Azərbaycanın müdafiə və təhlükəsizlik siyasətində son illər başverən dəyişikliklər, xüsusilə Ermənistanın miqyaslı silahlanmakampaniyasına cavab olaraq yeni istiqamətlərin müəyyən edilməsi iləmüşayiət olunur. Ermənistanın hərbi potensialını artırmaq cəhdləri,xüsusən də Fransa və Hindistanın fəal dəstəyi ilə həyata keçiriləngenişmiqyaslı hərbi-texniki əməkdaşlıq fonunda Azərbaycanın müdafiəxərclərini artırmasına və təhlükəsizlik sahəsində yeni tədbirlərgörməsinə səbəb olub.
Son illərdə Ermənistanın hərbi potensialını artırmaqistiqamətində atdığı addımlar və bu prosesdə kollektiv Qərbin -xüsusən Fransa, Avropa İttifaqı və ABŞ-nin fəal dəstəyi diqqətmərkəzindədir. Ermənistanın silahlanma strategiyası regionalsabitliyə təhlükə yaradır və bu prosesdə Qərbin Ermənistanaayırdığı maliyyə yardımları, texnoloji dəstək və hərbimodernizasiya proqramları diqqətəlayiqdir.
Ermənistanın 2024-cü il üçün hərbi büdcəsi rekordsəviyyədə artırılıb. Əgər 2020-ci ildə Ermənistanın hərbi büdcəsitəxminən 673 milyon ABŞ dolları təşkil edirdisə, 2024-cü il üçün burəqəm 1 milyard dollara yaxınlaşıb. Bu artımın əhəmiyyətli birhissəsi Qərb ölkələrinin maliyyə dəstəyi iləəlaqədardır.
Avropa İttifaqı 2023-cü ilin sonunda Ermənistan üçün 2,6 milyardavro dəyərində yeni maliyyə paketini təsdiqlədi. Bu paketçərçivəsində nəzərdə tutulan vəsaitlərin bir hissəsi hərbi vəsərhəd təhlükəsizliyinin gücləndirilməsinə yönəldilib. Fransa isəErmənistana müasir silah sistemlərinin təchizatı üçün xüsusimüqavilələr bağlayıb. Prezident Emmanuel Makron2023-cü ilin oktyabrında Ermənistana etdiyi səfərdə FransanınErmənistana hərbi yardımı artıracağını açıq şəkildə bəyan edib.
Azərbaycanın müdafiə və təhlükəsizlik siyasətində son illər başverən dəyişikliklər, xüsusilə Ermənistanın miqyaslı silahlanmakampaniyasına cavab olaraq yeni istiqamətlərin müəyyən edilməsi iləmüşayiət olunur. Ermənistanın hərbi potensialını artırmaq cəhdləri,xüsusən də Fransa və Hindistanın fəal dəstəyi ilə həyata keçiriləngenişmiqyaslı hərbi-texniki əməkdaşlıq fonunda Azərbaycanın müdafiəxərclərini artırmasına və təhlükəsizlik sahəsində yeni tədbirlərgörməsinə səbəb olub. Bu məqalədə Ermənistanın hərbi siyasətinintəhlili, Azərbaycanın cavab tədbirləri və gələcək perspektivlərətraflı şəkildə müzakirə olunur.
Ermənistanın miqyaslı silahlanma siyasəti 2020-ci il 44 günlükmüharibədən sonra başlanıb. Həmin müharibədə Ermənistan ordusu çoxciddi itkilər vermişdi. Vahid beynəlxalq monitorinqməlumatlarına əsasən, Ermənistan ordusu müharibə dövründə255 tank, 160 zirehli texnika, 279 artilleriya qurğusu, 85 reaktivyaylım atəşi sistemi, 39 hava hücumundan müdafiə sistemi və 730-dançox nəqliyyat vasitəsi itirmişdir. Bu itkilər Ermənistan ordusunundöyüş qabiliyyətini ciddi şəkildə zəiflətdi.
2021-ci ildən başlayaraq Ermənistan Rusiyadan uzaqlaşaraqhərbi-texniki əməkdaşlıqda yeni tərəfdaşlara, xüsusilə Fransa vəHindistana üz tutmağa başladı. Bu, aşağıdakı əsas stratejiistiqamətlər üzrə həyata keçirilir:
Hava hücumundan müdafiə (HHM) sistemləri vəradarlar:
Ermənistan bu sahədə əsasən Fransaya müraciət edir. Fransanın"Mistral" hava hücumundan müdafiə sistemləri və digər müasirtexnologiyaları Ermənistanın hava məkanını qorumaq üçün əsashəlqələrdən biri olacaq.
Artilleriya və reaktiv yaylım atəşi sistemləri:Hindistan Ermənistanın əsas artilleriya təchizatçısınaçevrilmişdir. "Pinaka" reaktiv yaylım atəşi sistemləri və 155mm-lik "ATAGS" topları artıq Ermənistan ordusunun inventarına daxiledilməyə başlayıb.
