İkinci Dünya müharibəsindən sonra Birləşmiş Ştatlar anti-Qərb qüvvələrinin qarşısını almaq və bütün dünyada müttəfiqlərini qorumaq üçün qlobal öhdəliklər götürdü. ABŞ bu yanaşmanı davam etdirmək və eyni anda birdən çox yerdə mübarizə aparmaq üçün konkret planlar yaratmalı və resurslar toplamalı idi. Bununla belə, ABŞ-ın Çin, Rusiya və İran kimi rəqibləri 2011-ci ildən bəri hərbi xərclərini və regional hərbi əməliyyatlarını artıraraq Qərbin maraqlarına birbaşa meydan oxuyurlar. Bu prosesdə Pentqaon hərbi qüvvələrinin sayını azaltdı və müdafiə sənayesinin əhatə dairəsini daraltdı. Bu, ABŞ-ın, xüsusən də çoxsaylı əlaqələndirilmiş təhdidlər zamanı təmin edə biləcəyi təhlükəsizlik zəmanətləri ilə bağlı narahatlıqları artırdı.
Birləşmiş Ştatlar eyni vaxtda olan təhdidlərlə mübarizəyə nə dərəcədə hazırdır? Bu sualın cavabı üç əsas meyardan asılıdır. Birincisi, ABŞ-ın gələcəkdə iki və ya daha çox cəbhədə müharibə ilə üzləşməsinin real olub-olmamasıdır. İkincisi, Birləşmiş Ştatların hansı əsas boşluqlara malik olması və nəyə görə hazırlıqla bağlı narahatlıqların artmasıdır. Üçüncüsü, ABŞ-ın potensial təhdidlərə qarşı mübarizə imkanları və ümumi hazırlığı yaxşılaşdırmaq üçün nə edə bilər?
Bu üç sual Yaxın Şərq və Ukraynadakı müharibələr səbəbindən qaçılmaz olub. Bu yeni vəziyyət təkcə Amerikanın siyasi elitasını deyil, həm də digər müttəfiqlərini, o cümlədən Avropa, Asiya və Türkiyəni narahat edir.
Birləşmiş Ştatlar birdən çox cəbhədə vuruşmalı olacaqmı?
ABŞ-dakı strateji analitiklər növbəti illərdə eyni vaxtda müharibələrə daha tez-tez rast gələ biləcəyini düşünürlər. Məsələn, Çin Tayvanı işğal etmək qərarına gələrsə, Koreya yarımadasındakı münaqişələr də daxil olmaqla, Asiyada çoxcəbhəli müharibə yarana bilər. Rusiya, Çin və İran arasında getdikcə sıxlaşan strateji və hərbi əməkdaşlığı nəzərə alsaq, ABŞ eyni vaxtda üç regionda döyüşür. İsrail və Ukrayna kimi müttəfiqlərinə yardım imkanları ilə yanaşı, rəqiblərinin birbaşa hücumlarına qarşı müdafiəni də daxil etsək, bəzi analitiklər də ABŞ-ın beş cəbhədə döyüşməli olacağını proqnozlaşdırırlar. Bir sözlə, bir-birinin ardınca gedən çoxsaylı müharibə ehtimalı soyuq müharibənin bitməsindən bəri hər zaman olduğundan daha realdır.
ABŞ və müttəfiqləri niyə narahat olmalıdırlar?
