Bakı. Trend:
Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) ölkələrinin əməkdaşlığı bu günfəal inkişaf edən, eyni zamanda çoxşaxəli və mürəkkəb kimixarakterizə edilə bilər.
Bunu Trend-ə müsahibəsindəQazaxıstanlı politoloq, Qazaxıstan İctimai Siyasət İnstitutununeksperti Jansaya Nuraliyeva bildirib.
"2009-cu ildə Naxçıvan Bəyannaməsinin imzalanmasından sonra bu,TDT-nin yaradılmasına əsas oldu, ölkələr müxtəlif sahələrdə dahafəal əməkdaşlığa başladılar", - o izah edib.
Uğurlu əməkdaşlıq nümunəsi Çin, Qazaxıstan, Türkmənistan,Azərbaycan və daha sonra Qara dəniz vasitəsilə Avropaya gedənTransxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun (TBNM) inkişafıdır.
J.Nuraliyeva vurğulayıb ki, bu marşrut Avropa ilə Asiya arasındayük daşımalarını əhəmiyyətli dərəcədə sürətləndirir vəucuzlaşdırır.
"2020-ci ildə bu marşrut üzrə daşımaların həcmini 25 faizartırmaq planları elan olundu ki, bu da TDT ölkələri üçün bunəqliyyat dəhlizinin artan marağını və əhəmiyyətini göstərir", - oəlavə edib.
Ekspertin sözlərinə görə, müəyyən problemlər də var.
"Ölkələrin iqtisadi inkişaf səviyyələri və siyasisistemlərindəki fərqlər daha dərin əməkdaşlıq üçün çətinlikləryarada bilər", - J. Nuraliyeva vurğulayıb.
Məsələn, Türkiyə və Özbəkistanın xarici iqtisadi yönümlərifərqlidir.
“Son illərdə Özbəkistan Türkiyə ilə münasibətləri inkişafetdirsə də, yalnız bir ölkə ilə strateji tərəfdaşlığa diqqətyetirmədən daha balanslı xarici siyasət yürüdür", - o qeydedib.
J.Nuraliyeva vurğulayıb ki, əməkdaşlıq üçün perspektivlisahələrdən biri enerji sahəsidir.
"Qazaxıstan və Türkmənistan artıq uzun müddətdir ki, Çin üçüntəbii qaz tədarükü sahəsində əməkdaşlıq edirlər", - o qeydedib.
Ekspert bildirib ki, 2020-ci ildə qaz tədarüklərinin artırılmasıilə bağlı yeni bir memorandum imzalanıb ki, bu da regionun enerjitəhlükəsizliyinin gücləndirilməsinə töhfə verib.
"Xəzər dənizindəki neft və qaz yataqları ilə Azərbaycan, digərTDT ölkələri üçün vacib tərəfdaşdır və artan enerji resurslarınaolan tələbi nəzərə alaraq, bu sahədəki birgə layihələr əməkdaşlığınəhəmiyyətini daha da artırır", - o əlavə edib.
J.Nuraliyeva vurğulayıb ki, digər perspektivli sahəinfrastruktur sahəsidir.
“Qazaxıstan, Türkmənistan və Azərbaycan vasitəsilə Rusiyanıİranla birləşdirəcək Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin yaradılmasılayihəsi də TDT ölkələrinin malların tranzitini sürətləndirmək vəyeni iqtisadi imkanlar yaratmaq üçün necə hərəkət edə biləcəyinəbir nümunədir”, - o deyib.
J.Nuraliyeva gələcəkdə TDT ölkələri arasında əməkdaşlıqdarəqəmsallaşmanın mühüm rol oynayacağına inandığını vurğulayıb.
"2021-ci ildə Qazaxıstan və Türkiyə kibertəhlükəsizlik, süniintellekt və blokçeyn texnologiyaları sahələrində əməkdaşlıq barədəmemorandum imzalayıb", - ekspert xatırladıb.
Bu texnologiyaların inkişafı TDT ölkələrinin qlobal bazardarəqabət qabiliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq.
"Bu texnologiyaların inkişafı, ölkələrimizdə texnolojiirəliləyiş və infrastrukturun yaxşılaşdırılmasına kömək edəcək", -politoloq bildirib.
J.Nuraliyeva həmçinin yaxın zamanda keçiriləcək TDT sammitininəhəmiyyətini vurğulayıb.
"6 noyabrda Bişkekdə keçiriləcək TDT sammiti ölkələr arasındasiyasi və iqtisadi əlaqələrin gücləndirilməsində əhəmiyyətli təsirgöstərə bilər", - o bildirib.
O xatırladıb ki, 2021-ci ildə İstanbulda keçirilən son sammitdəTDT ölkələri arasında azad ticarət zonasının yaradılması da daxilolmaqla bir neçə mühim saziş imzalanıb.
"Bu saziş, iqtisadi əlaqələrin dərinləşdirilməsi və mallar vəxidmətlər bazarında əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün yeniimkanlar açır", - ekspert əlavə edib.
