İstək baxımından da adlar şüurda əhəmiyyətli yer tutur. İnsan öz adının mənasını örnək götürə bilər və seçilən adlar insanın xarakterinə təsir edə bilər. Əgər ailə və mühit həmin şəxsə adın mənası ilə paralel yanaşırsa, həmin məna həmin şəxslə eyniləşə və onun şəxsiyyətinin simvoluna çevrilə bilər. Yaxşı şeylərlə xatırlanmaq xoşbəxtliyə, pis şeylərlə xatırlanmaq isə kədərə səbəb olur. Məsələn, insanın adı şücaəti ifadə edirsə və bu məna ilə ayağa qalxarsa, o ada uyğun hərəkət etmək arzusunda olar və igidliyi şüuraltında yerləşdirər. Doğruluğu ifadə edərsə, düzlüyə can atar. Ancaq adı aqressiv olan uşaq əsəbi və ya aqressiv ola bilər. Bu, cəmiyyətin gözləntisidir. Məsələn, adına uyğun davranan insanlara biz cəmiyyətdə tez-tez "adına sadiq" və ya "adına uyğun hərəkət etdi", "adına layiq" kimi ifadələri eşidirik. Pis mənalı adlar da eyni dərəcədə zərərli və təhqiredici mənfi təsirlərə malik ola bilər.
Sosial baxımdan düşündüyümüz zaman adda həmin şəxsin hisslərinin, düşüncələrinin, inanclarının, adət-ənənələrinin barmaq izləri var. İnsan öz adının səbəbini üzərinə qoyulan rollar və gözləntilər kimi qəbul edir və hərflərlə pərdələnmiş səhnə arxasında tamam başqa bir dünyanı ortaya qoyur.
Uşaqlara ad vermək prosesi çox vaxt valideynlər və gələcək valideynlər üçün çətin bir prosesdir. Bu prosesdə uşaqlara verilən adların psixoloji təsirlərini nəzərə almaq vacibdir.
"Hansı ad övladımıza daha çox yaraşır?", "Qardaşının adına uyğun olmalıdır?", "Bu ad çox gözəl səslənir, ona belə ad verək?", "Bu adın gözəl mənası varmı?", " Qeyri-adi bir addırmı?", "Ailəmizin böyük bir üzvünün adını qoymalıyıq?" və s. Uşağın bütün həyatı boyu eyniləşdiriləcəyi bu sözü seçərkən faktorlar nəzərə alınmalıdır.
Uşağa ad qoyarkən nələrə diqqət etməlisiniz? Uşaqlara ad qoyarkən hansı faktorlar nəzərə alınmalı, hansı adlar qoyulımalı, hansı adlar qoyulmamalıdır?
Mövzu ilə bağlı sosioloq Fidan Rzayeva bizimlə fikirlərini bölüşdü:
"Uşaqların inkişaf dövrlərində, xüsusilə konkret formalaşdığı dövründə (7-11 yaş) uşaqlar əks cinsdən eyni adlarla qarşılaşdıqda qız və ya oğlan adları olduğuna inandıqları adlarla, yəni unisex adlarla lağ edə bilərlər. Uşaqlara verilən adların psixoloji təsiri kimi sosial münasibətlərdə və özünə inamda problemlər ortaya çıxa bilər.
Uşağınız yetkin olanda belə iş həyatında yazışmalarında problem yarada bilər. Qarşı tərəf "xanım və ya bəy" sözlərindən hansına müraciət edəcəyini çaşdıra bilər. Bu səbəbdən unisex adları, məsələn, Pərvin, Tərlan, Yadigar kimi adları seçməmək lazımdır və ya onu seçərkən unisex adı ilə yanaşı uşağın oğlan və ya qız olduğunu göstərən ikinci bir ad əlavə etmək lazımdır.
Unisex adlar kimi, tələffüz edilməsi çətin olan adlar da uşaqlıqda başqaları tərəfindən hədəfə alına və ələ salına bilər. Bundan əlavə, çətin tələffüz edilən adların yadda saxlanması və başa düşülməsi çətin olacağı üçün ad çox vaxt səhv yazıla bilər, yadda qalmaya bilər və övladınız öz adını daim başqasına xatırlatmalı və təkrarlamalı ola bilər. Tələffüz edilməsi çətin olan adların uşaqlara qoyulan psixoloji təsiri həm uşaqlıqda, həm də yetkinlik dövründə uşaq üçün sıxıntı yarada bilər.
Bu gün dünya və yerli gündəmdə önəmli yeri olan və adları uşaqlara verilən insanlar (siyasətçilər, sənətçilər, aktyorlar, idmançılar və s.) gələcəkdə mənfi profil çəkə bilərlər. Bundan əlavə, siyasi üstünlükləri göstərən adların seçilməsi uşağın təsirlənməsinə səbəb ola bilər.
Araşdırmalar göstərir ki, uşağa ad verən şəxsin niyə adı seçməsi ilə bu ada hansı mənalar aid etməsi və uşağın xüsusiyyətləri arasında əlaqə var. Məsələn, kiçik bir uşağa böyük qardaşı və ya bacısı ilə uyğun olması üçün qoyulan ad, əslində, uşağın onunla uyğun olmasına səbəb ola bilər.
Ahəngdar olmaq müsbət hal kimi görünsə də, daimi uyğunlaşma uşağın psixoloji təsirləri nəticəsində zamanla öz istək və ehtiyaclarını ifadə edə bilməməsinə və özünə inamının inkişafının dayandırılmasına səbəb ola bilər. Bu səbəbdən hər bir uşaq, bacı-qardaş olsa belə, müstəqil xarakterlər inkişaf etdirə bildiyi kimi, onların adları da müstəqil və bənzərsiz olmalıdır.
