Dünya fundamental dəyişikliklər dövrünü yaşayır. Ənənəviiqtisadi ittifaqlar öz monolitliyini itirir, köhnə paradiqmalaryerini yenilərinə verir.
Bu gün növbəti zirvə toplantısı keçirilən İqtisadi ƏməkdaşlıqTəşkilatı (Organization for Economic Cooperation, Developing-8,D-8), həmçinin “İslam səkkizliyi” kimi tanınan platforma təkcəinkişaf üçün mühim bir meydan deyil, həm də yeni dünya nizamınınrəmzinə çevrilir. İnkişaf edən müsəlman ölkələri arasında iqtisadiəlaqələri gücləndirmək məqsədilə yaradılmış bu təşkilat, bu güngeosiyasi təsir aləti kimi güc qazanır.
Qahirədə keçirilən V-8 və ya İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının(İƏT) 11-ci sammiti ərəfəsində Azərbaycan beynəlxalq diqqətmərkəzinə çevrilib. Bu tədbir ölkənin təkcə beynəlxalq təşkilatınbir hissəsi olmaq niyyətini deyil, həm də regional və qlobalsəhnədə artan nüfuzunu nümayiş etdirir.
Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan D-8 ölkələrininxarici işlər nazirləri şurasının 21-ci iclasında çıxış edərəkAzərbaycanın namizədliyini tam dəstəklədiklərini bildirib. “BizAzərbaycanın üzvlüyünü tam dəstəkləyirik və Şuranın sabahkısammitdə bu ratifikasiyanı tövsiyə edəcəyinə inanırıq,” – deyə oqeyd edib. Bu sözlər Türkiyə ilə Azərbaycan arasında qardaşlıqəlaqələrini möhkəmləndirməklə yanaşı, Bakının beynəlxalq iqtisadiarxitekturada oynadığı mühim rolu vurğulayır.
... 1997-ci ildə təsis edilmiş D-8 - yəni“İslam səkkizliyi” - Banqladeş, Misir, İndoneziya, İran, Malayziya,Nigeriya, Pakistan və Türkiyəni əhatə edir. Təşkilatın əsas məqsədiiqtisadi əməkdaşlıq, üzv dövlətlər arasında əlaqələringücləndirilməsi və qərb bazarlarından asılılığınazaldılmasıdır.
Strateji coğrafi mövqeyə sahib olan Azərbaycan Avropa ilə Asiyaarasında əsas körpü rolunu oynayır. Cənub Qaz Dəhlizi və Transxəzərnəqliyyat marşrutu kimi layihələrdə iştirakı ilə ölkə özünü enerjivə nəqliyyat sahələrində mühim oyunçu kimi təsdiqləyib.Azərbaycanın D-8-ə üzvlüyü müsəlman dünyası ilə iqtisadiinteqrasiyanı gücləndirmək kursunun məntiqi davamı olacaq.
Azərbaycanın D-8-ə üzvlüyü iqtisadi əməkdaşlıq üçün yeni üfüqləraçacaq. Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə,2023-cü ildə ölkənin xarici ticarət dövriyyəsi 50 milyard dollardançox olub, bunun əhəmiyyətli hissəsi İslam dünyası ölkələrininpayına düşüb. Azərbaycan regionun ən böyük təbii qaztədarükçülərindən biridir və onun D-8-ə inteqrasiyası iştirakçıölkələrin enerji təhlükəsizliyini gücləndirə bilər.
Bundan əlavə, Azərbaycan güclü aqrar sektora malikdir və pambıq,qoz-fındıq, tərəvəz və meyvə kimi yüksək keyfiyyətli məhsullarixrac edir. İndoneziya və Malayziya kimi aqrar nəhənglərləəməkdaşlıq ticarət həcmlərinin artırılması üçün qarşılıqlı faydalıperspektivlər yaradacaq.
Məsələ sadəcə iqtisadiyyatla bağlı deyil. Azərbaycanın D-8-əqoşulması həm də mühim diplomatik addım olacaq. Bu təşkilat üzvölkələrə beynəlxalq səhnədə fəaliyyətlərini koordinasiya etməyə,müsəlman dünyasının maraqlarını müdafiə etməyə imkan verir. RəsmiBakı dəfələrlə müsəlman ölkələrinin qlobal çağırışlar, o cümlədəntəhlükəsizlik təhdidləri, iqlim dəyişikliyi və iqtisadiqeyri-sabitlik qarşısında həmrəyliyinin vacibliyini vurğulayıb.
Türkiyəli siyasi şərhçi Mehmet Özkan qeyd edir: “Azərbaycanpostsovet respublikası statusundan regional liderə qədər böyük yolkeçib. Onun D-8-ə üzvlüyü bu transformasiyanı təsdiq edəcək vətəşkilatın qlobal arenada mövqeyini gücləndirəcək”.
