COP, yəni İqlim Dəyişiklikləri üzrə Tərəflərin Konfransı, uzunmüddətdir ki, siyasətdən kənar, qlobal iqlim problemlərinin həlliüçün platforma hesab olunub. Ancaq Azərbaycanın COP-u keçirməhüququnu qazandığı andan etibarən, Qərb ölkələrinin bu tədbirisiyasiləşdirmək cəhdləri açıq-aydın görünməyə başlayıb. Qərbdairələri bu konfransın diqqətini iqlim dəyişikliyindənyayındıraraq, Azərbaycanın regiondakı geosiyasi vəziyyətini vədaxili siyasi proseslərini hədəfə alan narrativlər yaratmağaçalışır. Bu cəhdlərin arxasında duran əsas güc isə ABŞ-ınrəhbərliyi altında idarə olunan bir prosesdir.
Azərbaycan iqlim dəyişiklikləri ilə bağlı qlobal müzakirələrintəşkilatçısı olmaqla, beynəlxalq səviyyədə mühüm rol oynamağabaşlayıb. COP29-un Bakıda keçirilməsi, Azərbaycanın beynəlxalqarenada artan nüfuzunun göstəricisidir. Lakin bu mühüm qlobaltədbirin siyasiləşdirilməsi cəhdləri açıq şəkildə göz önündədir.Qərb ölkələri, xüsusilə ABŞ, bu tədbiri sırf ekoloji məsələlərdənkənara çıxararaq Azərbaycanın regiondakı geosiyasi roluna və daxilisiyasətinə dair böhtanlar yaymaqla məşğuldur. ABŞ tərəfindən idarəolunan bu çirkin kampaniyada bir çox siyasətçilər, beynəlxalqtəşkilatlar və media qurumları iştirak edir. Əsas məqsəd iqlimmüzakirələrindən diqqəti yayındırmaq və Azərbaycanın beynəlxalqimicinə zərər vurmaqdır.
İronikdir ki, dünyanın ən böyük çirkləndiricisi olanölkələrdən biri ABŞ-dır.
Dünyada ən çox müharibələr aparan, neft istehsal edən və qlobalistiləşməyə ən böyük "töhfə" verən bu ölkə iqlim dəyişikliyinəqarşı mübarizəyə ən az maliyyə ayıranlardan biridir. ABŞ hərbisənayesinin ətraf mühitə vurduğu zərərdən məsuliyyət daşımasınabaxmayaraq, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə ciddi addımlar atmaqniyyətində deyil. Bütün dünya ABŞ və inkişaf etmiş ölkələrdən dahaçox xərclərin bu istiqamətə yönəldilməsini gözləyərkən, Qərbdairələri diqqəti yayındırmaqla məşğuldur. COP tədbirində isə, buməsələləri müzakirəyə çıxarmaq və ABŞ-ın bu istiqamətdə ikiüzlüsiyasətini ifşa etmək vaxtı çoxdan gəlib çatıb.
İqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizədə hərbi fəaliyyətlərin roluçox vaxt nəzərdən qaçırılır, halbuki bəzi hesablamalara görə, hərbiqüvvələr dünya üzrə ümumi emissiyaların 6%-nitəşkil edir. Bu rəqəm "Scientists for GlobalResponsibility" təşkilatının təxminidir və hərbiemissiyaların qlobal miqyasda dəniz və hava nəqliyyatının birlikdəyaradan təsirindən belə böyük olduğunu göstərir. Lakin daha dəqiqstatistik məlumatlar əldə etmək üçün ciddi çatışmazlıqlar var.Paris Sazişi çərçivəsində hərbi sənayeemissiyaları ilə bağlı hesabatların təqdim edilməsi könüllüdür vəbir çox ölkələr bu məlumatları sadəcə açıqlamır.
Mütəxəssislərin fikrincə, hərbi emissiyaların ən böyük mənbəyiABŞ ordusudur. Amerikanın Uotson İnstitutununhesabatlarına görə, 2001-2017-ci illər arasında dünya üzrə hərbiəməliyyatların təminatı nəticəsində təxminən 766 milyonton karbon qazı atmosferə buraxılıb. Bu miqdarın böyükhissəsi yanacaq istehlakı ilə bağlıdır. 2017-ci ildə ABŞ SilahlıQüvvələri 59 milyon ton CO₂ emissiyası ilə dünyadaiqlim dəyişikliyinə ən böyük təsir göstərən orqanlardan biri olub.ABŞ ordusunun iqlimə təsiri təkcə müharibələrə görə deyil.Lankaster və Darhem universitetlərinin apardığıbirgə tədqiqat göstərir ki, Pentaqon tək bir təşkilat olaraqdünyada ən çox fosil yanacaq istehlak edən strukturdur. ABŞ SilahlıQüvvələri dünyada təxminən 80 ölkədə yerləşən 750 hərbi bazayasahibdir və bu bazaların saxlanılması, istismarı və loqistiktəchizatı çoxlu miqdarda yanacaq tələb edir. Bu baxımdan, ABŞ hərbimaşınının iqlimə təsiri misilsizdir.