O, qeyd edib ki, siyasi baxımdan da sammitin əhəmiyyətiböyükdür, xüsusilə qlobal qeyri-müəyyənlik şəraitində.
"TDT ölkələri regionda stabilliyi təmin etmək üçün öz səylərinikoordinasiya edə bilərlər, məsələn, Əfqanıstandakı və ya CənubiQafqaz ətrafındakı təhlükəsizlik məsələlərində", - ovurğulayıb.
Sammit həm xarici siyasət, həm də daxili dövlət sabitliyi iləbağlı ümumi strategiyaların formalaşdırılması üçün bir platformaola bilər. Bu baxımdan, üzv ölkələr arasında fövqəladə hallarakoordinasiyalı cavab verilməsini təmin edəcək Mülki MüdafiəMexanizmi haqqında Sazişin imzalanması gözlənilir.
J.Nuraliyevanın sözlərinə görə, hazırkı geopolitik şəraitdə TDTüçün əsas çağırışlardan biri digər regionlar və dünya oyunçuları,məsələn, Rusiya, Çin və Avropa İttifaqı ilə rəqabətdir.
"Çinin Mərkəzi Asiyada iqtisadi təsirinin genişlənməsini qeydetmək lazımdır, eyni zamanda Rusiyaya qarşı artan sanksiyalar,birgə iqtisadi layihələri, məsələn, dəmir yolu və enerjiobyektlərinin inşasını təhlükəyə atır", - ekspert qeyd edib.
O qeyd edib ki, TDT sammiti bu çağırışların dəf edilməsi üçünxarici təzyiqləri minimuma endirmək və daxili iqtisadidayanıqlılığı artırmaq üçün birgə siyasətin işlənib hazırlanmasıbaxımından əhəmiyyətli bir platforma ola bilər.
"Buna misal olaraq, TDT ölkələrinin ticarət və logistikasahələrində alternativ kanalların yaradılması, xarici amillərdənasılılığı minimuma endirərək ticarət axınlarını diversifikasiyaetməyə imkan verəcək", - J.Nuraliyeva qeyd edib.
Politoloqun fikrincə, Qazaxıstanın sammitdə iştirakı isə,strateji əhəmiyyət daşıyır.
"Qazaxıstan, Mərkəzi Asiyanın ən böyük ölkəsi olaraq və 2013-cüildən TDT-nin üzvü kimi, TDT daxilində inteqrasiya layihələrinintəşkilində və həyata keçirilməsində əsas rol oynayır", - ovurğulayıb.
Qazaxıstan, Şərq və Qərb arasında körpü rolunu oynayır vənəqliyyat və enerji infrastrukturunun inkişafı da daxil olmaqla,iqtisadi maraqlarını fəal şəkildə irəliləyir.
"Qazaxıstanın əhəmiyyətinə bir misal, Çin-Qazaxıstan qazkəmərinin inşasında iştirakıdır, bu layihə Qazaxıstan vəTürkmənistanın enerji strategiyasının mühüm bir hissəsinəçevrilmişdir", - ekspert əlavə edib.
J.Nuraliyeva həmçinin Qazaxıstan ilə Azərbaycan arasındaəməkdaşlığın dərinləşdirilməsinin əhəmiyyətini qeyd edib.
"Qazaxıstan-Azərbaycan münasibətləri strateji tərəfdaşlıq vəmüttəfiqlik münasibətləri haqqında Müqaviləyə əsaslanır", - oxatırladıb.
Ekspert əlavə edib ki, əməkdaşlıq illəri ərzində bütün sahələrdətəxminən 70 sənəd imzalanıb ki, bu da strateji tərəfdaşlığın həriki ölkə üçün əhəmiyyətini təsdiqləyir.
"Qazaxıstan və Azərbaycan xüsusilə nəqliyyat və enerjisahələrində ikitərəfli əlaqələri fəal şəkildə inkişaf etdirir", - oqeyd edib.
Qazaxıstan, Azərbaycan limanları vasitəsilə Xəzər dənizinə neftixrac edir və 2021-ci ildə Azərbaycan üzərindən neft daşımalarınınhəcminin artırılması ilə bağlı saziş imzalanıb.
Bundan əlavə, innovasiyalar və yüksək texnologiyalar sahəsindəəməkdaşlığın dərinləşdirilməsi üçün potensial mövcuddur.
"Qazaxıstan və Azərbaycan, rəqəmsallaşma, ağıllı şəhərlərinyaradılması və süni intellektin tətbiqi sahələrində birgə layihələrinkişaf etdirə bilərlər", - J.Nuraliyeva qeyd edib.
Bu cür layihələrdən biri "Rəqəmsal İpək Yolu"dur ki, bu layihəAsiya və Avropa arasında rəqəmsal telekommunikasiya dəhlizininyaradılmasını nəzərdə tutur.