D-8-in əsas oyunçularından biri kimi Türkiyənin dəstəyiprinsipial əhəmiyyət kəsb edir. Tarixən formalaşmışAzərbaycan-Türkiyə qardaşlıq münasibətləri bu gün güclü stratejitərəfdaşlığa çevrilib. Türkiyə Azərbaycanın beynəlxalq arenadakıtəşəbbüslərini fəal şəkildə dəstəkləyir, Qarabağ müharibəsindəntutmuş enerji və nəqliyyat layihələrinə qədər.
Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan son çıxışlarındanbirində demişdi: “Azərbaycan təkcə bizim müttəfiqimiz deyil, həm dəqardaşımızdır. Onun uğurları bizim uğurlarımızdır. Biz birlikdəregionun gələcəyini qururuq”. Bu sözlər Ankaranın konkretfəaliyyətlərində, o cümlədən Azərbaycanın maraqlarını beynəlxalqstrukturlarda lobbiçilik etməsində öz təsdiqini tapır.
D-8 təşkilatı 1997-ci ildə Türkiyənin, xüsusən də o dövrdəki başnazir Nəcmettin Ərbakanın təşəbbüsü ilə yaradılıb. Təşkilata əsasənmüsəlman əhalinin üstünlük təşkil etdiyi səkkiz ölkə daxil olub:Banqladeş, Misir, İndoneziya, İran, Malayziya, Nigeriya, Pakistanvə Türkiyə. Bu ölkələri iqtisadi müstəqilliyə nail olmaq, qlobaliqtisadiyyatda rolunu gücləndirmək və Qərb ölkələrinin yaratdığımaneələri dəf etmək məqsədi birləşdirir.
D-8-in əsas məqsədləri üzv ölkələr arasında ticarət həcmlərininartırılması, sənaye və texnoloji əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi,ticarət və investisiya maneələrinin aradan qaldırılması və davamlıinkişafın təşviqidir.
D-8 üzv ölkələrə xarici asılılıqdan daha çox daxili potensialaəsaslanan dayanıqlı iqtisadi sistem qurmaq məqsədini qarşısınaqoymuş platforma kimi özünü təqdim edib.
26 illik mövcudluğu ərzində D-8 mühim nailiyyətlər əldə edib.Məsələn, üzv ölkələr arasında daxili ticarət dövriyyəsi 1997-ciildəki 15 milyard dollardan 2022-ci ildə 100 milyard dolları keçib.D-8 ölkələrinin dünya iqtisadiyyatına töhfəsi, xüsusilə istehsal,kənd təsərrüfatı, enerji və nəqliyyat sahələrində artıb.
Bununla belə, təşkilatın inkişaf yolu asan olmayıb. Əsasproblemlər bunlardır:
- Geosiyasi münaqişələr. Üzv ölkələrinəksəriyyəti regional münaqişələrə cəlb olunub. Məsələn, İran iləbəzi sünni dövlətlər arasındakı gərginlik D-8 daxilində əməkdaşlıqdinamikasına təsir edir.
- İqtisadi qeyri-bərabərlik. Üzv ölkələriniqtisadi inkişaf səviyyəsi arasında böyük fərqlər mövcuddur.Məsələn, Türkiyə və Malayziya daha inkişaf etmiş sənayeyəsahibdirsə, Banqladeş və Nigeriya daha çox kənd təsərrüfatı vəxammal resurslarından asılıdır.
- Koordinasiya çatışmazlığı. D-8 bəzənfəaliyyətləri səmərəli şəkildə əlaqələndirə bilmir ki, bu da birgəlayihələrin həyata keçirilməsində gecikmələrə səbəb olur.
Həmçinin, D-8 yalnız iqtisadi ittifaqdan daha çoxunu təmsiledir. Bu, G7 və ya G20 kimi Qərb iqtisadi strukturlarınınüstünlüyünə alternativ olaraq inkişaf etməkdə olan ölkələrin qlobalproseslərdə fəal iştirakını təmin edən platformadır.
D-8 ölkələrində təxminən 1,1 milyard insan yaşayır ki, bu dadünya əhalisinin 15%-ni təşkil edir. Onların ümumi ÜDM-i 4 trilyondollardan çoxdur. Bu ölkələr neft, qaz, faydalı qazıntılar kimiböyük təbii resurslara və inkişaf etmiş aqrar bazayasahibdirlər.
Məsələn:
- İran - dünyanın ən böyük neft və qazehtiyatlarından birinə sahibdir.
- İndoneziya - palma yağı istehsalındaliderdir.
- Malayziya - elektronika və rezin istehsalındadünya lideridir.
- Nigeriya - neft çıxarılmasına əsaslanan,Afrikanın ən böyük iqtisadiyyatıdır.
D-8 ölkələrinin əməkdaşlıq etdiyi əsas sahələr bunlardır:
- Enerji. Üzv ölkələr arasında enerjidəhlizlərinin yaradılması və Qərb tədarükçülərindən asılılığınazaldılması.
