“Avtobus bağça" modeli təhsilə nə verəcək? (ŞƏRH)

"İçərisinə 2-3 masa qoyulmuş avtobus gün ərzində 2 kəndə gedir. Tərbiyəçi-müəllim də avtobusun içərisindədir. Hava yaxşıdırsa, avtobus nəzərdə tutulmuş xüsusi yerdə saxlayır, uşaqlar avtobusun yaxınlığında açıq havada oynayır, təlimlər keçirlər. Azərbaycanda bu modelin tətbiqi üçün xərclərin effektivliyi, müvafiq kəndlər araşdırılmalıdır. Uşaq sayı yetərlidirmi? Məsələn, 2 kənddə cəmi 4 uşaq varsa, həmin evlərə qutu göndərmək daha səmərəli olar. Hansı kənd üçün hansı modelin effektiv olmasına qərar vermək geniş təhlil tələb edir".

"Avtobus bağça" modeli məktəbəqədər təhsilə nə verəcək? 

Təhsil Eksperti Kamran Əsədov Qaynarinfo-ya açıqlamasında bildirib ki, "Avtobus bağça" modeli Azərbaycanın məktəbəqədər təhsil sistemindəki problemlərin həllinə istiqamətlənmiş maraqlı və innovativ bir yanaşmadır: 

"Xüsusilə kənd yerlərində məktəbəqədər təhsil imkanlarının məhdud olduğu nəzərə alınarsa, bu cür mobil həllər təhsilin əlçatanlığını artırmaq üçün effektiv vasitə ola bilər. Lakin belə bir təşəbbüsün uğurla həyata keçirilməsi üçün bir sıra məsələlərin diqqətlə təhlil olunması vacibdir. Bu məsələlərə modelin maliyyə səmərəliliyi, uşaqların sayının bölgələr üzrə təhlili, kadr hazırlığı və uyğun infrastrukturun yaradılması daxildir. Azərbaycanda məktəbəqədər təhsilin əhatə dairəsi hələ də aşağı səviyyədədir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2023-cü ildə ölkədə 5 yaşadək uşaqların yalnız təxminən 30%-i məktəbəqədər təhsil müəssisələri ilə əhatə olunub. Bu göstərici kənd yerlərində daha da aşağıdır, çünki əksər kəndlərdə məktəbəqədər təhsil müəssisələri ya ümumiyyətlə mövcud deyil, ya da çox məhdud fəaliyyət göstərir. Elm və Təhsil Nazirliyinin məlumatına görə, kənd ərazilərində məktəbəqədər təhsilə çıxış təminatı ilə bağlı ciddi boşluqlar var. Buna görə də, "avtobus bağça” modeli kimi həll yolları məktəbəqədər təhsilin əlçatanlığını artırmaq üçün vacib ola bilər".

Ekspert bildirib ki, belə bir modelin uğurla həyata keçirilməsi üçün ilk növbədə maliyyə səmərəliliyinə diqqət yetirilməlidir:

"Mobil bağça layihəsi yüksək ilkin investisiya tələb etsə də davamlı fəaliyyət üçün xərclərin optimallaşdırılması vacibdir. Avtobusların alınması, təmir və texniki xidməti, yanacaq xərcləri və müəllimlərin əməkhaqqı əsas xərclər sırasına daxildir. Xüsusilə uşaqların sayı az olan kəndlərdə belə bir modelin tətbiqi səmərəli olmaya bilər. Məsələn, bir kənddə 2-3 uşaq varsa, bu uşaqların ailələrinə xüsusi tədris qutularının təqdim edilməsi və ya yaxın məktəbəqədər təhsil müəssisəsinə nəqli daha qənaətcil həll ola bilər. Bəzi Avropa ölkələrində, məsələn, Norveç və İsveçdə, azsaylı uşaq olan kəndlərdə mobil bağçalar əvəzinə evdə təhsili dəstəkləyən proqramlar tətbiq olunur. Eyni zamanda, "avtobus bağça” modeli üçün uyğun kəndlərin seçimi də diqqətlə aparılmalıdır. Kəndlərdəki demoqrafik vəziyyət, infrastruktur imkanları və coğrafi şərtlər nəzərə alınaraq, hansı bölgələrdə bu modelin daha effektiv işləyəcəyi müəyyən edilməlidir. Məsələn, bir-birinə yaxın yerləşən və məktəbəqədər təhsil müəssisəsi olmayan kəndlər üçün mobil bağça modeli səmərəli həll ola bilər. Lakin coğrafi cəhətdən uzaq olan və yol şəbəkəsi zəif olan ərazilərdə bu yanaşma çətinliklər yarada bilər". 