Uşaqlara ad verərkən onların mənasına çox həssas yanaşmaq lazımdır. Əks halda, bu, uşaqların öz adlarının mənasına uyğun gəlmək üçün şüursuz səy göstərməsinə səbəb ola bilər. Məsələn, "Cəsur", "İgid", "Şöhrət", "Sevinc" kimi adları nəzərə alsaq, uşaq igidlik göstərməyə, aqressiv davranışlar sərgiləməyə, böyüklük, əzəmət hiss etməyə çalışa bilər.
Bunun nəticəsidir ki, uşaq bəzən özünü aqressiv, emosional və ya qorxduğu zaman belə, adı naminə duyğularını boğmağa cəhd edə bilər. Uşaqlarda emosiyaların yatırılması onları daha narahat və depressiyaya salır.
Uşaqlara ad vermək üçün ən çox üz ttulan faktorlardan biri dini adların verilməsidir. Peyğəmbər adları, "Rəhman", "Rəhim", "Nur" kimi bir çox adlar gözəl olmaqla yanaşı, həm də ad verilməzdən əvvəl şəriətə uyğunluğu baxımından nəzərə alınmalı olan adlardır. Məsələn, Rəhim adı Allahın 99 adından biridir və "bağışlayan" mənasındadır.
İnsanın Allahın bağışlamasını gözləməsi real gözlənti deyil. Bu cür adlar fərdlər üçün ağır ola bilər, adın ağırlığına dözə bilməyən fərd isə ada "ədalət gətirməyə" yönəlmiş və ya əksinə, adın mənası ilə ziddiyyət təşkil edən anormal davranışlar sərgiləyə bilər. Əgər valideynlər Rəhim və ya Rəhman kimi adlar qoymağa qərarlıdırlarsa, psixologiya sahəsində bu mövzuda aparılan bütün araşdırmalarda adın əvvəlinə "qul" mənasını verən "abd" sözünün əlavə edilməsinin məqsədəuyğun olacağı bildirilir.
Uşaqlarınıza "Şahin", "Maral", "Ceyran", "Aslan" və s. heyvan adları verilərkən uşağın üzərinə qoyulan yükü və uşaqlara verilən adların psixoloji təsirlərini nəzərə alaraq, heyvanın xüsusiyyətlərinin uşağın xüsusiyyətləri ilə uyğun olmaya biləcəyini unutmaq olmaz.
Ən məşhur digər bir kateqoriya da uşağa ailə üzvlərinin böyüklərindən ölənlərdən birinin adının verilməsidir. Övlad vasitəsilə ailədə mərhum ağsaqqalın adını yaşatmağa çalışmaq uşaq üçün böyük yükdür. Uşaq doğulduğu andan ailənin böyüklərinə aid edilən bütün xüsusiyyətlər uşaqdan gözlənilməyə başlaya bilər. Məsələn, uşaq vəfat etmiş ailə ağsaqqalı kimi uğurlu, çalışqan, səbirli, yaxşı, mərhəmətli, ağıllı və s. olacağı gözlənilir və uşaq istər uşaq, istərsə də yetkinlik dövründə bu atributlara zidd bir vəziyyətə düşdükdə səngiməyə başlayır.
Qısacası, uşaqlara verilən adların psixoloji təsiri olduğu üçün uşaqlara ad qoyarkən diqqətlə düşünmək lazımdır. "İnsan öz adı ilə yaşayır." Deyilənlərə əsaslanaraq, uşağa ad qoyarkən unutmaq olmaz ki, bu ad nə vaxtsa onun bəxt və tale anlayışını da formalaşdırır. Gözəl səslənmək, fərqli olmaq, gözəl məna daşımaq, ailə üzvlərinin adlarına uyğun gəlmək kimi xüsusiyyətlər ilk baxışda yaxşı görünsə də, gələcəkdə övladınıza zərər verə bilər. Odur ki, övladınıza veriləcək adları seçərkən, adın öz zövqünüz və istəklərinizdən deyil, uşağınız üçün xüsusi və hər kəsdən asılı olmasına diqqət yetirməkdə fayda var".
Uşaqlara dini adların verilməsi ilə bağlı ilahiyyatçı İbrahim Məmmədov da öz fikirlərini bölüşdü:
"Valideynlərin övladı qarşısında vəzifələrindən biri də ona gözəl ad qoymaqdır. Əslində, Hz. Həzrət Peyğəmbər (s) hədislərinin birində qiyamət günü insanların öz adları ilə çağırılacağını bildirmiş və buyurmuşdur: "(Övladlarınıza) gözəl adlar qoyun.
Uşaqlara Allaha xas adlar eyni ifadə ilə verilməməlidir. Bu adlar uşaqlara veriləcəksə, əvvəlinə "qul" mənasını verən "abd" sözü əlavə edilir və "Abdullah" (Allahın qulu), "Əbdürrəhman" (Rəhmanın qulu), "Əbdürrezzak" ( Rezzağın qulu), "Abdülhalik" (Allahın qulu) olaraq "Yaradanın qulu" kimi verilməlidir.
"Allahın adları"ndan olan "Kərim, Lətif, Rauf, Mümin..." kimi adlar Allahdan başqa bəndələri vəsf edən ümumi adlar olduğundan, Allaha xas olmayan bu adlar uşaqlara ad olaraq verilə bilər ( İbn Abidin, Reddü -l-muxtar, 6/417)".
Röyalə Xəyal
Təklifinizi, şikayətinizi bizə yazın. Sizi dinlərik. 055 634 88 31