Zirehli texnika və tanklar: ErmənistanHindistanla yüngül tankların alınması üzrə danışıqlar aparır. Butanklar yüksək dağlıq şəraitdə istifadə üçün nəzərdə tutulub.
FPV dronlarının inkişafı və tətbiqi: ErmənistanUkraynanın müharibədəki təcrübəsini öyrənərək, FPV tipli dronlarınistifadəsini artırmağa çalışır. Bu, Ermənistanın taktiki döyüşmetodlarında yeniliklər etməklə düşmən texnikasına qarşı effektivtədbirlər görmək niyyətindən xəbər verir.
ABŞ-nin Ermənistana hərbi yardımı
ABŞ Dövlət Departamenti 2023-cü ildə Ermənistana 100 milyondollardan çox hərbi yardım ayrıldığını təsdiqləyib. Bu yardımçərçivəsində Ermənistan müasir radar sistemləri, pilotsuz uçuşaparatları (PUA) və kəşfiyyat avadanlıqları ilə təmin olunub. Eynizamanda, ABŞ-dən gələn hərbi təlimçilər Ermənistan ordusunun döyüşhazırlığını artırmaq üçün bir sıra təlim proqramları həyatakeçirirlər.
ABŞ Konqresində Ermənistanın hərbi modernizasiyası məsələsimütəmadi müzakirə olunur və bəzi senatorlar Ermənistanın "Qərbinstrateji tərəfdaşı" olması yönündə çağırışlar edirlər. 2024-cü ilüçün ABŞ-dən Ermənistana əlavə hərbi yardımların ayrılmasıgözlənilir.
Fransa və Ermənistan: «iki bacı»nınişbirliyi
Fransa ilə Ermənistan arasında hərbi əməkdaşlıq yeni səviyyəyəçatıb. Paris administrasiyası Ermənistanın hərbi modernizasiyasıüçün böyük miqyaslı texnoloji dəstək verir. Son məlumatlara əsasən,Fransa Ermənistana müasir zenit-raket kompleksləri, artilleriyasistemləri və digər yüksək dəqiqlikli silahlar tədarük edir.
2023-cü ilin sonunda Fransanın "Nexter" şirkəti ilə Ermənistanarasında yüksək dəqiqlikli "CAESAR" özüyeriyən artilleriyaqurğularının tədarükü ilə bağlı müqavilə imzalanıb. Bu sistemlərinCənubi Qafqaz regionunda güc balansını dəyişdirə biləcəyivurğulanır.
Viran ordunu dirçəltmək səyləri
Ermənistan Silahlı Qüvvələri NATO standartlarınauyğunlaşdırılır. Avropa İttifaqının maliyyə dəstəyi ilə Ermənistanordusunda müasir idarəetmə sistemləri tətbiq olunur. Bu prosesçərçivəsində Ermənistan ordusunun şəxsi heyətinin beynəlxalqtəlimlərdə iştirakı artırılıb.
Ermənistan Müdafiə Nazirliyi 2024-cü ildə yeni kəşfiyyatbölmələrinin yaradılacağını və müasir dron texnologiyalarınınistifadəyə veriləcəyini bəyan edib. ABŞ, Fransa və Belçikaistehsalı olan PUA-ların alınması prosesi sürətləndirilib.
Statistik məlumatlara və faktlara nəzər salaq:
- ABŞ-dən Ermənistan üçün hərbi yardım (2023-cüil): 100 milyon ABŞ dollarından çox.
- Fransanın Ermənistan üçün hərbi yardımları:Yüksək dəqiqlikli artilleriya sistemləri və zenit-raketkompleksləri.
- Avropa İttifaqının Ermənistan üçün ümumi maliyyədəstəyi: 2,6 milyard avro.
- Ermənistanın hərbi büdcəsi (2024-cü il):Təxminən 1 milyard ABŞ dolları.
Qərb bölgədə güc balansını dəyişmək istəyir
Ermənistanın bu miqyasda silahlanması və Qərbin dəstəyi regiondagüc balansını dəyişdirir. Ermənistanın hərbi potensialınınartırılması Azərbaycanın milli təhlükəsizliyinə birbaşa təhdidyaradır. Eyni zamanda, Ermənistanın silahlanma siyasəti regiondayeni münaqişə risklərini artırır.
Azərbaycan beynəlxalq platformalarda Qərbin Ermənistanadəstəyini qınayaraq bunun regional sabitliyə təhlükə yaratdığınıvurğulayır. Azərbaycan hökuməti, xüsusən də Fransa və ABŞ-ninErmənistana verdiyi hərbi yardımları Cənubi Qafqazda davamlı sülhüntəmin olunmasına maneə kimi dəyərləndirir.
