Erməniləri kim və niyə silahlandırır? - ARAŞDIRMA 

  Azərbaycanın müdafiə və təhlükəsizlik siyasətində son illər baş verən dəyişikliklər, xüsusilə Ermənistanın miqyaslı silahlanma kampaniyasına cavab olaraq yeni istiqamətlərin müəyyən edilməsi ilə müşayiət olunur. Ermənistanın hərbi potensialını artırmaq cəhdləri, xüsusən də Fransa və Hindistanın fəal dəstəyi ilə həyata keçirilən genişmiqyaslı hərbi-texniki əməkdaşlıq fonunda Azərbaycanın müdafiə xərclərini artırmasına və təhlükəsizlik sahəsində yeni tədbirlər görməsinə səbəb olub.

Son illərdə Ermənistanın hərbi potensialını artırmaq istiqamətində atdığı addımlar və bu prosesdə kollektiv Qərbin - xüsusən Fransa, Avropa İttifaqı və ABŞ-nin fəal dəstəyi diqqət mərkəzindədir. Ermənistanın silahlanma strategiyası regional sabitliyə təhlükə yaradır və bu prosesdə Qərbin Ermənistana ayırdığı maliyyə yardımları, texnoloji dəstək və hərbi modernizasiya proqramları diqqətəlayiqdir.

Ermənistanın 2024-cü il üçün hərbi büdcəsi rekord səviyyədə artırılıb. Əgər 2020-ci ildə Ermənistanın hərbi büdcəsi təxminən 673 milyon ABŞ dolları təşkil edirdisə, 2024-cü il üçün bu rəqəm 1 milyard dollara yaxınlaşıb. Bu artımın əhəmiyyətli bir hissəsi Qərb ölkələrinin maliyyə dəstəyi ilə əlaqədardır.

Avropa İttifaqı 2023-cü ilin sonunda Ermənistan üçün 2,6 milyard avro dəyərində yeni maliyyə paketini təsdiqlədi. Bu paket çərçivəsində nəzərdə tutulan vəsaitlərin bir hissəsi hərbi və sərhəd təhlükəsizliyinin gücləndirilməsinə yönəldilib. Fransa isə Ermənistana müasir silah sistemlərinin təchizatı üçün xüsusi müqavilələr bağlayıb. Prezident Emmanuel Makron 2023-cü ilin oktyabrında Ermənistana etdiyi səfərdə Fransanın Ermənistana hərbi yardımı artıracağını açıq şəkildə bəyan edib.

Azərbaycanın müdafiə və təhlükəsizlik siyasətində son illər baş verən dəyişikliklər, xüsusilə Ermənistanın miqyaslı silahlanma kampaniyasına cavab olaraq yeni istiqamətlərin müəyyən edilməsi ilə müşayiət olunur. Ermənistanın hərbi potensialını artırmaq cəhdləri, xüsusən də Fransa və Hindistanın fəal dəstəyi ilə həyata keçirilən genişmiqyaslı hərbi-texniki əməkdaşlıq fonunda Azərbaycanın müdafiə xərclərini artırmasına və təhlükəsizlik sahəsində yeni tədbirlər görməsinə səbəb olub. Bu məqalədə Ermənistanın hərbi siyasətinin təhlili, Azərbaycanın cavab tədbirləri və gələcək perspektivlər ətraflı şəkildə müzakirə olunur.

Ermənistanın miqyaslı silahlanma siyasəti 2020-ci il 44 günlük müharibədən sonra başlanıb. Həmin müharibədə Ermənistan ordusu çox ciddi itkilər vermişdi. Vahid beynəlxalq monitorinq məlumatlarına əsasən, Ermənistan ordusu müharibə dövründə 255 tank, 160 zirehli texnika, 279 artilleriya qurğusu, 85 reaktiv yaylım atəşi sistemi, 39 hava hücumundan müdafiə sistemi və 730-dan çox nəqliyyat vasitəsi itirmişdir. Bu itkilər Ermənistan ordusunun döyüş qabiliyyətini ciddi şəkildə zəiflətdi.

2021-ci ildən başlayaraq Ermənistan Rusiyadan uzaqlaşaraq hərbi-texniki əməkdaşlıqda yeni tərəfdaşlara, xüsusilə Fransa və Hindistana üz tutmağa başladı. Bu, aşağıdakı əsas strateji istiqamətlər üzrə həyata keçirilir:

Hava hücumundan müdafiə (HHM) sistemləri və radarlar:

Ermənistan bu sahədə əsasən Fransaya müraciət edir. Fransanın "Mistral" hava hücumundan müdafiə sistemləri və digər müasir texnologiyaları Ermənistanın hava məkanını qorumaq üçün əsas həlqələrdən biri olacaq.

Artilleriya və reaktiv yaylım atəşi sistemləri: Hindistan Ermənistanın əsas artilleriya təchizatçısına çevrilmişdir. "Pinaka" reaktiv yaylım atəşi sistemləri və 155 mm-lik "ATAGS" topları artıq Ermənistan ordusunun inventarına daxil edilməyə başlayıb.

