2023-cü ilin sentyabrında bütün dünyada sensorlar tərəfindən qeydə alınan seysmik siqnal bir müddət sirr olaraq qaldı. Mövzu ilə bağlı aparılan araşdırmada izlər Atlantik okeanının şimalında yerləşən Qrenlandiyaya işarə edirdi.
Turkustan.az xəbər verir ki, bir araşdırmaya görə, keçən il Qrenlandiyanın Dickson Fjordunda baş verən böyük torpaq sürüşməsi 9 gün ərzində "Yer kürəsini silkələyən" dalğaya səbəb oldu gün ərzində "Yer kürəsini sarsıdan" bir dalğaya səbəb olmuşdu. 1200 metr hündürlükdə olan dağın zirvəsi yamacda əriyən buzlaqın artıq yük daşıya bilməməsi nəticəsində çöküb. O qədər böyük bir kütlə yerdəyişdi ki, 200 metr yüksəklikdə dalğa işə düşdü. Bu meqa sunami dar fyorda ilişib və irəli-geri gedib, uzun müddət sirr olaraq qalan zəlzələyə səbəb olub. Alimlər hesab edirlər ki, iqlim dəyişikliyi səbəbindən Qrenlandiya dağlarını dəstəkləyən buzlaqların əriməsi oxşar sürüşmələrin daha tez-tez baş verməsinə səbəb olub.
9 gün davam edən seysmik sirr beynəlxalq alimlər qrupu və Danimarka Hərbi Dəniz Qüvvələrinin əməkdaşlığı ilə açılıb. Detektiv iş kimi tədqiqatın nəticələri Science jurnalında dərc olunub. Londondakı UCL-dən olan akademik doktor Stiven Hiks xatırladıb ki, seysmik siqnallar ilk aşkar edilən zaman zəlzələlərlə müqayisə olunmayıb. “Biz onu “naməlum seysmik obyekt” adlandırdıq”, - Hiks izah etdi.
Bir qrup maraqlı alim internetdə sirli seysmik siqnalı müzakirə etməyə başladı. Qeydə alınan siqnallar doqquz gün ərzində hər 90 saniyədən bir baş verirdi. Danimarkalı elm adamları Qrenlandiyanın ucqar bir fiyordda sunami olduğunu bildirdikdə parçalar bir araya gəlməyə başladı. Seysmik məlumatlardan istifadə edən komanda, siqnalın mənbəyinin Qrenlandiyanın şərqindəki Dikson Fjord olduğunu müəyyən edib.
Tədqiqatçılar, sunamidən əvvəl Danimarka Hərbi Dəniz Qüvvələrinin çəkdiyi fiyordun peyk şəkilləri və fotoşəkilləri də daxil olmaqla bir çox ipucu toplayıblar. Əldə edilən peyk təsvirində fyorddakı çuxurda toz buludu göründü. Hadisədən əvvəl və sonra çəkilmiş fotoşəkilləri müqayisə edən qrup, dağın uçması nəticəsində yaranan hadisədə buzlaq kütləsinin bir hissəsinin suya sürükləndiyini üzə çıxarıb.
Tədqiqatçılar hesablayıblar ki, 25 milyon kubmetr qaya kütləsi suya dəyərək 200 metr hündürlüyündə "meqa sunami"yə səbəb olub. Bu, təqribən 25 Empire State Building-ə (381 metr hündürlüyü olan göydələn) ekvivalent bir həcmdir.
Adətən zəlzələlər nəticəsində baş verən sunamilər açıq okeanda saatlarla öz təsirini itirir. Lakin bu meqa sunami fjordda ilişib qaldı. Dr. Hiks vəziyyəti belə izah edir: “Bu sürüşmə okeandan 200 km içəridə baş verib. "Buna görə də dalğa enerjisini tökə bilmədi" deyə izah etdi.
Detektivlər kimi izləyən komanda, dalğanın doqquz gün ərzində fyordda irəli-geri hərəkət etdiyini göstərən bir model yaratdı. Dr. "Biz bu qədər uzun müddət ərzində heç vaxt belə irimiqyaslı su hərəkətini görməmişdik" dedi Hiks. Alimlər sürüşməyə Qrenlandiyada temperaturun artması səbəbindən dağın dibindəki buzlaqın əriməsi nəticəsində baş verdiyini qiymətləndirirlər. Dr. "Dağı dəstəkləyən buzlaq o qədər nazikləşdi ki, onu saxlamağı dayandırdı" dedi Hiks. "Hadisə iqlim dəyişikliyinin bu bölgələrə necə təsir etdiyini göstərir" dedi.
Xoşbəxtlikdən onların heç biri bu sürüşmənin baş verdiyi ərazidə olmayıb. Danimarka və Qrenlandiya Milli Geoloji Xidmətinin (GEUS) baş tədqiqatçısı Dr. Kristian Svenneviq qeyd edib ki, oxşar hadisələr Arktika regionunda getdikcə daha çox yayılmış bir hadisəyə çevrilir. BBC-yə danışan Svenneviq, "Xüsusilə Qrenlandiyada nəhəng sunamilərə səbəb olan sürüşmələrin artmasının şahidi oluruq" dedi.
Dr. Hiks Dickson Fjorddakı sürüşmə ilə bağlı "Bəlkə də bu, ayaqlarımızın altındakı qabığa təsir edən iqlim dəyişikliyi hadisəsinin ilk nümunəsidir" dedi.
Eltac Zülfüqaroğlu/Turkustan.az