Azərbaycan müşahidəçi deyil
Ermənistanın silahlanma siyasətinə cavab olaraq, Azərbaycanmüdafiə xərclərini ciddi şəkildə artırıb. Azərbaycanınmaliyyə naziri Samir Şərifovun verdiyi məlumata görə,2025-ci ildə müdafiə və təhlükəsizlik sahəsinə ayrılan xərclər 8,4milyard manata çatacaq ki, bu da əvvəlki illə müqayisədəəhəmiyyətli artımdır. Bu artım aşağıdakı əsas məqsədlərə xidmətedir:
Müasir hərbi texnologiyaların əldəedilməsi:
Azərbaycan müasir hərbi texnika və texnologiyaların alınması vətətbiqinə xüsusi diqqət yetirir. Xüsusilə dron texnologiyaları,müasir artilleriya və HHM sistemlərinin alınması prioritetlərsırasındadır. Ordunun döyüş qabiliyyətininartırılması:
44 günlük müharibədə qazandığı təcrübəyə əsaslanaraq, Azərbaycanordusu daima özünün hərbi potensialını təkmilləşdirir. Bu, xüsusiləquru qoşunları, hava qüvvələri və xüsusi təyinatlı birləşmələrinhazırlığının artırılmasına yönəlib. Regionda güc balansınınqorunması:
Ermənistanın miqyaslı silahlanması və onun revanşist planlarınəzərə alınaraq, Azərbaycan regionda güc balansını qorumaq üçün özhərbi strategiyasını uyğunlaşdırır.
Ermənilərə kim və necə “dəstək” verir:
Ermənistanın hərbi modernləşmə prosesi birbaşa olaraq beynəlxalqdəstəklə həyata keçirilir. Bu prosesin əsas iştirakçıları olanFransa və Hindistanın məqsədləri də diqqətdən kənardaqalmamalıdır:
- Fransa:
Ermənistanın silahlanmasına dəstək verən Fransa, həmçinin Qafqazregionunda nüfuzunu artırmağa çalışır. Paris Azərbaycanın müstəqilxarici siyasətindən narazı olan digər Qərb ölkələri ilə birlikdə,Ermənistanı dəstəkləyərək bölgədə balansı dəyişmək istəyir. - Hindistan:
Hindistanın Ermənistanla əməkdaşlığı, daha çox hərbitexnologiyaların satışı və regional təsir dairəsiningenişləndirilməsi məqsədi güdür. - Rusiya:
Ermənistanın Rusiyadan uzaqlaşma cəhdlərinə baxmayaraq, MoskvaErmənistanı tamamilə itirmək niyyətində deyil. Rusiya "Smerç" raketsistemlərinin Ermənistana tədarükü ilə bu prosesə müdaxilə edir.Bu, Ermənistanın güvənəcəyi əlavə bir hərbi platforma yaradır.
Azərbaycanın strateji yanaşması: gələcəyəbaxış
Azərbaycan Ermənistanın miqyaslı silahlanması və revanşistniyyətlərinə qarşı öz müdafiə qabiliyyətini artırmaqla yanaşı,beynəlxalq diplomatiyada da fəal mövqe tutur. Bu kontekstdəAzərbaycanın müdafiə siyasəti aşağıdakı əsas istiqamətlərdə inkişafedir:
Beynəlxalq əməkdaşlıq: Azərbaycan stratejitərəfdaşları ilə, o cümlədən Türkiyə və İsraillə, hərbi-texnikiəməkdaşlığını gücləndirir. Bu əməkdaşlıq Azərbaycanın müdafiəqabiliyyətinin artırılmasında mühüm rol oynayır.
Regional təhlükəsizlik təşəbbüsləri: Azərbaycanregionda sülh və sabitliyi təmin etmək üçün özünün təşəbbüsləriniirəli sürür. Zəngəzur dəhlizinin açılması və digər regionallayihələr bu istiqamətdə əsas vasitələrdir.
Təhlükəsizliyə dair inteqrasiya olunmuşyanaşma: Azərbaycan yalnız hərbi sahədə deyil, həmçinin,iqtisadi və siyasi sahələrdə də təhlükəsizlik strategiyasınıtəkmilləşdirir.
Ermənistanın miqyaslı silahlanma siyasəti regionda təhlükəsizlikbalansını təhdid edən əsas amillərdən birinə çevrilib. Azərbaycanisə bu təhdidlərə cavab olaraq, həm müdafiə qabiliyyətini artırır,həm də beynəlxalq arenada aktiv fəaliyyət göstərir. Ermənistanınhərbi modernləşmə cəhdlərinin nəticələri bir neçə ildən sonra dahaaydın görünəcək, lakin Azərbaycanın zamanında atdığı addımlarregionda sülh və sabitliyin qorunmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir.Bu proseslərin uğurlu nəticələri, yalnız Azərbaycanın millimaraqlarını deyil, həm də Cənubi Qafqazın təhlükəsizlikarxitekturasını təmin edəcək.
Ermənistanın silahlanma siyasəti və Qərbin bu prosesidəstəkləməsi Cənubi Qafqazda siyasi və hərbi vəziyyəti daha dagərginləşdirir. Azərbaycan və Türkiyə bu məsələyə qətiyyətləreaksiya verir və regionda sülhün təmin edilməsi üçün cidditədbirlər görür. Ermənistanın bu siyasətinin uzunmüddətlinəticələri isə bütün region üçün yeni çağırışlar yarada bilər.