- Kənd təsərrüfatı. Qida təhlükəsizliyinin təminedilməsi üçün birgə proqramlar. Məsələn, Malayziya və İndoneziya azinkişaf etmiş üzv ölkələrə texnologiyalarını bölüşür.
- Nəqliyyat və logistika. Ticarət marşrutlarınınmöhkəmləndirilməsi, o cümlədən İndoneziya və Misirdə limaninfrastrukturunun inkişafı layihələri.
- Texnologiya. İnnovasiya mərkəzlərininyaradılması. Türkiyə və Malayziya artıq İT və yüksək texnologiyalarsahəsində əməkdaşlığa başlayıb.
... Türkiyə D-8-in “hərəkətverici qüvvəsi”olaraq qalır. Avropa və Asiyanın qovşağında yerləşən Ankara, D-8-iİslam dünyasında iqtisadi və siyasi mövqeyini gücləndirmək üçün birimkan kimi görür.
Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan bir neçə dəfə vurğulayıbki, D-8 qlobal arenada oyun qaydalarını dəyişdirən bir platformayaçevrilməlidir: “Biz dəyişikliklər dövründə yaşayırıq. D-8 yalnıziqtisadi cəmiyyət deyil, qlobal səhnədə oyun qaydalarını dəyişməküçün bir platformadır”.
Azərbaycanın D-8-ə inteqrasiyası təşkilat üçün yeniperspektivlər açır. Strateji mövqeyə və zəngin resurslara malikolan bu ölkə Mərkəzi Asiya ilə Yaxın Şərq arasında bağlayıcı halqarolunu oynaya bilər. Azərbaycan artıq Avropaya təbii qaz tədarükedərək, əsas enerji oyunçusu kimi özünü təsdiqləyib. Onun D-8-dəüzvlüyü təkcə iştirakçıların enerji təhlükəsizliyinigücləndirməyəcək, həm də yeni tədarük marşrutlarının yaradılmasınaşərait yaradacaq.
Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov bildirib:“Bizim üçün D-8-də iştirak İslam dünyasının davamlı inkişafınatöhfə vermək və qardaş ölkələrlə əməkdaşlığı gücləndirmək üçün birfürsətdir”.
Bütün bunlarla yanaşı, ekspertlər və analitiklər təşkilatınislahatlara ehtiyacı olduğunu vurğulayırlar. Pakistanlı siyasianalitik Rəhman Xan bildirib: “D-8 daha aktiv və çevik olmalıdır.Bu gün müsəlman dünyası qlobal çağırışlarla üz-üzədir və təşkilatpassivlik göstərmək lüksünə sahib deyil”.
İslahat yollarından biri olaraq, birgə layihələrinmaliyyələşdirilməsi üçün vahid mexanizmlərin yaradılması təklifedilir. Məsələn, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankına bənzərmaliyyə qurumunun təsis edilməsi bu sahədə böyük irəliləyiş olabilər.
D-8 təşkilatı İslam dünyasında əməkdaşlığın inkişafı vəgücləndirilməsi üçün mühim alət olaraq qalır. Qlobal çağırışlarfonunda onun əhəmiyyəti artır, çünki inkişaf etməkdə olan ölkələrQərbin maliyyə və siyasi institutlarından asılılıqdan qurtulmağaçalışırlar. Gələcəkdə D-8 təkcə regional təşkilat olmaqlakifayətlənməyib, həm də dünyaya alternativ inkişaf yolları təqdimedən qlobal oyunçuya çevrilə bilər.
D-8-in tarixi hələ yeni başlayır və hər yeni fəsil daha ədalətlivə bərabərhüquqlu dünya nizamının qurulmasına doğru atılan biraddımdır.
19 dekabr tarixi Azərbaycanın D-8-ə üzvlüyünün ratifikasiyasıilə tarixi bir günə çevrilə bilər. Bu, təkcə iqtisadi inteqrasiyayolunda atılmış addım deyil, həm də bütün dünyaya Azərbaycanınimkanlar ölkəsi olduğuna dair mühim bir siqnaldır. Bu ölkə həmregional, həm də qlobal iqtisadiyyatın inkişafına töhfə verməyəhazırdır.
Xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov qeyd edib: “Biz inanırıq ki,bu qərar D-8-in bütün üzv ölkələrinə fayda gətirəcək və əməkdaşlıqüçün yeni üfüqlər açacaq”.
Azərbaycan yeni çağırışlara və imkanlara hazırdır və D-8 onuniddialı planlarını həyata keçirmək üçün platforma olacaq. Bakıtəkcə dünya xəritəsindəki mövqeyini gücləndirmir, həm də inamlı vəstrateji cəhətdən doğru seçilmiş yol ilə uğura nail olma nümunəsiilə digər ölkələri ruhlandırır.