ABŞ-da bu məsələyə dair artan tənqidlər var.
Məsələn, "Climate Accountability Institute" rəhbəriRichard Heede bildirib ki, Pentaqon hərbi siyasətləriçərçivəsində iqlim siyasətindən yan keçir. Heede deyir: “Dünya üzrəhərbi əməliyyatlar iqlim dəyişikliyinə əsas təhdidlərdən biridir,lakin bu məsələ siyasi gündəmdə kifayət qədər vurğulanmır.”
Hərbi texnologiyalar və əməliyyatlar yüksək səviyyədə enerji vəyanacaq sərf edir. ABŞ ordusunun istər quru qüvvələri, istər havaqüvvələri, istərsə də donanması fosil yanacaq əsasında işləyəntexnikalarla təchiz olunub. Əsgəri tanklar, döyüş təyyarələri,hərbi gəmi və nəqliyyat vasitələri qlobal miqyasda böyük həcmdəemissiyaların səbəbkarıdır. Təkcə bir "B-52Stratofortress" strateji bombardman təyyarəsi bir saatlıquçuşu zamanı təxminən 12 ton karbon qazı istehsaledir.
Məsələ ondadır ki, bu əməliyyatlar yalnız döyüş zamanı deyil,həm də dinc vaxtlarda da davam edir. Misal üçün, "TheGuardian" qəzetinin yazdığına görə, ABŞ ordusu hərbibazalarını qorumaq və loqistika əməliyyatlarını davam etdirmək üçünildə milyardlarla litr yanacaq sərf edir. Bu yalnız ABŞ ordusunaaid deyil; Britaniya ordusu, Fransa ordusu və digər böyük güclər dəbənzər yanacaq istehlakı və emissiya göstəricilərinə malikdir.
Beynəlxalq miqyasda hərbi təlimlər və əməkdaşlıqlar da böyükyanacaq və enerji sərfiyyatı ilə müşayiət olunur. NATO-ya daxilolan ölkələrin birgə təlimləri, beynəlxalq hərbi missiyalar vəloqistik dəstək əməliyyatları iqlim dəyişikliyinə mənfi təsirgöstərən amillərdir.
Məsələn, 2021-ci ildə Avropada keçirilən “DefenderEurope” hərbi təlimində ABŞ və Avropa orduları on minlərləhərbi texnika, tank və təyyarə ilə təlimlərə qatıldı. Təlimlərintəşkilatı, texnikaların daşınması və silah-sursatın təmin edilməsiüçün yüz minlərlə litr yanacaq sərf edildi. Bütün bu əməliyyatlarzamanı iqlimə vurulan zərərin qiymətləndirilməsi isə çox vaxt arxaplana atılır.
ABŞ ordusunun loqistik əməliyyatlarını həyata keçirmək üçünbərpa olunan enerji texnologiyalarına keçməsi və fosilyanacaqlardan imtina etməsi əsas prioritetlərdən biri kimigöstərilir.
Misal üçün, Pentaqon artıq bir neçə il ərzində bəzi hərbibazalarında günəş panelləri və külək turbinləri kimi alternativenerji mənbələrindən istifadəni genişləndirib. Ancaq bu addımlarhələ də kifayət deyil və hərbi sektorun geniş miqyaslıfəaliyyətlərinin iqlim dəyişikliyinə olan təsirini aradan qaldırmaqüçün çox daha böyük miqyasda islahatlar tələb olunur.
... Hərbi fəaliyyətlərin qlobal iqlim dəyişikliyinə olan təsirigeniş müzakirə olunmayan, lakin çox mühüm bir məsələdir. Silahlıqüvvələrin böyük enerji tələbatı və yüksək miqyaslı loqistikəməliyyatları dünya üzrə iqlim dəyişikliyinə ciddi təsir göstərir.Bu emissiyaların dəqiq statistikasının çatışmazlığı Paris Sazişikimi beynəlxalq sazişlərdə bu məlumatların açıqlanmasının könüllüolması ilə əlaqədardır.
ABŞ ordusu kimi böyük hərbi qüvvələrin ekoloji ziyanları iləbağlı daha ciddi tədbirlər görülmədikcə, qlobal iqlim dəyişikliyinəqarşı mübarizədə böyük irəliləyişlərə nail olmaq çətin görünür.Ordu sektorunda alternativ enerji mənbələrinin istifadəsiningenişləndirilməsi və hərbi texnologiyaların modernləşdirilməsi iləbağlı geniş miqyaslı tədbirlər görmək zəruridir.