Zirehli texnika və tanklar: Ermənistan Hindistanla yüngül tankların alınması üzrə danışıqlar aparır. Bu tanklar yüksək dağlıq şəraitdə istifadə üçün nəzərdə tutulub.

FPV dronlarının inkişafı və tətbiqi: Ermənistan Ukraynanın müharibədəki təcrübəsini öyrənərək, FPV tipli dronların istifadəsini artırmağa çalışır. Bu, Ermənistanın taktiki döyüş metodlarında yeniliklər etməklə düşmən texnikasına qarşı effektiv tədbirlər görmək niyyətindən xəbər verir.

ABŞ-nin Ermənistana hərbi yardımı

ABŞ Dövlət Departamenti 2023-cü ildə Ermənistana 100 milyon dollardan çox hərbi yardım ayrıldığını təsdiqləyib. Bu yardım çərçivəsində Ermənistan müasir radar sistemləri, pilotsuz uçuş aparatları (PUA) və kəşfiyyat avadanlıqları ilə təmin olunub. Eyni zamanda, ABŞ-dən gələn hərbi təlimçilər Ermənistan ordusunun döyüş hazırlığını artırmaq üçün bir sıra təlim proqramları həyata keçirirlər.

ABŞ Konqresində Ermənistanın hərbi modernizasiyası məsələsi mütəmadi müzakirə olunur və bəzi senatorlar Ermənistanın "Qərbin strateji tərəfdaşı" olması yönündə çağırışlar edirlər. 2024-cü il üçün ABŞ-dən Ermənistana əlavə hərbi yardımların ayrılması gözlənilir.

Fransa və Ermənistan: "iki bacı"nın işbirliyi

Fransa ilə Ermənistan arasında hərbi əməkdaşlıq yeni səviyyəyə çatıb. Paris administrasiyası Ermənistanın hərbi modernizasiyası üçün böyük miqyaslı texnoloji dəstək verir. Son məlumatlara əsasən, Fransa Ermənistana müasir zenit-raket kompleksləri, artilleriya sistemləri və digər yüksək dəqiqlikli silahlar tədarük edir.

2023-cü ilin sonunda Fransanın "Nexter" şirkəti ilə Ermənistan arasında yüksək dəqiqlikli "CAESAR" özüyeriyən artilleriya qurğularının tədarükü ilə bağlı müqavilə imzalanıb. Bu sistemlərin Cənubi Qafqaz regionunda güc balansını dəyişdirə biləcəyi vurğulanır.

Viran ordunu dirçəltmək səyləri

Ermənistan Silahlı Qüvvələri NATO standartlarına uyğunlaşdırılır. Avropa İttifaqının maliyyə dəstəyi ilə Ermənistan ordusunda müasir idarəetmə sistemləri tətbiq olunur. Bu proses çərçivəsində Ermənistan ordusunun şəxsi heyətinin beynəlxalq təlimlərdə iştirakı artırılıb.

Ermənistan Müdafiə Nazirliyi 2024-cü ildə yeni kəşfiyyat bölmələrinin yaradılacağını və müasir dron texnologiyalarının istifadəyə veriləcəyini bəyan edib. ABŞ, Fransa və Belçika istehsalı olan PUA-ların alınması prosesi sürətləndirilib.

Statistik məlumatlara və faktlara nəzər salaq:

ABŞ-dən Ermənistan üçün hərbi yardım (2023-cü il): 100 milyon ABŞ dollarından çox.
Fransanın Ermənistan üçün hərbi yardımları: Yüksək dəqiqlikli artilleriya sistemləri və zenit-raket kompleksləri.
Avropa İttifaqının Ermənistan üçün ümumi maliyyə dəstəyi: 2,6 milyard avro.
Ermənistanın hərbi büdcəsi (2024-cü il): Təxminən 1 milyard ABŞ dolları.
Qərb bölgədə güc balansını dəyişmək istəyir

Ermənistanın bu miqyasda silahlanması və Qərbin dəstəyi regionda güc balansını dəyişdirir. Ermənistanın hərbi potensialının artırılması Azərbaycanın milli təhlükəsizliyinə birbaşa təhdid yaradır. Eyni zamanda, Ermənistanın silahlanma siyasəti regionda yeni münaqişə risklərini artırır.

Azərbaycan beynəlxalq platformalarda Qərbin Ermənistana dəstəyini qınayaraq bunun regional sabitliyə təhlükə yaratdığını vurğulayır. Azərbaycan hökuməti, xüsusən də Fransa və ABŞ-nin Ermənistana verdiyi hərbi yardımları Cənubi Qafqazda davamlı sülhün təmin olunmasına maneə kimi dəyərləndirir.

