. Xüsusilə Şərq və Cənub-Şərqi bölgələrdə uzun saatlar, sığortasız, az maaşla, türklərin işləmək istəmədiyi riskli işlərdə, əmək intensivliyi olan sektorlarda çalışan suriyalılar var. Suriyalı qaçqınların olması xüsusilə tekstil, tikinti və qida sahələrində fəaliyyət göstərən şirkətlər üçün imkanlar yaradır.
Ekspert deyib ki, çox əmək tələb edən sektorda çalışan suriyalı fəhlələrin bir hissəsinin ölkələrinə qayıtması ilə yerli şirkətlərin ucuz işçi qüvvəsini itirməsi qaçılmazdır. Buna görə də, işəgötürənlər əvvəlkindən daha bahalı əmək məşğulluğu prosesində iştirak etməli olduqları üçün onların xərcləri artacaq, mənfəətləri azalacaq. Suriyalıların boşaldıqları iş yerlərini doldurmaq üçün türk işçi tapmaq çətin olacağı üçün xidmətin sıx olduğu sektorlarda istehsalın bir müddət kəsilməsi qaçınılmaz olsa da, Əfqanıstan və digər millətlərdən olan işçilərə üz tutma meyli ola bilər
Ekspert deyib: “Bunun xaricində suriyalılar ölkələrinə qayıtsalar, dövlətin öz imkanları ilə Aİ büdcəsi xaricində göstərdiyi müxtəlif sosial xidmətləri nəzərə alsaq, dövlət büdcəsindən xərclər azalacağı üçün büdcə kəsirinin də kiçiləcəyini söyləyə bilərik. Bu, dövlət büdcəsinin yaxşılaşmasına gətirib çıxaracaq. Bundan əlavə, suriyalılar getdikdən sonra ev kirayələrində yüksək artımlar bir qədər enəcək ki, bu da mənzil sektorunda tələbləri artıra bilər”.
Mütəxəssis xatırladıb ki, Almaniya kimi Avropa ölkələri də artıq Suriyadan sığınacaq almaq üçün edilən müraciətləri dayandırıb. Ona görə də Avropanın Suriyadan yeni immiqrasiya dalğasını qəbul edəcəyini düşünmür. Amma əks beyin axınının olub-olmayacağından, yəni indiki suriyalıların öz ölkələrinə qayıdacaqlarından da əmin deyil.
“Avropada nizam-intizam qurmuş, burada doğulmuş, Suriyada heç vaxt axtardığını tapa bilməyəcəyi şəraitdə işləyən insanların bu qədər çoxluqla Suriyaya dönəcəyini düşünmürəm. Avropada səhiyyə, informatika, proqram təminatı, mühəndislik, akademiya və sair kimi yüksək ixtisaslı işlərdə çalışan suriyalılar da var və onların əksəriyyəti geri qayıtmayacaq. Avropa onsuz da ixtisaslı qaçqınlarını itirmək istəmir, axı onlar Avropaya əlavə dəyər verməyə qadirdirlər. Bundan başqa, Avropa son illər qocalır, ona görə də onların dinamik və gənc əhaliyə ehtiyacı olacaq, xüsusən də xidmət sektorunda. Məsələn, yaşlılara qulluq mərkəzlərində çalışan insanlar ümumiyyətlə mühacir mənşəlidir. Avropa bilir ki, burada öz vətəndaşlarını işlədə bilməyəcək, ona görə də suriyalıları işə götürmək lazımdır. Bu səbəbdən Avropanın bacarıqsız mühacirlərlə yanaşı, ixtisaslı qaçqınlara da ehtiyacı var” cənab Yılmaz deyib.
Bəs kim öz ölkəsinə qayıdacaq? Avropanın təhlükəsizliyinə təhdid görülən və iqtisadiyyata töhfə verməyən mühacirlər. “Almaniyada, xüsusən də ərəblərin cəmləşdiyi bölgələrdə narkotik satan, silahlı dəstə üzvü olan, sosial yardım alan mühacirlər var. Düşünürəm ki, Avropa daha çox yük kimi gördükləri bu insanları geri göndərmək istəyəcək. Bunun üçün təbii ki, iqtisadi stimullar ön plana çıxacaq. Almaniyadakı CDU/CSU partiyaları artıq çarter reysləri təşkil etməyi və Suriyaya qayıtmaq istəyən hər kəsə 1000 avro verməyi təklif edirlər. Bu vəziyyət digər Avropa siyasətlərində də aktual mövzu olacaq. Belə bir atmosfer həm daha təhlükəsiz, həm də iqtisadi cəhətdən daha inkişaf etmiş Avropanı yaradacaq” deyə o fikrini tamamlayıb.