Hərbi sektorun iqlim dəyişikliyinə təsiri ilə bağlı məlumatlarınartırılması və bu sahədə daha şəffaf hesabatların verilməsi dünyaictimaiyyəti üçün vacib addımlardan biri olmalıdır. Bu, yalnızhərbi sektorun qlobal miqyasda təsirini azaltmaq üçün deyil, həm dəplanetimizin gələcəyini qorumaq məqsədi ilə atılan addımların mühümhissəsidir.
Hərbi sənaye iqlim dəyişikliyinə ən çox mənfi təsir edənsahələrdən biridir. Təxmini hesablamalara görə, qlobal karbontullantılarının təxminən 6%-i hərbi sənayenin payına düşür. Lakinbu rəqəmin əslində daha yüksək olma ehtimalı böyükdür. Çünki hərbisənayenin real statistikalarını toplamaq çətindir, bir çox ölkələrbu rəqəmləri açıqlamaqdan imtina edir. Xüsusilə ABŞ və digərinkişaf etmiş ölkələr, silah istehsalına və ixracına böyüksərmayələr yatırır və bu, ekoloji fəlakətlərin dərinləşməsinə səbəbolur. COP çərçivəsində hərbi sənayenin ətraf mühitə vurduğuzərərləri müzakirə etmək və bu ölkələrin məsuliyyətə cəlb edilməsiüçün tədbirlər görmək vacibdir.
COP kimi böyük tədbirlərdə dünyanın taleyini həll edən digərvacib məsələlər də müzakirəyə çıxarılmalıdır. Bu məsələlərdən biridə müasir dövrdə neokolonializmin davam etməsidir. Bu gün bir çoxinkişaf etməkdə olan ölkələr və xalqlar hələ də neokolonializminağır nəticələrindən əziyyət çəkir. Onların təbii sərvətləriistismar edilir, hüquqları pozulur və səsi beynəlxalq səviyyədəeşidilmir. COP tədbirində bu xalqların da öz haqlı tələblərinisəsləndirməsi üçün platforma yaradılmalıdır. Qərbin apardığımüharibələr, təbii sərvətlərin qeyri-qanuni istismarı və təbiifəlakətlərə səbəb olan iqtisadi fəaliyyətlər müzakirə olunmalı,ekoloji ədalətsizliklər ifşa edilməlidir.
Qərb ölkələrinin, xüsusilə də ABŞ-ın, dünyanın müxtəlifbölgələrində apardığı müharibələr, yalnız insan itkilərinə deyil,eyni zamanda ekoloji fəlakətlərə də səbəb olur. Orta Şərqdə,Əfqanıstanda, Afrikada və digər bölgələrdə aparılan müharibələr, buərazilərin təbii ekosistemlərini məhv edir, əhalini köçkünvəziyyətinə salır və ciddi ekoloji problemlər yaradır. Bumüharibələr təkcə silah sənayesinin inkişafına deyil, həm də təbiisərvətlərin dağıdılmasına səbəb olur. Bu məsələ də COP çərçivəsindəmüzakirə olunmalı və müharibələrin ətraf mühitə təsiri barədəqlobal ictimaiyyət məlumatlandırılmalıdır.
COP29-un Bakıdakı toplantısı, yalnız iqlim dəyişikliyiilə bağlı müzakirələrə deyil, həm də Qərbin mövqeyini tənqid edənbeynəlxalq ekspertlərin də diqqət mərkəzində olacaq.
Qərb ölkələrinin bu tədbirdə iqlim dəyişikliklərinisiyasiləşdirmək və Azərbaycanın mövqeyini zəiflətmək cəhdləri,müstəqil ekspertlər tərəfindən tənqid olunur. COP kimi qlobaltədbirlərin əsil məqsədi, iqlim problemlərinin həlli üçün qlobaləməkdaşlıq yaratmaqdır, lakin Qərbin bu məqsədi siyasətə alətetməsi ciddi narazılıqlara səbəb olub. Buna görə də, bu mövzunungeniş işlənməsi və ekspertlərin rəyinin dinlənilməsi vacibdir.
COP29-un Bakıdakı toplantısı, qlobal iqlim problemlərininmüzakirəsi üçün mühüm bir platforma olmaqla yanaşı, Qərbinsiyasətini ifşa etmək və onların ekoloji məsələlərdən siyasi alətkimi istifadə etməsinə qarşı çıxmaq üçün də vacib fürsətdir.Azərbaycan, bu böyük tədbirin ev sahibliyi ilə beynəlxalq səviyyədəöz sözünü deyəcək və iqlim dəyişikliyi ilə bağlı qlobal mübarizənindaha ədalətli və şəffaf olmasını təmin etməyə çalışacaq. AmmaQərbin iqlim müzakirələrini siyasiləşdirmə cəhdləri davam etdikcə,Azərbaycanın və digər müstəqil dövlətlərin bu mövzuda mövqeyinimüdafiə etmək üçün ciddi addımlar atması zəruridir.