Azərbaycan müşahidəçi deyil

Ermənistanın silahlanma siyasətinə cavab olaraq, Azərbaycan müdafiə xərclərini ciddi şəkildə artırıb. Azərbaycanın maliyyə naziri Samir Şərifovun verdiyi məlumata görə, 2025-ci ildə müdafiə və təhlükəsizlik sahəsinə ayrılan xərclər 8,4 milyard manata çatacaq ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə əhəmiyyətli artımdır. Bu artım aşağıdakı əsas məqsədlərə xidmət edir:

Müasir hərbi texnologiyaların əldə edilməsi:

Azərbaycan müasir hərbi texnika və texnologiyaların alınması və tətbiqinə xüsusi diqqət yetirir. Xüsusilə dron texnologiyaları, müasir artilleriya və HHM sistemlərinin alınması prioritetlər sırasındadır. Ordunun döyüş qabiliyyətinin artırılması:

44 günlük müharibədə qazandığı təcrübəyə əsaslanaraq, Azərbaycan ordusu daima özünün hərbi potensialını təkmilləşdirir. Bu, xüsusilə quru qoşunları, hava qüvvələri və xüsusi təyinatlı birləşmələrin hazırlığının artırılmasına yönəlib. Regionda güc balansının qorunması:

Ermənistanın miqyaslı silahlanması və onun revanşist planları nəzərə alınaraq, Azərbaycan regionda güc balansını qorumaq üçün öz hərbi strategiyasını uyğunlaşdırır.

Ermənilərə kim və necə "dəstək" verir:

Ermənistanın hərbi modernləşmə prosesi birbaşa olaraq beynəlxalq dəstəklə həyata keçirilir. Bu prosesin əsas iştirakçıları olan Fransa və Hindistanın məqsədləri də diqqətdən kənarda qalmamalıdır:

Fransa:
Ermənistanın silahlanmasına dəstək verən Fransa, həmçinin Qafqaz regionunda nüfuzunu artırmağa çalışır. Paris Azərbaycanın müstəqil xarici siyasətindən narazı olan digər Qərb ölkələri ilə birlikdə, Ermənistanı dəstəkləyərək bölgədə balansı dəyişmək istəyir.

Hindistan:
Hindistanın Ermənistanla əməkdaşlığı, daha çox hərbi texnologiyaların satışı və regional təsir dairəsinin genişləndirilməsi məqsədi güdür.

Rusiya:
Ermənistanın Rusiyadan uzaqlaşma cəhdlərinə baxmayaraq, Moskva Ermənistanı tamamilə itirmək niyyətində deyil. Rusiya "Smerç" raket sistemlərinin Ermənistana tədarükü ilə bu prosesə müdaxilə edir. Bu, Ermənistanın güvənəcəyi əlavə bir hərbi platforma yaradır.

Azərbaycanın strateji yanaşması: gələcəyə baxış

Azərbaycan Ermənistanın miqyaslı silahlanması və revanşist niyyətlərinə qarşı öz müdafiə qabiliyyətini artırmaqla yanaşı, beynəlxalq diplomatiyada da fəal mövqe tutur. Bu kontekstdə Azərbaycanın müdafiə siyasəti aşağıdakı əsas istiqamətlərdə inkişaf edir:

Beynəlxalq əməkdaşlıq: Azərbaycan strateji tərəfdaşları ilə, o cümlədən Türkiyə və İsraillə, hərbi-texniki əməkdaşlığını gücləndirir. Bu əməkdaşlıq Azərbaycanın müdafiə qabiliyyətinin artırılmasında mühüm rol oynayır.

Regional təhlükəsizlik təşəbbüsləri: Azərbaycan regionda sülh və sabitliyi təmin etmək üçün özünün təşəbbüslərini irəli sürür. Zəngəzur dəhlizinin açılması və digər regional layihələr bu istiqamətdə əsas vasitələrdir.

Təhlükəsizliyə dair inteqrasiya olunmuş yanaşma: Azərbaycan yalnız hərbi sahədə deyil, həmçinin, iqtisadi və siyasi sahələrdə də təhlükəsizlik strategiyasını təkmilləşdirir.

Ermənistanın miqyaslı silahlanma siyasəti regionda təhlükəsizlik balansını təhdid edən əsas amillərdən birinə çevrilib. Azərbaycan isə bu təhdidlərə cavab olaraq, həm müdafiə qabiliyyətini artırır, həm də beynəlxalq arenada aktiv fəaliyyət göstərir. Ermənistanın hərbi modernləşmə cəhdlərinin nəticələri bir neçə ildən sonra daha aydın görünəcək, lakin Azərbaycanın zamanında atdığı addımlar regionda sülh və sabitliyin qorunmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu proseslərin uğurlu nəticələri, yalnız Azərbaycanın milli maraqlarını deyil, həm də Cənubi Qafqazın təhlükəsizlik arxitekturasını təmin edəcək.

Ermənistanın silahlanma siyasəti və Qərbin bu prosesi dəstəkləməsi Cənubi Qafqazda siyasi və hərbi vəziyyəti daha da gərginləşdirir. Azərbaycan və Türkiyə bu məsələyə qətiyyətlə reaksiya verir və regionda sülhün təmin edilməsi üçün ciddi tədbirlər görür. Ermənistanın bu siyasətinin uzunmüddətli nəticələri isə bütün region üçün yeni çağırışlar yarada bilər.