 

Kamran Əsədov vurğulayıb ki, modelin uğurlu tətbiqi üçün əsas amillərdən biri də kadr hazırlığıdır:

"Mobil bağçalar tərbiyəçi-müəllimlərin yüksək peşəkarlıq səviyyəsini tələb edir. Bu müəllimlər təkcə məktəbəqədər təhsilin əsaslarını bilməklə kifayətlənməməli, həm də mobil mühitdə işləmək üçün xüsusi bacarıqlara malik olmalıdırlar. Onlar azyaşlı uşaqlarla işləmək, oyunlar və açıq hava fəaliyyəti təşkil etmək, eyni zamanda valideynlərlə ünsiyyət qurmaq bacarıqlarına yiyələnməlidirlər. Özbəkistanda tətbiq olunan "avtobus bağça” modelində müəllimlər üçün xüsusi təlimlər təşkil olunur və bu təlimlər onların sahədə qarşılaşa biləcəkləri problemləri həll etmək üçün praktiki biliklər təqdim edir. Azərbaycanda da bu təcrübədən yararlanaraq müəllimlərin hazırlığı üçün xüsusi proqramlar təşkil olunmalıdır".

Ekspert hesab edir ki, təhsil prosesinin keyfiyyətli həyata keçirilməsi üçün avtobusların daxili və xarici infrastrukturunun uyğunlaşdırılması vacibdir:

"Avtobuslar müasir tədris avadanlıqları ilə təchiz edilməli, uşaqların rahatlığı və təhlükəsizliyi təmin olunmalıdır. Həmçinin, avtobusların dayanacaq yerləri və açıq hava fəaliyyətləri üçün sahələr əvvəlcədən müəyyən edilməlidir. Bu, uşaqların sağlam və təhlükəsiz şəraitdə təhsil almalarını təmin edəcək. Bununla belə, belə bir modelin tətbiqi bəzi tənqidlərə də səbəb ola bilər. İlk olaraq, mobil bağçalar ənənəvi təhsil müəssisələri ilə müqayisədə daha məhdud resurslara malikdir. Bu, tədris proqramlarının tam həyata keçirilməsini çətinləşdirə bilər. İkincisi, avtobus bağça modelinin davamlılığı problemlər yarada bilər. Məsələn, texniki nasazlıq və ya kadr çatışmazlığı səbəbindən xidmətlərin dayandırılması riski mövcuddur. Üçüncüsü, valideynlərin bu modelə münasibəti nəzərə alınmalıdır. Valideynlər, xüsusilə kənd yerlərində, bəzən yeni yanaşmalara qarşı ehtiyatla yanaşır və uşaqlarının ənənəvi bağçalarda təhsil almasını üstün tuta bilərlər".

Kamran Əsədov vurğulayıb ki, dünya təcrübəsi göstərir ki, bu cür innovativ modellər doğru tətbiq edildikdə böyük müsbət təsirlər yaradır:

"Məsələn, Hindistanda mobil məktəbəqədər təhsil proqramları vasitəsilə kənd yerlərində minlərlə uşağın təhsilə çıxışı təmin edilib. Bu modellər yalnız təhsilə əlçatanlığı artırmır, həm də uşaqların sosial və emosional inkişafına töhfə verir. Azərbaycanda da bu yanaşmanın effektivliyini təmin etmək üçün beynəlxalq təcrübələrdən yararlanmaq və yerli şəraitə uyğunlaşdırılmış həllər tətbiq etmək vacibdir. Nəticə olaraq, "avtobus bağça” modeli Azərbaycanın məktəbəqədər təhsil sahəsində mövcud problemlərin həlli üçün perspektivli bir addımdır. Lakin bu modelin uğurla həyata keçirilməsi üçün ciddi planlaşdırma, maliyyə səmərəliliyinin təmin olunması, kadr hazırlığı və infrastrukturun qurulması zəruridir. Effektiv həyata keçirildiyi təqdirdə, bu model məktəbəqədər təhsil sahəsində keyfiyyət və əlçatanlıq problemlərini həll edə və kənd yerlərində yaşayan uşaqların təhsil imkanlarını genişləndirə bilər. Bununla yanaşı, modelin tətbiqi zamanı çətinliklərin də nəzərə alınması və müvafiq həll yollarının axtarılması vacibdir. Bu, təhsil sahəsində uzunmüddətli və davamlı uğurlar üçün əsas şərtdir".