Birləşmiş Ştatlar və müttəfiqlərinin müxtəlif yerlərdə eyni vaxtda döyüşmək üçün resursları və imkanları yoxdur. Bu çatışmazlıqlardan birincisi onun əsas hərbi quruluşudur. Başqa sözlə, ABŞ və müttəfiqlərinin bütün dünyada döyüşləri idarə etmək və aparmaq üçün kifayət qədər sayda quru bölmələrinin, təyyarədaşıyan döyüş qruplarının, hava qüvvələrinin və bazaların mövcudluğu kifayət deyil. İkincisi, maliyyə çatışmazlığıdır. Məsələn, bu il ilk dəfə olaraq ABŞ hökuməti öz milli borcuna xidmət üçün milli müdafiədən daha çox vəsait xərcləyib və gələcək xərclərin yolunu nəzərə alsaq, hərbi sərmayələrə əlavə məhdudiyyətlərin qoyulacağı güman edilir. Üçüncü çatışmazlıq ABŞ və onun müttəfiqlərinin sənaye istehsalı imkanlarıdır, xüsusən də sursat və yüksək texnologiyalı silahlar üçün. Dördüncüsü, Birləşmiş Ştatlar nadir torpaq mineralları və müasir rabitə, naviqasiya və silah sistemlərində istifadə edilən digər strateji materiallarla kifayət qədər təmin olunmur. Bu sahədə rəqib Çin böyük üstünlüyə malikdir və inhisara yaxındır. Nəhayət, siyasi iradə məsələsi ilə qarşılaşırıq. ABŞ və Qərb xalqlarının xaricdəki münaqişələrdə iştirak etmək istəyi, xüsusən İraq və Əfqanıstan kimi ölkələrdə onilliklər davam edən müharibədən sonra getdikcə zəifləyir.
***
Mühafizəkar təşkilat olan “Heritage Foundation”, Hərbi Güc İndeksi vasitəsilə Birləşmiş Ştatların qlobal maraqlarını müdafiə etməyə hazırlığının sistematik illik qiymətləndirilməsini təqdim edir. İndeks ABŞ-ın Avropa, Asiya və Yaxın Şərqdəki rəqiblərini və müttəfiqlərini, onların əsas maraqlarını, məsələn, vətənin müdafiəsi, kritik bölgələrdə böyük müharibədə qalib gəlmək qabiliyyəti və regionda fəaliyyət azadlığını qorunmasını nəzərə alır. Bu indeks həm də ABŞ-ın potensial təhdidlərə və rəqiblərə qarşı ümumi hərbi gücünü ölçür. “Military Strength Index”ə görə, ABŞ 10 il kifayət qədər maliyyələşdirmə və gecikmiş modernləşmə nəticəsində “zəif” kimi qiymətləndirilib. Nəticədə Amerika öz həyati milli maraqlarını müdafiə etmək baxımından risk altında görünür.
Lakin tarixi gedişata göz atdıqda nəzərə alınmamalıdır ki, ABŞ belə riskli vəziyyətlərdə qətiyyətlə və effektiv addımlar ata biləcəyini əvvəllər dəfələrlə sübut edib. Amerikanın ixtiraçılığı və gizli hərbi potensialı əhalinin birbaşa təhdid və ya qurban olduğunu hiss etdiyi istənilən münaqişədə Birləşmiş Ştatların qalib gələcəyi ehtimalını artırır. Bununla belə, Birləşmiş Ştatlar dünyadakı digər müharibələrə qarışmaq və ya çoxsaylı böhranlar arasında seçim etmək arasında seçim etməli olsa, güclü həyati maraqları olmasa, öz gücünü tətbiq etmək iqtidarında olmaya bilər. Beləliklə, ABŞ müttəfiqləri öz müdafiələri barədə düşünməli, eyni zamanda buna hazır olmalı və Vaşinqtonun onları xilas edəcəyini düşünməməlidirlər.
ABŞ-ın potensial təhdidlərə qarşı çəkindirici gücünün aşınması növbəti 2,5 ay ərzində seçki müzakirələrinin bir hissəsi olacaq. ABŞ silahlı qüvvələri hələ də dünyanın ən güclüsüdür. Lakin ABŞ-ın maraqlarının qlobal miqyasını nəzərə alsaq, Vaşinqtonun ləngimiş sərmayələrinin potensial təhlükələr qarşısında onun etibarını sarsıtması qanuni sualdır. Bu etibarı bərpa etmək təkcə Pentaqona daha çox pul tökmək demək deyil. Etibarını bərpa etmək üçün Birləşmiş Ştatlar qurduğu ittifaqları daha yaxşı idarə etməli və yükü bölüşməli, regional münaqişə dinamikasını qiymətləndirərkən ehtiyatlı davranmalı və büdcəsini ağılla idarə etməlidir.
